Zespół policystycznych jajników (PCOS) – objawy, leczenie, ciąża

Zespół policystycznych jajników (PCOS) – co to jest?

Zespół policystycznych jajników, w skrócie PCOS (z ang. polycystic ovary syndrome), to zaburzenie związane z nieprawidłową pracą układu endokrynologicznego (hormonalnego). Androgeny (męskie hormony płciowe), które normalnie są wytwarzane u kobiet w niewielkiej ilości, w PCOS produkowane są nadmiarze. To sprawia, że pęcherzyki w jajniku nie mogą rozwinąć się prawidłowo. Nie dojrzewają, więc nie dochodzi do owulacji. Pęcherzyki pozostają w jajniku, gdzie obumierają i zamieniają się w torbiele.

Gospodarkę hormonalną kobiet można porównać do naczyń połączonych – zmiana stężenia jednego hormonu wpływa na stężenia innych. Dlatego zespół policystycznych jajników dotyka wielu obszarów w organizmie. Kobiety z PCOS mogą mieć problemy z płodnością, skórą, metabolizmem tłuszczów i węglowodanów, a także cierpieć na zaburzenia depresyjno-lękowe.

Zespół policystycznych jajników (PCOS) – objawy

Do najczęstszych objawów PCOS należą:

• Nieregularne miesiączki – cykle menstruacyjne krótsze niż 21 dni lub dłuższe niż 35.
• Wtórny brak miesiączki – nagłe zaprzestanie miesiączkowania w wieku przedmenopauzalnym.
• Hirsutyzm – nadmierne owłosienie ciała w miejscach typowo męskich – twarz, plecy, sutki.
• Problemy skórne – najczęściej trądzik hormonalny, łojotok twarzy, przetłuszczanie się włosów.
• Łysienie typu męskiego (zakola).
• Otyłość brzuszna.
• Problemy z zajściem w ciążę ze względu na brak lub rzadkie owulacje.

PCOS – objawy psychiczne

Wśród objawów psychicznych zespołu policystycznych jajników najczęściej występują zaburzenia depresyjno-lękowe. Symptomy te mogą być związane z zaburzoną gospodarką hormonalną, ale też być skutkiem ogólnych objawów PCOS. Nadmierne owłosienie, trądzik, problemy ze zrzuceniem zbędnych kilogramów czy niepłodność mogą negatywnie wpływać na samopoczucie, prowadząc nawet do depresji.

PCOS a ciąża

Zespół policystycznych jajników utrudnia zajście w ciążę, ale nie wyklucza zostania mamą. Wielu kobietom z PCOS udaje się w końcu zajść w ciążę. Pamiętaj jednak, że każdy przypadek jest inny i wymaga indywidualnego podejścia. Jeśli zmagasz się z zespołem policystycznych jajników i myślisz o dziecku, jak najszybciej skonsultuj się z ginekologiem, który ustali z Tobą plan działania.

PCOS – diagnostyka

Jeśli podejrzewasz u siebie PCOS, skonsultuj się ze specjalistą, najlepiej z ginekologiem-endokrynologiem. Lekarz zleci Ci badania krwi. Jeśli chcesz przyspieszyć diagnostykę, na wizycie możesz pojawić się z gotowymi wynikami. W diagnostyce PCOS standardowo wykonuje się badania hormonalne i oznacza poziom takich parametrów jak:

• LH (hormon luteinizujący)
• FSH (hormon folikulotropowy)
• Estradiol
• Prolaktyna
• SHBG (odpowiada za transport hormonów płciowych)
• Testosteron
• DHEA-SO4 (prekursor hormonów płciowych)
• TSH

Wszystkie wymienione wyżej badania znajdziesz w Pakiecie Badań Hormonalnych dla Kobiet. Należy je wykonać pomiędzy 2. a 5. dniem cyklu miesiączkowego.

Zespół policystycznych jajników często współistnieje z insulinoopornością, dlatego dla pełnego obrazu warto jeszcze wykonać takie badania jak HOMA-IR, lipidogram czy oznaczenie poziomu kortyzolu i CRP. Znajdziesz je w Pakiecie Badań na Insulinooporność.

Z gotowymi wynikami badań krwi staw się na wizycie lekarskiej. Lekarz wykona Ci badanie USG waginalne i oceni wygląd jajników. W PCOS charakterystyczne jest występowanie licznych torbieli, które będą widoczne na USG. Podstawą do postawienia diagnozy jest obecność przynajmniej 20 pęcherzyków o średnicy od 2 do 9 mm oraz powiększenie objętości jajnika do co najmniej 10 cm³.

Jak wyglądają policystyczne jajniki?

W diagnostyce PCOS wykorzystuje się kryteria Rotterdamskie. Zespół policystycznych jajników stwierdza się, jeśli są spełnione przynajmniej 2 z 3 warunków:

• charakterystyczne objawy PCOS, których przyczyną jest wysoki poziom androgenów we krwi (testosteronu);
• charakterystyczny policystyczny obraz jajników w badaniu USG,
• brak owulacji lub rzadkie jajeczkowanie, które można stwierdzić testami owulacyjnymi i monitorowaniem owulacji w odpowiednim dniu cyklu podczas badania USG.

Zanim lekarz postawi ostateczną diagnozę, konieczne może okazać się wykonanie dodatkowych badań, które wykluczą inne zaburzenia o podobnych do PCOS objawach m.in. choroby tarczycy, hiperprolaktylemię, zespół Cushinga, akromegalię, wrodzony przerost nadnerczy i niektóre nowotwory.

PCOS – leczenie

Leczenie PCOS odbywa się na kilku płaszczyznach i obejmuje takie działania jak:

• Zmiana stylu życia – odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, sen i zapanowanie nad stresem są kluczowe w terapii PCOS.
• Terapia hormonalna – dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne regulują cykl miesiączkowy. Zmniejszają wydzielanie testosteronu, LH i przywracają owulację.
• Leczenie metforminą – obniża poziom androgenów i zmniejsza insulinooporność, co z kolei zwiększa skuteczność diety. Nawet u 50% pacjentek obserwuje się przywrócenie owulacji.
• Leczenie operacyjne metodą laparoskopową – stosuje się tylko u pacjentek, u których powyższe działania nie przynoszą zamierzonych efektów. Zabieg polega na chirurgicznym usunięciu zmian w jajnikach.

Czy zespół policystycznych jajników jest wyleczany?

PCOS jest złożonym zaburzeniem i nie da się go całkowicie wyleczyć. Jednak wprowadzając odpowiednią terapię i zmieniając swój styl życia, można znacznie zminimalizować objawy PCOS.

Brak podjętych działań może prowadzić do rozwoju otyłości, bezpłodności, miażdżycy, nadciśnienia i cukrzycy typu II.

Przyczyny PCOS

Obecnie trudno wskazać konkretnej przyczyny PCOS. Zespół policystycznych jajników może wywoływać wiele czynników hormonalnych, genetycznych, metabolicznych i środowiskowych. Wśród nich wyróżnia się:

• Nadwagę i otyłość – nawet 80% kobiet z zespołem policystycznych jajników jednocześnie zmaga się z nadwagą lub otyłością.
• Insulinooporność – PCOS jest ściśle związany ze zmniejszoną wrażliwością komórek na insulinę. Wysoki poziom insuliny sprawia, że organizm wytwarza więcej androgenów, które z kolei hamują owulację. Około 2/3 pacjentek z PCOS ma jednocześnie insulinooporność niezależnie od masy ciała.
• Przypadki PCOS w rodzinie – nawet 30% sióstr i 50% matek pacjentek z rozpoznanym PCOS również mają to zaburzenie.
• Przewlekły stan zapalny – u wielu kobiet z PCOS występuje przewlekły stan zapalny. Może o nim świadczyć podwyższony poziom CRP (białka reaktywnego) we krwi.

PCOS a dieta

Dieta w PCOS ma kluczowe znaczenie. Zaburzeniom związanym z gospodarką hormonów płciowych często towarzyszą nieprawidłowości w metabolizmie glukozy, w tym insulinooporność. Bez zmiany nawyków żywieniowych, leczenie hormonalne nie przyniesie zadowalających efektów lub będą one tymczasowe.

Co powinno się jeść przy PCOS? O komentarz poprosiliśmy naszą dietetyczkę kliniczną mgr Karolinę Wojtkowską.

Suplementy w PCOS

Odpowiednia suplementacja odgrywa ważną rolę w leczeniu PCOS, ale pamiętaj, aby przed włączeniem jakiegokolwiek składnika skonsultować się ze specjalistą. Nadmiar substancji może być równie szkodliwy dla zdrowia, jak ich niedobór. Ponadto rodzaj i dawka preparatów powinna być dobrana do Twoich potrzeb. Inaczej będzie wyglądać suplementacja u kobiet, które pragną zajść w ciążę, z insulinoopornością, nadwagą i otyłością czy o prawidłowej masie ciała.

W leczeniu PCOS pomocna może być suplementacja takich składników jak:

• Witamina D – wykazano, że kobiety z zespołem policystycznych jajników mają na ogół niższe stężenie witaminy D we krwi. Jej suplementacja może złagodzić objawy PCOS, w szczególności poprawić płodność, zwiększyć wrażliwość komórek na insulinę i zmniejszyć hirsutyzm.
• Inozytol – przywraca regularność występowania cykli menstruacyjnych i owulacji. Przeprowadzona przez włoskich naukowców metanaliza pokazuje, że suplementacja inozytolem obniża poziom insuliny i HOMA-IR na czczo, co znacznie wpływa na redukcję hiperandrogenizmu.
• Cynk i selen – pierwiastki te wykazują działanie antyoksydacyjne. Regulują też metabolizm węglowodanów i lipidów. Ich suplementacja może przyczyniać się do zmniejszenia insulinooporności.
• Kwasy omega-3 – mają zbawienny wpływ na gospodarkę hormonalną kobiecego organizmu. Omega-3 obniżają poziom cholesterolu, stymulują syntezę żeńskich hormonów płciowych i działają przeciwzapalnie.

Zastanawiasz się, co jeść przy PCOS i jakie suplementy stosować? Umów się na konsultację dietetyczną. Wizyta online to też dobry moment na zadawanie pytań i rozwianie wątpliwości.