Endometrioza — objawy i leczenie. Czy musi tak boleć?

Co to jest endometrioza?

Zanim wyjaśnimy, czym jest endometrioza, pochylmy się nad samym pojęciem endometrium. Endometrium to błona śluzowa, która wyściela jamę macicy. Jest pod ścisłym wpływem żeńskich hormonów płciowych, dlatego jego grubość zmienia się wraz z wiekiem oraz w trakcie cyklu menstruacyjnego.

Endometrioza to stan, kiedy tkanka podobna do endometrium znajduje się poza jamą macicy i nie ma jak wydostać się na zewnątrz organizmu. Powoduje to przewlekły stan zapalny i powstawanie zrostów, torbieli i blizn, które przyczyniają się do zmian patologicznych w obrębie różnych narządów.

Ogniska endometriozy usytuowane są najczęściej na: zewnętrznej powierzchni macicy, otrzewnej, jajnikach, jajowodach, pochwie, szyjce macicy, pęcherzu moczowym, odbycie, sromie i jelitach, stąd mogą dawać trudne do zdiagnozowania objawy.

W zależności od wielkości i rozległości zmian wyróżnia się 4 stopnie zaawansowania endometriozy (minimalny, łagodny, umiarkowany i ciężki).

Choć endometrioza dotyczy głównie kobiet w wieku rozrodczym, może pojawić się również przed pierwszą miesiączką oraz w okresie przekwitania. Można by oczekiwać, że menopauza — czyli czas, kiedy ustaje miesiączka, zmniejsza się aktywność jajników i produkcja estrogenu — będzie momentem ustania objawów endometriozy. Jednak ze względu na rozległość jej występowania, może się zdarzyć, że dolegliwości bólowe będą się utrzymywać. Należy wówczas skonsultować się z lekarzem i zastosować indywidualnie dobrane leczenie farmakologiczne lub chirurgiczne. Znane są także pojedyncze przypadki występowania endometriozy u mężczyzn leczonych hormonalnie.

Jakie są objawy endometriozy?

Najczęstsze objawy endometriozy to:

• bardzo bolesne i obfite miesiączki;
• bóle w obrębie miednicy, podbrzusza lub pleców;
• skurcze, krwawienie lub plamienie mogą pojawiające się również w trakcie owulacji;
• ból podczas seksu lub po zakończeniu stosunku;
• problemy z płodnością.

Inne, mniej typowe objawy endometriozy

„Endobelly”, czyli duży, wzdęty i bolący brzuch, to jeden z objawów, który może towarzyszyć endometriozie. Choroba wywołuje szereg problemów żołądkowo-jelitowych takich jak: ból podczas wypróżniania, krew w stolcu, biegunka czy zaparcia. Mogą pojawić się zgaga, nudności, a nawet wymioty. Dolegliwości wzmagają się podczas miesiączki. Łatwo pomylić te symptomy z zespołem jelita wrażliwego (IBS), SIBO, refluksem czy dyspepsją.

Pacjentki cierpiące na endometriozę zgłaszają niekiedy uczucie parcia na mocz, częste i bolesne oddawanie moczu, a także krwiomocz. Objawy potęgują się w trakcie menstruacji.

Ogniska endometriozy mogą znajdować się w obrębie całego organizmu i zajmować nawet odległe narządy dając niecharakterystyczne objawy m.in.:

• ból promieniujący do jednej lub obu nóg przypominający rwę kulszową (w wyniku ucisku na nerwy w obrębie miednicy);
• ból klatki piersiowej, ramion lub barków (gdy endometrioza zajmuje przeponę);
• ból głowy i przewlekłe zmęczenie w wyniku braku równowagi hormonalnej;
• krwioplucie i duszności (gdy ogniska zapalne znajdują się w płucach).

Nasilenie dolegliwości nie przekłada się na stopień zaawansowania choroby. Pacjentki z rozległą endometriozą mogą przechodzić ją bezobjawowo, podczas gdy niewielkie ogniska zapalne będą powodować silne bóle.

Czy endometrioza jest groźna?

Nie jest to stan bezpośrednio zagrażający życiu, jednak nieleczona może prowadzić do poważnych powikłań. Zwiększa również ryzyko raka jajnika i gruczolakoraka.

Endometrioza a rak

Choć endometrioza może zwiększać ryzyko raka jajnika i gruczolakoraka, to zachorowalność na te nowotwory jest ogólnie niska. Warto jednak trzymać rękę na pulsie i regularnie wykonywać USG jamy brzusznej i jajników. Kobietom, u których w rodzinie występowały nowotwory lub podejrzewają u siebie chorobę, zaleca się wykonanie badań genetycznych BRCA1 i BRCA2, a także markera nowotworowego CA-125

Endometrioza a ciąża

Głównym powikłaniem endometriozy jest niepłodność. Naukowcy podają, że nawet 30-50% kobiet cierpiących na tę chorobę ma trudności z zajściem w ciążę. Endometrioza ma również znaczący wpływ na przebieg ciąży. Badania wykazały, że chore pacjentki są 3 razy bardziej narażone na ciążę pozamaciczną niż zdrowe kobiety. Dodatkowo wzrasta niebezpieczeństwo poronienia w pierwszym trymestrze o 76%, przedwczesnego porodu o 26%, a konieczność cięcia cesarskiego o 40%.

Nie wiadomo dokładnie, w jaki sposób choroba wpływa na płodność pacjentek. Istnieje kilka teorii m.in.:

• Endometrioza zlokalizowana na jajnikach i jajowodach powoduje ich zniekształcenia oraz niedrożność. W konsekwencji nie dochodzi do zapłodnienia lub zapłodniona komórka nie może trafić do jamy macicy, co sprzyja również powstawaniu ciąży pozamacicznej.
• Zmniejszenie rezerwy jajnikowej. Torbiele endometrialne mogą niszczyć strukturę jajników, przyczyniając się do obniżenia płodności. Rezerwę jajnikową można określić za pomocą USG lub badań hormonalnych (estradiolu, FSH, LH i AMH — badanie te możesz wykonać bez wychodzenia z domu).
• Zmiany patologiczne w obrębie miednicy oraz narządów rodnych utrudniają zagnieżdżenie się zarodka i jego rozwój, a także zwiększają ryzyko komplikacji okołociążowych.
• Odpowiedź immunologiczna na toczący się stan zapalny nie sprzyja zapłodnieniu. Układ odpornościowy, który normalnie broni organizm przed chorobami, atakuje zarodek.

Mimo to wielu kobietom udaje się począć dziecko i donosić ciążę. Dzięki postępowi medycyny istnieją metody wspomagające zajście w ciążę pacjentkom cierpiącym na endometriozę m.in.: leczenie hormonalne, laparoskopia, inseminacja domaciczna czy w najtrudniejszych przypadkach – IVF (in vitro fertilisation). Nie bez znaczenia jest stopień zaawansowania choroby, historia medyczna i wiek, dlatego wczesna diagnostyka oraz podjęcie leczenia mogą okazać się kluczem do sukcesu w staraniach o dziecko. Ciężarne chorujące na endometriozę zawsze znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka, dlatego powinny być pod stałą opieką ginekologa i regularnie monitorować przebieg ciąży.

U kobiet, którym mimo choroby udało się zajść w ciążę, objawy endometriozy stają się mniej dokuczliwe. Wynika to z zatrzymania miesiączki, a także zmian hormonalnych (zwiększonej produkcji progesteronu). Niestety ciąża nie leczy endometriozy, a jedynie czasowo hamuje jej rozwój. Po porodzie symptomy najczęściej ponownie się nasilają. Karmienie piersią może opóźnić moment nawrotu dolegliwości. Wynika to z faktu, że laktacja powoduje zahamowanie wydzielania się estrogenów, zatrzymanie menstruacji, a co za tym idzie — złagodzenie objawów endometriozy.

Jak wykryć endometriozę?

Trafne rozpoznanie endometriozy bywa trudne i długotrwałe, ze względu na zróżnicowane objawy przypominające inne stany chorobowe. Obecnie w diagnostyce wykorzystuje się kilka metod:

• Wywiad medyczny
  Lekarz podczas rozmowy zbiera informacje na temat objawów, historii chorób pacjentki, a także schorzeń występujących w rodzinie. Przydatne mogą się tutaj okazać notatki z kalendarza miesiączki, jeśli taki prowadzimy. Jest to wstęp do dalszej diagnostyki.
• Badania ginekologiczne
  Obejmują badania palpacyjne brzucha oraz narządów rodnych przez pochwę, czasem również przez odbyt. Lekarz może ocenić położenie, budowę, wielkość, tkliwość oraz ruchomość tkanek i organów, a także wyczuć pod palcami torbiele, zrosty czy blizny. Wykonanie badań podczas miesiączki zwiększa szansę wykrycia ognisk endometriozy.
• Badania obrazowe
  Do podstawowych badań należą USG brzucha, USG dopochwowe lub USG przez odbyt (w przypadku dolegliwości ze strony jelit). W celu dokładniejszej diagnostyki wykonuje się również tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny. Badania pozwalają wykonać zdjęcia narządów wewnętrznych i wykryć lokalizację zmian chorobowych.
• Badania endoskopowe
  Laparoskopia jest najskuteczniejszą metodą identyfikacji endometriozy. To bezpieczny zabieg chirurgiczny, polegający na wprowadzeniu laparoskopu (cienkiej rurki składającej się z teleskopu, małej kamery i latarki) do jamy otrzewnej przez niewielkie nacięcie na brzuchu. Obraz wychwytywany przez kamerę jest przekazywany na ekran monitora. Lekarz ma możliwość obejrzenia tkanek i narządów wewnętrznych nawet z 10-krotnym powiększeniem, pobrania wycinków do badania histopatologicznego, a nawet usunięcia ognisk endometriozy.W niektórych przypadkach zaleca się dodatkowe badania endoskopowe: kolonoskopię (ogniska zlokalizowane w obrębie jelita grubego) lub cystoskopię (ogniska umiejscowione w okolicach pęcherza moczowego).
• Badania krwi
  Przy podejrzeniu endometriozy zaleca się również wykonanie niektórych badań krwi.
  • Stężenie CRP (białko ostrej fazy, inaczej białko C-reaktywne) jest czułym wskaźnikiem ostrych stanów zapalnych lub infekcji, w tym tych toczących się w wyniku endometriozy.
  • Markery nowotworowe CA-125 i HE4 są wykonywane głównie przy podejrzeniu raka jajnika i innych nowotworów jamy brzusznej. Jednak ich podwyższony poziom może również świadczyć o endometriozie lub raku endometrialnym macicy. Wykonanie obu markerów jednocześnie i obliczenie wartości tzw. ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm) zwiększa trafność diagnozy.

Endometrioza – leczenie i profilaktyka

Obecnie nie ma lekarstwa ani sposobów zapobiegania endometriozie, gdyż nie są znane jej dokładne przyczyny. Istnieją natomiast metody leczenia objawowego, które pomagają łagodzić dolegliwości i minimalizować ryzyko rozwoju powikłań. Zwiększanie świadomości, wczesna diagnoza, a także podjęcie terapii mogą spowolnić lub zatrzymać naturalny postęp choroby oraz zmniejszyć jej długoterminowe skutki.

Rodzaj i skuteczność leczenia zależą od stopnia zaawansowania endometriozy, nasilenia objawów, ogólnego stanu zdrowia, historii medycznej, indywidualnej tolerancji na określone metody terapii, wieku kobiety oraz jej planów macierzyńskich. Dolegliwości mogą powrócić po zaprzestaniu leczenia lub, w przypadku operacji, w miarę upływu czasu po zabiegu.

Farmakoterapia

Leczenie opiera się na stosowaniu leków hormonalnych, które zmniejszają wydzielanie estrogenów przez jajniki, hamują rozrost ognisk endometriozy i łagodzą dolegliwości bólowe. Są to jednocześnie preparaty o działaniu antykoncepcyjnym, gdyż zatrzymują owulację i zmniejszają krwawienie miesiączkowe, prowadząc niekiedy do całkowitego zaniku menstruacji. Dlatego nie jest to rekomendowana metoda leczenia dla kobiet planujących zajść w ciążę.

Obecnie przepisuje się: doustne tabletki antykoncepcyjne (DTA), progestageny, danazol, analogi gonadotropiny oraz inhibitory aromatazy. Podawane są w postaci pigułek, zastrzyków, sprayów do nosa, plastrów lub wkładek domacicznych.

W leczeniu nasilonych dolegliwości bólowych doraźnie stosuje się preparaty przeciwzapalne i przeciwbólowe takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) np. ibuprofen lub inne leki przeciwbólowe np. paracetamol.

Zobacz, kiedy nie stosować ibuprofenu.

Leczenie chirurgiczne

W zależności od stopnia zaawansowania choroby, nasilenia objawów i występowania powikłań można podjąć decyzję o wykonaniu operacji.

Zachowawcze leczenie chirurgiczne skupia się na usunięciu ognisk endometriozy, w tym zrostów, torbieli i blizn oraz przywróceniu prawidłowego funkcjonowania narządów w obrębie miednicy bez ich uszkadzania lub usuwania. W tym celu wykonuje się zazwyczaj laparoskopię, która jest również metodą diagnozowania i wizualizacji organów dotkniętych chorobą. W efekcie zabieg powinien zmniejszyć dolegliwości bólowe i poprawić płodność pacjentki. Całkowite usunięcie ognisk endometriozy jest niezwykle trudne zwłaszcza w rozległych i zaawansowanych przypadkach. Jeśli nie uda się tego dokonać, istnieje duże ryzyko utrzymywania się objawów i nawrotu choroby.

W szczególnie ciężkich sytuacjach, kiedy farmakoterapia i leczenie zachowawcze nie przynoszą efektów, stosuje się radykalne leczenie chirurgiczne. Wykonuje się wówczas histerektomię — zabieg usunięcia macicy. W zależności od stopnia zaawansowania endometriozy, wycięte zostają również trzon macicy, szyjka macicy, jajniki, jajowody oraz okoliczne węzły chłonne. Jest to zabieg nieodwracalny powodujący bezpłodność, dlatego nie jest rekomendowany dla kobiet planujących ciążę. Pomimo radykalnych działań histerektomia nie daje 100% gwarancji wyleczenia.

Ze względu na częste nawroty choroby, terapia farmakologiczna jest wznawiana po operacji. Kobietom planującym ciążę zaleca się podjęcie starań o dziecko jak najszybciej po zakończeniu leczenia chirurgicznego. Brak efektów jest zazwyczaj wskazaniem do zapłodnienia pozaustrojowego, a nie do kolejnej operacji.

Regularne badania krwi

Endometrioza to stan, który prowadzi do szeregu symptomów w wielu aspektach zdrowotnych. Poza dolegliwościami związanymi stricte z cyklem miesięcznym takimi jak: bardzo obfite miesiączki, bóle menstruacyjne czy problemy z płodnością, choroba może objawiać się także np. dolegliwościami żołądkowymi. Szerokie spektrum symptomów sprawia, że organizm zmaga się nie tylko z endometriozą, ale również powikłaniami po jej objawach. Przykładowo obfite miesiączki mogą przyczynić się do niedoborów żelaza i spowodować anemię. Z kolei liczne leki, które często stosują pacjentki mierzące się z endometriozą, mogą odbijać się na zdrowiu wątroby. Dlatego tak ważne są regularne badania krwi. Jakie badania przy endometriozie warto wykonywać co roku?

• Morfologię krwi - to podstawowe badanie laboratoryjne służące do ogólnej oceny stanu zdrowia. Pomocna m.in. przy ocenie ewentualnych niedoborów pokarmowych, które mogą doprowadzić do rozwinięcia się anemii oraz stanu zapalnego.
• TIBC - parametr określający całkowitą zdolność wiązania żelaza. Badanie TIBC wykonywane jest w przypadku podejrzenia zaburzeń gospodarki żelazem (niedobór lub nadmiar) oraz w diagnostyce niedokrwistości.
• Ferrytyna - białko odzwierciedlające zapasy żelaza w ustroju, co czyni ten parametr najlepszym miernikiem niedoboru tego pierwiastka w organizmie. Kobiety z endometriozą bardzo często mają obfite miesiączki, co naraża je na ryzyko niedoboru żelaza.
• Witamina B12 - ważny składnik, wspierający pracę układu nerwowego, komórek i biorący udział w tworzeniu DNA. Niedobór witaminy B12 może być wynikiem anemii, zaburzeń wchłaniania lub nieodpowiednio zbilansowanej diety.
• Kwas foliowy - zmiany w wartościach stężeń tej witaminy związane są z niewystarczającym spożyciem kwasu foliowego w diecie, zaburzeniami wchłaniania lub w stanach przebiegających ze zwiększonym ich zapotrzebowaniem.
• Witamina D metabolit 25(OH) - niskie jak i wysokie stężenie witaminy D może być szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania organizmu i nasilać stan zapalny obecny także przy endometriozie.
• Lipidogram - badanie sprawdzające wskaźniki lipidowe we krwi, czyli frakcje cholesterolu. Dzięki regularnym pomiarom możesz zapobiec miażdżycy, zawałowi serca lub udarowi.
• Glukoza na czczo - badanie wykonuje się w celu sprawdzenia stężenia cukru we krwi. Jest to podstawowe badanie w diagnostyce i profilaktyce cukrzycy.
• CRP - białko C-reaktywne, to wskaźnik stanu zapalnego w organizmie, który może być podwyższony u kobiet z endometriozą.
• Próby wątrobowe (ALT, AST, ALP, BIL, GGTP) - wątroba jest narządem, który odpowiada za metabolizm leków. Próby wątrobowe pozwolą na kontrolowanie czynności wątroby, szczególnie u osób, które muszą przyjmować wiele leków, jak ma to miejsce np. u kobiet z endometriozą.

Wszystkie badania wykonasz na 1 wizycie specjalisty medycznego uPacjenta w Twoim domu. Bez kolejek, nerwów i zmian planu dnia. Umów wizytę już dziś - wybierz Pakiet Badań przy Endometriozie!

Zdrowe nawyki wspierające leczenie endometriozy

W leczeniu endometriozy coraz więcej mówi się o holistycznym podejściu do zdrowia. Kluczem do sukcesu terapii jest multidyscyplinarne podejście i współpraca różnych specjalistów takich, jak: interniści, ginekolodzy, chirurdzy, eksperci od bólu, psychologowie, fizjoterapeuci, osteopaci czy dietetycy. Rośnie znaczenie medycyny stylu życia, która wykorzystuje zmiany codziennych zachowań w celu wspierania procesu leczenia. Dieta przeciwzapalna, aktywność fizyczna i redukcja stresu mogą znacząco wpłynąć na zmniejszenie objawów endometriozy.

Endometrioza - dieta

Odpowiednio dobrana dieta, zawierająca składniki o działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym, pozwala na wyciszenie przewlekłego stanu zapalnego, zmniejszenie dolegliwości bólowych, wyrównanie poziomu estrogenów i zwiększenie szans na zajście w ciążę.

Co zatem jeść? Produkty bogate w witaminy, selen, cynk, żelazo, kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 czy błonnik. Będą to przede wszystkim:

• warzywa i owoce,
• rośliny strączkowe,
• tłuste ryby morskie,
• pełnoziarniste produkty zbożowe,
• fermentowane produkty mleczne i niskotłuszczowy nabiał,
• oleje roślinne,
• kakao.

Dietę warto uzupełnić również o napary ziołowe takiej jak czystek, liście Damiana czy gotowe mieszanki na endometriozę.

Jednocześnie należy unikać produktów prozapalnych, wysoko przetworzonych, o wysokim indeksie glikemicznym, bogatych w tłuszcze nasycone i trans. Są to m.in.:

• białe pieczywo i makaron,
• czerwone mięso,
• słodycze,
• słone przekąski,
• napoje gazowane,
• alkohole wysokoprocentowe,
• fast foody.

Dowiedz się więcej o diecie przeciwzapalnej.

Aktywność fizyczna

Odpowiednio dobrana aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności, oparta głównie na poprawieniu mobilności i elastyczności ciała, wspiera organizm w walce z endometriozą oraz ogranicza dolegliwości bólowe. Dobrym wyborem będzie tutaj joga, pilates czy stretching.

Warto również udać się do fizjoterapeuty lub osteopaty. W gabinecie specjalista przeprowadzi wywiad, wykona badanie funkcjonalne, a następnie zaproponuje spersonalizowaną terapię i indywidualnie dobrany zestaw ćwiczeń. Przy endometriozie szczególną uwagę poświęca się mobilizacji blizn i zrostów, redukcji napięcia mięśniowego, usprawnieniu krążenia, poprawie ruchomości i zmniejszeniu dolegliwości bólowych.

Redukcja stresu

Stres wzmaga napięcie w ciele, co z kolei nasila dolegliwości bólowe. Znalezienie sposobów radzenia sobie z silnymi emocjami – czy to poprzez aktywność fizyczną, relaksację, medytację, czy po prostu wygospodarowanie czasu na dla siebie – pomoże złagodzić nieprzyjemne objawy. Przydatna może okazać się również wizyta u psychoterapeuty.

Zobacz, jak poradzić sobie ze stresem.

Czym grozi nieleczona endometrioza?

Przewlekły stan zapalny i powstawanie zrostów w wyniku endometriozy powoduje sklejanie się organów wewnętrznych i trwałe zmiany anatomiczne. W konsekwencji dochodzi m.in. do niedrożności jajowodów, niedrożności jelit, a nawet ucisku na nerwy, osłabienia mięśniowego i niedowładu ruchowego.

Przyczyny endometriozy

Dokładne przyczyny endometriozy nie są znane. Istnieje kilka hipotez próbujących wyjaśnić mechanizm powstawania tej choroby, jednak żadna z nich nie została potwierdzona naukowo. Najbardziej powszechną teorią jest tzw. wsteczna miesiączka (kiedy krew menstruacyjna cofa się przez jajowody do otrzewnej, zamiast zostać wydalona przez pochwę). Przypuszcza się również, że komórki endometrium mogą być transportowane do odległych narządów za pośrednictwem naczyń krwionośnych i limfatycznych. Wśród przyczyn wymienia się także przypadkowe przeszczepienie tkanek podczas operacji w obrębie miednicy (komórki endometrium mogą przyczepić się do nacięcia chirurgicznego np. w bliźnie po cesarskim cięciu, histerektomii lub nacięciu krocza).

Znane są natomiast czynniki ryzyka, które predysponują do rozwoju endometriozy:

• genetyczne (występowanie endometriozy w rodzinie zwiększa szanse dziedziczenia choroby w kolejnych pokoleniach);
• środowiskowe (ekspozycja na zanieczyszczenia i toksyny);
• immunologiczne (osłabienie układu odpornościowego);
• hormonalne (podwyższony poziom estrogenu w organizmie);
• zaburzenia menstruacji (obfite, przedłużające się krwawienie, krótki cykl).

Endometrioza przyczynia się znacząco do obniżenia jakość życia. Niektóre osoby doświadczają bardzo silnego bólu, który uniemożliwia im codzienne funkcjonowanie, pójście do pracy czy szkoły. Bolesny seks może prowadzić do unikania lub całkowitego zrezygnowania ze współżycia, wpływając na życie seksualne chorych i ich partnerów. Chroniczny ból i problemy z zajściem w ciążę przyczyniają się do obniżenia nastroju, stanów lękowych, nerwicy czy depresji. Z kolei przewlekły stres i napięcie nasilają symptomy choroby.

Czy faktycznie tak musi być? Czy tak musi boleć? Zdecydowanie nie! To nie jest „nasza uroda”. Warto podejść do siebie z troską, udać się do specjalisty i wykonać niezbędne badania. Im wcześniej uda się postawić trafną diagnozę, tym szybciej będzie można wdrożyć skuteczne leczenie i zminimalizować objawy.