Kortyzol

"Kortyzol to steroidowy hormon produkowany przez korę nadnerczy, niewielkich gruczołów położonych na szczycie nerek. Powszechnie nazywany jest „hormonem stresu”, ponieważ jego stężenie gwałtownie rośnie w odpowiedzi na napięcie psychiczne lub fizyczne, mobilizując organizm do działania w trybie „walcz lub uciekaj”.

Jego rola jest jednak znacznie szersza i absolutnie kluczowa dla życia. Kortyzol bierze udział w regulacji przemiany materii (wpływa na stężenie glukozy we krwi), kontroluje ciśnienie tętnicze, działa przeciwzapalnie i moduluje pracę układu odpornościowego.

Najważniejszą cechą kortyzolu jest jego charakterystyczny rytm dobowy. Stężenie hormonu jest najwyższe zarazpo przebudzeniu, co daje nam energię do rozpoczęcia dnia, a następnie stopniowo spada, osiągając najniższe wartości póxnym wieczorem/nocą, co pozwala na prawidłowy i spokojny sen. Zaburzenie tego naturalnego rytmu jest ważnym sygnałem diagnostycznym. Badanie stężenia kortyzolu we krwi jest podstawowym narzędziem, które pozwala ocenić, czy Twoje nadnercza pracują prawidłowo."

"Warto rozważyć badanie przy objawach mogących wskazywać na nadmiar kortyzolu (zespół Cushinga):

• Charakterystyczny przyrost masy ciała, z odkładaniem się tkanki tłuszczowej na tułowiu, karku („bawoli kark”) i twarzy („księżyc w pełni”), przy jednoczesnym szczupleniu kończyn.
• Ścieńczenie skóry, łatwe powstawanie siniaków i czerwonych, szerokich rozstępów na brzuchu, udach i piersiach.
• Nadciśnienie tętnicze, wysokie stężenie cukru we krwi.
• Osłabienie siły mięśni, zwłaszcza w obrębie ud i ramion.
• Trądzik, zaburzenia miesiączkowania u kobiet, obniżone libido.
• Wahania nastroju, drażliwość, a nawet depresja.

Pomyśl o badaniu przy objawach mogących sugerować niedobór kortyzolu (choroba Addisona):

• Przewlekłe, skrajne zmęczenie i postępujące osłabienie.
• Utrata masy ciała i brak apetytu.
• Niskie ciśnienie tętnicze (hipotensja), zawroty głowy przy wstawaniu.
• Charakterystyczna ochota na słone potrawy.
• Bóle brzucha, nudności, wymioty.
• Ciemnienie skóry (hiperpigmentacja), szczególnie w miejscach narażonych na słońce, w zgięciach stawowych i na bliznach."

Badanie kortyzolu jest specjalistycznym elementem diagnostyki hormonalnej, polecanym osobom z konkretnymi objawami i stanami klinicznymi.

• Osoby z objawami sugerującymi zespół Cushinga. Jeśli obserwujesz u siebie charakterystyczne zmiany w wyglądzie i samopoczuciu, badanie kortyzolu jest kluczowym krokiem diagnostycznym.
• Osoby z objawami wskazującymi na niedoczynność kory nadnerczy (chorobę Addisona). Przewlekłe zmęczenie, chudnięcie i niskie ciśnienie to sygnały alarmowe, które należy zweryfikować.
• Pacjenci z trudnym do opanowania nadciśnieniem tętniczym lub cukrzycą, zwłaszcza w młodym wieku.
• Osoby z osteoporozą, która pojawiła się bez oczywistej przyczyny.
• Pacjenci długotrwale leczeni glikokortykosteroidami (w tabletkach, zastrzykach, a nawet wziewach czy kremach), w celu oceny funkcji nadnerczy po zakończeniu terapii.
• Osoby z podejrzeniem guza nadnerczy lub przysadki mózgowej na podstawie badań obrazowych (np. rezonansu magnetycznego).

Częstotliwość badania kortyzolu zależy od celu – czy jest to wstępna diagnostyka, czy monitorowanie leczenia.

• W procesie diagnostycznym pomiar wykonujes się w godzinach porannych, między 7:00 a 9:00. Pojedynczy wynik ma jednak ograniczoną wartość. Nierzadko diagnostyka wymaga pogłębienia o dobową zbiórkę moczu na kortyzol lub specjalistyczne testy hamowania (np. z deksametazonem).
• W monitorowaniu leczenia, u pacjentów z chorobą Cushinga lub chorobą Addisona częstotliwość badań ustala lekarz endokrynolog, aby na bieżąco kontrolować skuteczność leczenia i dostosowywać dawki leków.

Kortyzol jest hormonem bardzo wrażliwym na czynniki zewnętrzne. Prawidłowe przygotowanie jest fundamentem wiarygodnego wyniku.

• Badanie należy wykonać na czczo (8-12 godzin po ostatnim posiłku).
• Badanie najlepiej przeprowadzić w godzinach porannych, najlepiej między 7:00 a 9:00.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody. Ułatwi to pobranie krwi.
• W dniu badania i w dniu go poprzedzającym unikaj nerwowych i stresujących sytuacji. Silny stres może znacząco zawyżyć wynik.
• Na badanie bądź po dobrze przespanej nocy. Przed samym pobraniem usiądź i zrelaksuj się przez 20-30 minut.
• Na 24 godziny przed badaniem zrezygnuj z intensywnego wysiłku fizycznego.

Na stężenie kortyzolu we krwi wpływa bardzo wiele czynników. Ich świadomość jest kluczowa dla właściwej interpretacji wyniku.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Rytm dobowy to najsilniejszy czynnik fizjologiczny.
  • •
    Stres zarówno psychiczny (emocje, egzamin), jak i fizyczny (ból, gorączka, uraz, operacja).
  • •
    Bezsenna noc może zaburzyć rytm dobowy i podnieść poranne stężenie kortyzolu.
  • •
    Wysiłek fizyczny powoduje wzrost stężenia kortyzolu.
  • •
    Ciąża i stosowanie estrogenów (np. antykoncepcji hormonalnej) podnoszą stężenie białek transportujących, co może zawyżać wynik kortyzolu całkowitego.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Zespół Cushinga spowodowany guzem nadnerczy, przysadki mózgowej lub ektopowym wydzielaniem hormonu ACTH przez inne nowotwory.
  • •
    Choroba Addisona, najczęściej o podłożu autoimmunologicznym, rzadziej w wyniku gruźlicy lub nowotworu niszczącego nadnercza.
  • •
    Ciężka depresja, alkoholizm, anoreksja.
  • •
    Ciężkie choroby ogólnoustrojowe.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Glikokortykosteroidy. Przyjmowanie tych leków jest najczęstszą przyczyną objawów zespołu Cushinga (tzw. jatrogenny zespół Cushinga).
  • •
    Fenytoina, fenobarbital (leki przeciwpadaczkowe).

Wynik badania kortyzolu jest jedynie elementem układanki diagnostycznej. Jego interpretacja wymaga ogromnej wiedzy i doświadczenia.

• Wysokie stężenie kortyzolu (hiperkortyzolemia), zwłaszcza jeśli jest podwyższone również w pomiarze wieczornym (co świadczy o utracie rytmu dobowego), może naprowadzać na diagnostykę w kierunku zespołu Cushinga. Może być również skutkiem przewlekłego, silnego stresu, depresji lub nadużywania alkoholu. Należy zawsze pamiętać, że najczęstszą przyczyną hiperkortyzolemii jest farmakoterapia sterydami.
• Obniżone stężenie kortyzolu (hipokortyzolemia), szczególnie w pomiarze porannym, może wskazywać na niedoczynność kory nadnerczy. W zależności od towarzyszącego stężenia ACTH, może sugerować:
• • •
    Pierwotną niedoczynność (chorobę Addisona), gdy uszkodzone są same nadnercza.
  • •
    Wtórną niedoczynność, gdy problem leży w przysadce mózgowej, która nie produkuje wystarczającej ilości ACTH do stymulacji nadnerczy.
  • •
    Niskie stężenie kortyzolu może też wystąpić po nagłym odstawieniu długotrwałej terapii sterydami.