64 miliony Europejczyków żyje z cukrzycą, a kilkadziesiąt tysięcy z nich umiera co roku z jej powodu. W Polsce cukrzykiem jest co 11. dorosły. Te statystyki pokazują, że cukrzyca staje się powszechnym problemem, który może dotknąć każdego z nas. Choroba rozwija się bowiem głównie wskutek nieprawidłowego stylu życia i utrzymującej się nadwagi.
Z artykułu dowiesz się:
– kiedy rozpoznaje się cukrzycę i stan przedcukrzycowy;
– jakie są objawy choroby w zależności od jej typu;
– jak zapobiegać cukrzycy i ją leczyć.
Co to jest cukrzyca?
Cukrzyca to stan, w którym organizm nie jest w stanie efektywnie wykorzystać glukozy, w związku z czym poziom cukru we krwi znacznie wzrasta. Poziom glukozy jest ściśle skorelowany z poziomem insuliny w organizmie. To właśnie ten hormon przenosi glukozę z krwi do komórek naszego organizmu. W cukrzycy produkcja i aktywność insuliny są zaburzone, co jest efektem nieprawidłowego funkcjonowania trzustki, w której insulina jest wytwarzana.
Cukrzyca nie jest jednolitą jednostką chorobową – w przypadku tego schorzenia mówimy o grupie zaburzeń metabolicznych. Łączy je podwyższony poziom glukozy we krwi, dzieli – geneza, spektrum symptomów i leczenie.
Rozpoznawanie cukrzycy
Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu podaje kryteria rozpoznania cukrzycy, uwzględniając stanowiska 3 organizacji: PTD (Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego), ISPAD (International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes) oraz ADA (American Diabetes Associaton).
Cukrzycę rozpoznaje się w trzech sytuacjach:
– gdy występują objawy typowe dla cukrzycy w połączeniu z wynikiem glikemii przygodnej (czyli mierzonej w dowolnym momencie dnia) od 200 mg/dl wzwyż (wszystkie 3 organizacje uznają to kryterium);
– gdy wyniki pojedynczego (zgodnie z ADA i ISPAD) lub podwójnego (zgodnie z PTD) pomiaru glikemii wynosi powyżej 126 mg/dl;
– gdy doustny test obciążenia glukozą – tzw. krzywa cukrzycowa – daje wynik glikemii w 120 minucie większy lub równy 200 mg/dl (wszystkie 3 organizacje uznają to kryterium).
Stan przedcukrzycowy
Jeśli wynik glikemii nie wskazuje na cukrzycę, nie oznacza to, że z naszym zdrowiem wszystko w porządku. PTD i ADA podają kryteria rozpoznania stanu przedcukrzycowego, który może w dłuższej perspektywie prowadzić do rozwoju choroby:
– pomiar glikemii na czczo z wynikiem 100-125 mg/dl;
– doustny test obciążenia glukozą z wynikiem glikemii w 120 minucie zawartym w przedziale 140-199 mg/dl.
Typy cukrzycy
Cukrzyca typu 1 (insulinozależna)
Cukrzyca typu 1, nazywana również insulinozależną lub młodzieńczą, to choroba autoimmunologiczna. Rozwija się, kiedy układ immunologiczny uznaje komórki trzustki za ciała obce. W wyniku tego produkowane są przeciwciała, które niszczą komórki beta trzustki produkujące insulinę.
Cukrzyca typu 1 jest mniej popularna niż typu 2.
Szacuje się, że na tę chorobę cierpi ok. 10% wszystkich diabetyków. Najczęściej schorzenie diagnozuje się u dzieci i nastolatków między 10. i 12. oraz 16. i 19. rokiem życia. Cukrzyca typu 1 rozwija się dość gwałtownie (w ciągu 4-12 tygodni) i szybko daje objawy typowe dla choroby.
Czy cukrzyca typu 1 jest uleczalna?
Niestety, choroba nie jest uleczalna. Osoby, u których rozpoznano cukrzycę typu 1, muszą przez całe życie przyjmować insulinę.
Cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna)
Cukrzyca typu 2 to inaczej cukrzyca insulinozależna lub wieku dorosłego. To właśnie ten typ cukrzycy występuje najczęściej i jest uznawany za chorobę cywilizacyjną. W jej rozwoju dużą rolę odgrywają czynniki środowiskowe, głównie otyłość i uwarunkowania genetyczne.
Cukrzyca typu 2 jest chorobą przewlekłą, diagnozowaną najczęściej u osób w okolicy 30. roku życia. Coraz częściej rozpoznaje się ją również w młodszych grupach wiekowych. Bezwzględnie należy leczyć chorobę (zmianą diety, trybu życia, a także farmakoterapią), aby zapobiec poważnym powikłaniom, m.in. sercowo-naczyniowym.
Cukrzyca typu 3
Cukrzyca typu 3 to tzw. cukrzyca wtórna. Dochodzi do niej, gdy pod wpływem leków, różnych schorzeń lub zaburzeń hormonalnych funkcjonowanie trzustki zostaje zaburzone.
Cukrzyca typu 3 może rozwinąć się w wyniku nadczynności tarczycy, ostrego zapalenia, nowotworu lub uszkodzenia mechanicznego trzustki, hemochromatozy, mukowiscydozy czy zespołu Cushinga.
Ten typ cukrzycy rozwija się również w wyniku podawania niektórych leków, w tym sterydów (mówi się nawet o ,,cukrzycy posterydowej”), hormonów, statyn, cyklosporyny i części preparatów moczopędnych.
Cukrzyca ciążowa
W ciąży poziom insuliny z zasady wzrasta, a kobiecy organizm w mniejszym stopniu reaguje na ten hormon. Takie zmiany są konieczne, aby zapewnić dziecku w łonie matki odpowiednią podaż składników odżywczych. Zdarzają się jednak sytuacje, w których organizm ciężarnej nie dostosowuje się do nowej sytuacji metabolicznej, a stężenie glukozy we krwi znacznie wzrasta. W takiej sytuacji mówi się o cukrzycy ciążowej.
Jest to schorzenie o tyle niebezpieczne dla przyszłych mam, że może powodować komplikacje okołoporodowe. Dzieci kobiet cierpiących na cukrzycę w ciąży mają większą masę urodzeniową, przez co trudniej im przecisnąć się przez kanał rodny. W wyniku takiej sytuacji u mamy wzrasta ryzyko pęknięć i urazów dróg rodnych, a dodatkowo może okazać się, że jedyną opcją porodu będzie cesarskie cięcie. Ciężarna z cukrzycą narażona jest na nadciśnienie tętnicze i stany przedrzucawkowe, zaś jej dziecko w dłuższej perspektywie może mieć tendencję do otyłości oraz wolniejszego rozwoju ruchowego i intelektualnego.
Cukrzyca alkoholowa
W wyniku nadmiernego, długotrwałego spożycia alkoholu może rozwinąć się przewlekłe zapalenie trzustki. W ten sposób uszkodzone zostają komórki beta produkujące insulinę, a u pozornie zdrowej osoby rozwija się cukrzyca.
Objawy cukrzycy
Pierwsze objawy cukrzycy
Warto podkreślić, że cukrzyca, szczególnie typu 2, na początku może rozwijać się skąpoobjawowo. Warto zatem obserwować swój organizm pod kątem następujących symptomów:
– zwiększone pragnienie (tzw. polidyksja) – osoby z cukrzycą zazwyczaj wypijają kilka litrów płynów dziennie – to mechanizm obronny, którego celem jest rozrzedzenie krwi i wypłukanie nadmiaru glukozy;
– oddawanie dużych ilości moczu (poliuria), również w nocy – podobnie jak polidyksja pomaga to pozbyć się nadprogramowej glukozy;
– utrzymujące się uczucie głodu mimo spożywania posiłków lub wilcze napady głodu;
– brak energii;
– senność;
– bóle mięśni;
– zwiększona podatność na zakażenia grzybicze i bakteryjne;
– suchość skóry i ust.
Objawy skórne
Wśród cukrzycowych zmian skórnych, które mogą pojawiać się w przebiegu każdego typu choroby, wymienia się:
– rumieniec cukrzycowy – czerwone plamy na skórze i szyi, którym mogą towarzyszyć popękane naczynka;
– dermopatię cukrzycową – brązowe plamy występujące na piszczelach, związane ze zmianami w mikronaczyniach;
zmiany trądzikowe;
– zwiększoną podatność na uszkodzenia skóry – skaleczenia i poparzenia (w tym słoneczne);
– łuszczenie się naskórka;
– zmniejszenie ilości wydzielanego potu;
– uczucie swędzenia.
Objawy cukrzycy typu 1
Poza wyżej wymienionymi, charakterystyczne dla cukrzycy typu 1 są następujące objawy:
– spadek masy ciała pomimo dużego apetytu;
– rozdrażnienie i napięcie emocjonalne, mogące skutkować wybuchami złości;
– mdłości i wymioty, bóle brzucha;
– nalot na migdałkach (wyglądający podobnie, jak przy anginie);
– obrzęk i zaczerwienienie gardła;
– zajady w kącikach ust.
Objawy cukrzycy typu 3
Cukrzyca typu 2 może powodować:
– rogowacenie ciemne – brunatne, zgrubiałe plamy na karku i pod pachami, związane z insulinoopornością;
– obumieranie tłuszczowate – przewlekła choroba skóry, w której widoczne są czerwonobrązowe plamy wraz z rozszerzonymi naczyniami krwionośnymi; zmiany mogą rozwinąć się w owrzodzenia;
– bóle głowy;
– skurcze nóg;
– zaburzenia widzenia;
– szybsze przybieranie na wadze.
Objawy cukrzycy ciążowej
Poza napadami głodu i częstym oddawaniem moczu cukrzyca ciążowa może powodować:
– częste infekcje skóry, pochwy i pęcherza;
– nagły przyrost wagi ciężarnej;
– zbyt szybkie przyrost płodu względem zaawansowania ciąży.
Warto pamiętać, że kobiety w ciąży są badane pod kątem cukrzycy, dlatego podstawowym sygnałem tej choroby są nieprawidłowe wyniki glikemii oraz krzywej cukrzycowej, a także obecność cukru w moczu (cukromocz).
Objawy cukrzycy u dziecka
Objawy u dzieci są podobne do symptomów u dorosłych, przy czym u maluchów dodatkowo może wystąpić:
– zwiększone łaknienie (dające się zaobserwować już u noworodków);
– spadek aktywności psychoruchowej (brak chęci do zabawy i nauki);
– w wieku 2-7 lat – przyspieszone bicie serca, drżenie rąk, bóle brzucha, nadmierna potliwość;
– u dzieci powyżej 7 lat: nielogiczne zachowanie (np. odpowiedzi nieadekwatne do zadawanych pytań), agresja, trudności w nawiązywaniu kontaktów.
Przyczyny cukrzycy
Zastanawiasz się, czy cukrzyca jest dziedziczna? Odpowiedź na Twoje pytanie brzmi: tak, geny mają znaczenie, choć nie determinują w 100% rozwoju choroby. Osoby, których bliscy cierpieli na tę cukrzycę, są bardziej narażeni na rozwój schorzenia. Szacuje się, że
20% diabetyków pochodzi z rodzin, w których już wcześniej występowała cukrzyca
.
Naukowcy wskazują, które geny zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy typu 1. Co ciekawe, w dużym stopniu zależy to od rasy. Większość ludzi białych z cukrzycą posiada geny HLA-DR3 lub HLA-DR4, Afroamerykanów – HLA-DR7, a Japończyków – HLA-DR9. Warto podkreślić, że rozwój cukrzycy typu 1 tylko w części determinowany jest przez geny. Jeśli dziecko ma jednego chorego rodzica, szanse na odziedziczenie cukrzycy wynoszą maksymalnie 15%, gdy zaś obu – prawdopodobieństwo jest równe 15%.
W przypadku cukrzycy typu 2 naukowcy potwierdzają, że czynniki genetyczne mogą odgrywać istotną rolę w rozwoju choroby, jednak to wpływ czynników środowiskowych jest decydujący. Do tej pory nie udało się ustalić, które konkretnie geny odpowiadają za predyspozycje do schorzenia.
Styl życia
O tym, czy cukrzyca rozwinie się w organizmie, w największym stopniu decyduje styl życia. Czynnikami ryzyka tej choroby są:
– nadwaga i otyłość (prawdopodobieństwo cukrzycy rośnie przy BMI>25);
– nieprawidłowa dieta (duży udział produktów bogatych w cukry i tłuszcze, żywności przetworzonej, brak błonnika);
– brak aktywności fizycznej;
– przewlekły stres;
– niewystarczająca ilość snu.
Choroby towarzyszące
Cukrzyca może ujawnić się w przebiegu chorób i zaburzeń takich jak:
– nadciśnienie tętnicze;
– zespół Cushinga;
– zaburzenia lipidowe;
– zakażenia wirusowe.
Wiek i płeć jako czynniki ryzyka
Ryzyko zachorowania na cukrzycę rośnie wraz z wiekiem – na rozwój tej choroby powinny w szczególności uważać osoby powyżej 40. roku życia.
Co ważne, na rozwój cukrzycy typu 2 w większym stopniu narażone są kobiety.
Monitorowanie cukrzycy
Samokontrola
Ważnym elementem monitoringu cukrzycy jest samokontrola. Diabetycy powinni regularnie sprawdzać poziom cukru za pomocą glukometru – urządzenia w kształcie pisaka, który bada poziom cukru na podstawie próbki krwi z palca (większość glukometrów posiada wbudowany nakłuwacz).
Osoby, które są wrażliwe na ból i nie lubią widoku krwi, mogą skorzystać z bardziej zaawansowanych systemów CMG (ang. continuous glucose monitoring). W skład CMG wchodzą trzy urządzenia: sensor, transmiter i czytnik. Sensor umieszcza się pod skórą na brzuchu – choć brzmi to nieprzyjemnie, dzięki prostemu aplikatorowi procedurę można bez obaw przeprowadzić samodzielnie. Do sensora mocuje się niewielki transmiter, który przesyła dane o poziomie cukru we krwi do czytnika. Czytnikiem mogą być różne urządzenia, w tym telefon.
Wczesne powikłania cukrzycy
Wczesne powikłania cukrzycy mają ostry przebieg. Są to najczęściej:
– Kwasica ketonowa – do jej rozwoju dochodzi w wyniku przerwania leczenia, przyjmowania zbyt małej dawki insuliny lub jej pominięcia. Najczęściej rozwija się u osób z cukrzycą typu 1. Charakterystycznym objawem kwasicy ketonowej jest nieprzyjemny zapach z ust, przypominający woń zgniłych jabłek. Dodatkowo u chorego pojawiają się bóle brzucha, wymioty, zmęczenie, bóle głowy i nadmierne pragnienie. Nieleczona kwasica ketonowa może prowadzić do śpiączki cukrzycowej.
– Kwasica mleczanowa – najczęściej jest efektem przyjmowania leków przeciwcukrzycowych przy występowaniu przeciwwskazań do leczenia farmaceutycznego: miażdżycy i niewydolności nerek. W wyniku tego rodzaju kwasicy w organizmie gromadzą się mleczany, co powoduje duszności i pogłębiony oddech (tzw. oddech kwasiczny), problemy jelitowo-żołądkowe, obniżenie temperatury ciała i ciśnienia, skąpomocz, przejściowe zaburzenia świadomości.
– Hiperglikemia – to stan, w którym we krwi utrzymuje się podwyższony poziom cukru. U cukrzyków hiperglikemia jest skutkiem nieprawidłowego leczenia cukrzycy, tj. nieprawidłowo dobranej dawki insuliny czy nieodpowiednich leków przeciwcukrzycowych.
– Hipoglikemia – nadmierne obniżenie poziomu cukru może być efektem przyjęcia zbyt dużej dawki insuliny lub stosowania leków przeciwcukrzycowych starej generacji (pochodnych sulfonylomocznika).
Przewlekłe powikłania cukrzycy
Nieleczona cukrzyca w dłuższej perspektywie powoduje zmiany w naczyniach i nerwach obwodowych z naciskiem na choroby układu krążenia. Diabetycy narażeni są na chorobę niedokrwienną serca oraz wcześniejszy rozwój zmian miażdżycowych w żyłach. Obecność cukrzycy zwiększa ryzyko udaru mózgu lub zawału serca.
Powikłaniem, o którym dużo się mówi, jest tzw. stopa cukrzycowa. Pod tą nazwą kryją się owrzodzenia stóp. Przyczyną takich dolegliwości jest fakt, że u cukrzyków rany powstają szybciej i wolniej się goją. Dodatkowo wskutek niedokrwienia czucie w stopach jest zaburzone. To sprawia, że na podeszwach stóp mogą powstawać rany i pęknięcia, które przez długi czas pozostaną niezauważone i stopniowo ulegają coraz większemu zanieczyszczeniu.
Dieta w cukrzycy
Cukrzycy powinni szczególnie starannie komponować jadłospis. Kluczowe dla zahamowania postępów choroby jest spożywanie pokarmów nisko przetworzonych (surowych warzyw i owoców lub pokarmów poddanych delikatnej obróbce, np. gotowaniu, pasteryzacji, fermentacji bezalkoholowej) oraz o niskim indeksie glikemicznym (
tu znajdziesz listę produktów z niskim IG). Diabetykom polecana jest w szczególności dieta śródziemnomorska i wzorowane na niej diety (np.
przeciwzapalna).
Poza odpowiednim wyborem produktów istotne jest, aby:
jeść częściej, ale mniej – wskazane jest 5 posiłków dziennie;
zachowywać stałe pory posiłków;
celebrować posiłki – starannie je przeżuwać, jeść z uwagą i bez pośpiechu;
zadbać o prawidłowe nawodnienie
;
unikać produktów sztucznie słodzonych, wysoko przetworzonych, typu instant.
Cukrzyca a alkohol
Dopuszczalna dzienna ilość wypitego alkoholu jest taka sama dla cukrzyków, co dla osób zdrowych. Ta pierwsza grupa powinna jednak znacznie bardziej uważać, aby nie przesadzić z trunkami. Nadużywanie alkoholu uszkadza wątrobę – narząd produkujący glukozę – w efekcie prowadząc do problemów z kontrolowaniem cukrzycy.
Diabetycy nie powinni sięgać po alkohol z dużą ilością cukru, tj. nalewki, słodkie wina, likiery, drinki ze słodzonymi sokami czy piwa typu radler. Dobrym wyborem jest natomiast wino wytrawne lub drink na bazie ginu bądź wódki z dodatkiem niesłodzonego soku czy napojów typu light.
Dieta w cukrzycy ciążowej
Kobiety w ciąży obowiązują nieco inne zasady niż pozostałych cukrzyków. Ilość posiłków powinna wynosić od 6 do nawet 8 (3 posiłki główne + 3-5 przekąsek). Ważne, aby odstępy między nimi mieściły się w granicach 2-3 godzin i by posiłki odbywały się o stałych porach (dopuszczalne jest przesunięcie pory posiłku o około pół godziny).
Ważne, aby kobiety z cukrzycą ciążową regularnie badały obecność acetonu w moczu. Aceton może świadczyć o tym, że organizm matki jest w stanie głodu, co może negatywnie odbić się na zdrowiu płodu.
Leczenie cukrzycy
Styl życia
Podstawą leczenia cukrzycy jest zmiana nawyków na zdrowsze. Chory powinien odpowiednio się odżywiać (patrz wskazówki powyżej), podejmować aktywność fizyczną dostosowaną do możliwości i aktualnego stanu zdrowia oraz dbać o prawidłową masę ciała.
Farmakoterapia
Farmakoterapia cukrzycy ma na celu obniżenie poziomu cukru we krwi, co osiąga się poprzez kontrolę mechanizmów wydzielania insuliny. Często stosowanym lekiem pierwszego rzutu jest metformina. To substancja, która:
– uwrażliwia tkanki obwodowe na działanie insuliny;
– hamuje syntezę glukozy w wątrobie;
– obniża wchłanianie glukozy w jelitach;
– działa przeciwmiażdżycowo i w sposób obniżający ciśnienie krwi.
Kiedy leczenie metforminą okazuje się niewystarczające, należy wdrożyć kolejne leki. O doborze i dawkowaniu farmaceutyków decyduje lekarz. Najczęściej stosowane w terapii cukrzycy są:
– inhibitory alfa-glukozydazy – ograniczające wchłanianie cukrów prostych w jelitach;
– glitazony – podobnie jak metformina uwrażliwiające tkanki na insulinę;
– inhibitory SGLT-2 – stymulujące wydalanie glukozy wraz z moczem;
– leki inkretynowe – regulujące stężenie glukozy, hamujące wydzielanie glukagonu, spowalniające opróżnianie żołądka i hamujące łaknienie.
– pochodne sulfonylomocznika – zwiększające wydzielanie insuliny przez komórki beta trzustki.
Insulinoterapia
Kiedy zmiana stylu życia w połączeniu z farmakoterapią nie przynosi rezultatów (samopoczucie i wyniki chorego nie poprawiają się), wdrażane jest leczenie insuliną. Choremu podaje się preparaty insuliny ludzkiej, otrzymane na drodze inżynierii genetycznej. Poszczególne preparaty różnią się od siebie czasem i dynamiką działania, dlatego leczenie insuliną powinno być dobrane i monitorowane przez lekarza. Specjalista, wybierając preparat, uwzględni tryb życia chorego, pory spożywania posiłków i inne czynniki ważne dla powodzenia leczenia.
Profilaktyka cukrzycy
Zasady profilaktyki cukrzycy są takie same jak w przypadku innych chorób cywilizacyjnych. Aby uniknąć rozwoju lub nasilenia zdiagnozowanej choroby, pamiętaj o:
– Regularnych badaniach przesiewowych – możesz poprosić lekarza o zlecenie badań przeglądowych lub zamówić gotowy pakiet 19 badań. Badania ogólne pozwolą skontrolować poziom cukru oraz rozpocząć diagnostykę w kierunku innych problemów zdrowotnych, które mogą iść w parze z cukrzycą, zwłaszcza schorzeń sercowo-naczyniowych.
– Zachowywaniu prawidłowej masy ciała. Nadprogramowe kilogramy to jeden z głównych czynników rozwoju otyłości.
– Odpowiednio zbilansowanej diecie. Postaraj się, aby w Twoim jadłospisie przeważały produkty z niskim indeksem glikemicznym. Zadbaj też o odpowiednią podaż błonnika. Jedz 5 niewielkich posiłków w regularnych odstępach czasu i jak najrzadziej pozwalaj sobie na chwile słabości w postaci wizyty w cukierni lub fast foodzie.
– Ruszaj się! WHO zaleca wszystkim dorosłym minimum 150 minut aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności tygodniowo. Jeżeli już zdiagnozowano u Ciebie chorobę, przeczytaj artykuł o aktywności fizycznej w cukrzycy typu 1 i 2.
