Cukrzyca — objawy, leczenie, dieta

Co to jest cukrzyca?

Cukrzyca to stan, w którym organizm nie jest w stanie efektywnie wykorzystać glukozy, w związku z czym poziom cukru we krwi znacznie wzrasta. Poziom glukozy jest ściśle skorelowany z poziomem insuliny w organizmie. To właśnie ten hormon przenosi glukozę z krwi do komórek naszego organizmu. W cukrzycy produkcja i aktywność insuliny są zaburzone, co jest efektem nieprawidłowego funkcjonowania trzustki, w której insulina jest wytwarzana.

Wyróżniamy następujące typy cukrzycy:

• cukrzyca typu 1 – insulinozależna (cukrzyca pierwotna, cukrzyca wieku młodzieńczego)
• cukrzyca typu 2 – insulinoniezależna (cukrzyca nabyta, cukrzyca wieku dojrzałego)
• cukrzyca typu 3
• cukrzyca LADA
• cukrzyca MODY
• cukrzyca ciążowa

Objawy cukrzycy

Pierwsze objawy cukrzycy

Warto podkreślić, że cukrzyca, szczególnie typu 2, na początku może rozwijać się skąpoobjawowo. Warto zatem obserwować swój organizm pod kątem następujących symptomów:

• zwiększone pragnienie (tzw. polidyksja) - osoby z cukrzycą zazwyczaj wypijają kilka litrów płynów dziennie — to mechanizm obronny, którego celem jest rozrzedzenie krwi i wypłukanie nadmiaru glukozy;
• oddawanie dużych ilości moczu (poliuria), również w nocy — podobnie jak polidyksja pomaga to pozbyć się nadprogramowej glukozy;
• utrzymujące się uczucie głodu mimo spożywania posiłków lub wilcze napady głodu;
• brak energii;
• senność;
• bóle mięśni;
• zwiększona podatność na zakażenia grzybicze i bakteryjne;
• suchość skóry i ust.

Objawy skórne

Wśród cukrzycowych zmian skórnych, które mogą pojawiać się w przebiegu każdego typu choroby, wymienia się:

• rumieniec cukrzycowy — czerwone plamy na skórze i szyi, którym mogą towarzyszyć popękane naczynka;
• dermopatię cukrzycową — brązowe plamy występujące na piszczelach, związane ze zmianami w mikronaczyniach;
• zmiany trądzikowe;
• zwiększoną podatność na uszkodzenia skóry — skaleczenia i poparzenia (w tym słoneczne);
  łuszczenie się naskórka;
• zmniejszenie ilości wydzielanego potu;
• uczucie swędzenia.

Cukrzyca typu 1 (insulinozależna)

Cukrzyca typu 1, nazywana również insulinozależną lub młodzieńczą, to choroba autoimmunologiczna. Rozwija się, kiedy układ immunologiczny uznaje komórki trzustki za ciała obce. W wyniku tego produkowane są przeciwciała, które niszczą komórki beta trzustki produkujące insulinę.

Cukrzyca typu 1 jest mniej popularna niż typu 2. Szacuje się, że na tę chorobę cierpi ok. 10% wszystkich diabetyków. Najczęściej schorzenie diagnozuje się u dzieci i nastolatków między 10. i 12. oraz 16. i 19. rokiem życia. Cukrzyca typu 1 rozwija się dość gwałtownie (w ciągu 4-12 tygodni) i szybko daje objawy typowe dla choroby.

Objawy cukrzycy typu 1

Poza wyżej wymienionymi charakterystyczne dla cukrzycy typu 1 są następujące objawy:

• spadek masy ciała pomimo dużego apetytu;
• rozdrażnienie i napięcie emocjonalne, mogące skutkować wybuchami złości;
• mdłości i wymioty, bóle brzucha;
• nalot na migdałkach (wyglądający podobnie, jak przy anginie);
• obrzęk i zaczerwienienie gardła;
• zajady w kącikach ust.

Cukrzyca LADA

Cukrzyca LADA to nazwa późno rozwijającej się cukrzycy typu 1. Najczęściej rozpoznaje się ją u pacjentów między 40. a 50. rokiem życia. Charakterystyczne dla cukrzycy LADA jest to, że stężenie glukozy wzrasta u chorego stopniowo, w przeciągu lat. Pacjenci z LADA mają prawidłową masę ciała, a nawet lekką niedowagę; wśród ich bliskich rzadko spotyka się przypadku cukrzycy; za to często cierpią na inne choroby autoimmunologiczne, np. celiakię.

Czy cukrzyca typu 1 jest uleczalna?

Niestety, choroba nie jest uleczalna. Osoby, u których rozpoznano cukrzycę typu 1, muszą przez całe życie przyjmować insulinę.

Cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna)

Cukrzyca typu 2 to inaczej cukrzyca insulinoniezależna lub wieku dorosłego. To właśnie ten typ cukrzycy występuje najczęściej i jest uznawany za chorobę cywilizacyjną. W jej rozwoju dużą rolę odgrywają czynniki środowiskowe, głównie otyłość i uwarunkowania genetyczne.

Cukrzyca typu 2 jest chorobą przewlekłą, diagnozowaną najczęściej u osób w okolicy 30. roku życia. Coraz częściej rozpoznaje się ją również w młodszych grupach wiekowych. Bezwzględnie należy leczyć chorobę (zmianą diety, trybu życia, a także farmakoterapią), aby zapobiec poważnym powikłaniom, m.in. sercowo-naczyniowym.

Czy cukrzyca typu 2 jest uleczalna?

Wśród naukowców pojawia się coraz więcej głosów, że cukrzycę typu 2 można cofnąć. Odpowiednia dieta w połączeniu z utratą nadprogramowych kilogramów to warunek rezygnacji z leczenia farmakologicznego. Wyleczenie cukrzycy typu 2 jest możliwe u osób, u których choroba została wcześnie zdiagnozowana.

Objawy cukrzycy typu 2

Cukrzyca typu 2 może powodować:

• rogowacenie ciemne — brunatne, zgrubiałe plamy na karku i pod pachami, związane z insulinoopornością;
• obumieranie tłuszczowate — przewlekła choroba skóry, w której widoczne są czerwonobrązowe plamy wraz z rozszerzonymi naczyniami krwionośnymi; zmiany mogą rozwinąć się w owrzodzenia;
• bóle głowy;
• skurcze nóg;
• zaburzenia widzenia;
• szybsze przybieranie na wadze.

Cukrzyca typu 3

Cukrzyca typu 3 to tzw. cukrzyca wtórna. Dochodzi do niej, gdy pod wpływem leków, różnych schorzeń lub zaburzeń hormonalnych funkcjonowanie trzustki zostaje zaburzone.

Cukrzyca typu 3 może rozwinąć się w wyniku nadczynności tarczycy, ostrego zapalenia, raka trzustki lub uszkodzenia mechanicznego trzustki, hemochromatozy, mukowiscydozy czy zespołu Cushinga.

Ten typ cukrzycy rozwija się również w wyniku podawania niektórych leków, w tym sterydów (mówi się nawet o, „cukrzycy posterydowej”), hormonów, statyn, cyklosporyny i części preparatów moczopędnych.

Cukrzyca alkoholowa

W wyniku nadmiernego, długotrwałego spożycia alkoholu może rozwinąć się przewlekłe zapalenie trzustki. W ten sposób uszkodzone zostają komórki beta produkujące insulinę, a u pozornie zdrowej osoby rozwija się cukrzyca.

Cukrzyca ciążowa

W ciąży poziom insuliny z zasady wzrasta, a kobiecy organizm w mniejszym stopniu reaguje na ten hormon. Takie zmiany są konieczne, aby zapewnić dziecku w łonie matki odpowiednią podaż składników odżywczych. Zdarzają się jednak sytuacje, w których organizm ciężarnej nie dostosowuje się do nowej sytuacji metabolicznej, a stężenie glukozy we krwi znacznie wzrasta. W takiej sytuacji mówi się o cukrzycy ciążowej.

Jest to schorzenie o tyle niebezpieczne dla przyszłych mam, że może powodować komplikacje okołoporodowe. Dzieci kobiet cierpiących na cukrzycę w ciąży mają większą masę urodzeniową, przez co trudniej im przecisnąć się przez kanał rodny. W wyniku takiej sytuacji u mamy wzrasta ryzyko pęknięć i urazów dróg rodnych, a dodatkowo może okazać się, że jedyną opcją porodu będzie cesarskie cięcie. Ciężarna z cukrzycą narażona jest na nadciśnienie tętnicze i stany przedrzucawkowe, zaś jej dziecko w dłuższej perspektywie może mieć tendencję do otyłości oraz wolniejszego rozwoju ruchowego i intelektualnego.

Objawy cukrzycy ciążowej

Poza napadami głodu i częstym oddawaniem moczu cukrzyca ciążowa może powodować:

• częste infekcje skóry, pochwy i pęcherza;
• nagły przyrost wagi ciężarnej;
• zbyt szybkie przyrost płodu względem zaawansowania ciąży.

Warto pamiętać, że kobiety w ciąży są badane pod kątem cukrzycy, dlatego podstawowym sygnałem tej choroby są nieprawidłowe wyniki glikemii oraz krzywej cukrzycowej, a także obecność cukru w moczu (cukromocz).

Objawy cukrzycy u dziecka

Objawy u dzieci są podobne do symptomów u dorosłych, przy czym u maluchów dodatkowo może wystąpić:

• zwiększone łaknienie (dające się zaobserwować już u noworodków);
• spadek aktywności psychoruchowej (brak chęci do zabawy i nauki);
• w wieku 2-7 lat — przyspieszone bicie serca, drżenie rąk, bóle brzucha, nadmierna potliwość;
• u dzieci powyżej 7 lat: nielogiczne zachowanie (np. odpowiedzi nieadekwatne do zadawanych pytań), agresja, trudności w nawiązywaniu kontaktów.

Rozpoznawanie cukrzycy

Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu podaje kryteria rozpoznania cukrzycy, uwzględniając stanowiska 3 organizacji: PTD (Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego), ISPAD (International Society for Pediatric and Adolescent Diabetes) oraz ADA (American Diabetes Associaton).

Cukrzycę rozpoznaje się w trzech sytuacjach:

• gdy występują objawy typowe dla cukrzycy w połączeniu z wynikiem glikemii przygodnej (czyli mierzonej w dowolnym momencie dnia) od 200 mg/dl wzwyż (wszystkie 3 organizacje uznają to za kryterium);
• gdy wyniki pojedynczego (zgodnie z ADA i ISPAD) lub podwójnego (zgodnie z PTD) pomiaru glikemii na czczo wynosi powyżej 126 mg/dl;
• gdy doustny test obciążenia glukozą — tzw. krzywa cukrzycowa — daje wynik glikemii w 120 minucie większy lub równy 200 mg/dl (wszystkie 3 organizacje uznają to za kryterium).

Stan przedcukrzycowy

Jeśli wynik glikemii nie wskazuje na cukrzycę, nie oznacza to, że z naszym zdrowiem wszystko w porządku. PTD i ADA podają kryteria rozpoznania stanu przedcukrzycowego, który może w dłuższej perspektywie prowadzić do rozwoju choroby:

• pomiar glikemii na czczo z wynikiem 100-125 mg/dl;
• doustny test obciążenia glukozą z wynikiem glikemii w 120 minucie, zawartym w przedziale 140-199 mg/dl.

Leczenie cukrzycy

Jak leczyć cukrzycę?

Podstawą leczenia cukrzycy jest zmiana nawyków na zdrowsze. Chory powinien odpowiednio się odżywiać (patrz wskazówki powyżej), podejmować aktywność fizyczną dostosowaną do możliwości i aktualnego stanu zdrowia oraz dbać o prawidłową masę ciała.

Farmakoterapia

Farmakoterapia cukrzycy ma na celu obniżenie poziomu cukru we krwi, co osiąga się poprzez kontrolę mechanizmów wydzielania insuliny. Często stosowanym lekiem pierwszego rzutu jest metformina. To substancja, która:

• uwrażliwia tkanki obwodowe na działanie insuliny;
• hamuje syntezę glukozy w wątrobie;
• obniża wchłanianie glukozy w jelitach;
• działa przeciwmiażdżycowo i w sposób obniżający ciśnienie krwi.

Kiedy leczenie metforminą okazuje się niewystarczające, należy wdrożyć kolejne leki. O doborze i dawkowaniu farmaceutyków decyduje lekarz. Najczęściej stosowane w terapii cukrzycy są:

• inhibitory alfa-glukozydazy - ograniczające wchłanianie cukrów prostych w jelitach;
• glitazony — podobnie jak metformina uwrażliwiające tkanki na insulinę;
• inhibitory SGLT-2 - stymulujące wydalanie glukozy wraz z moczem;
• leki inkretynowe — regulujące stężenie glukozy, hamujące wydzielanie glukagonu, spowalniające opróżnianie żołądka i hamujące łaknienie.
• pochodne sulfonylomocznika — zwiększające wydzielanie insuliny przez komórki beta trzustki.

Insulinoterapia

Kiedy zmiana stylu życia w połączeniu z farmakoterapią nie przynosi rezultatów (samopoczucie i wyniki chorego nie poprawiają się), wdrażane jest leczenie insuliną. Choremu podaje się preparaty insuliny ludzkiej, otrzymane na drodze inżynierii genetycznej. Poszczególne preparaty różnią się od siebie czasem i dynamiką działania, dlatego leczenie insuliną powinno być dobrane i monitorowane przez lekarza. Specjalista, wybierając preparat, uwzględni tryb życia chorego, pory spożywania posiłków i inne czynniki ważne dla powodzenia leczenia.

Przyczyny cukrzycy

Podłoże genetyczne

Zastanawiasz się, czy cukrzyca jest dziedziczna? Odpowiedź na Twoje pytanie brzmi: tak, geny mają znaczenie, choć nie determinują w 100% rozwoju choroby. Osoby, których bliscy cierpieli na tę cukrzycę, są bardziej narażeni na rozwój schorzenia. Szacuje się, że 20% diabetyków pochodzi z rodzin, w których już wcześniej występowała cukrzyca.

Naukowcy wskazują, które geny zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy typu 1. Co ciekawe, w dużym stopniu zależy to od rasy. Większość ludzi białych z cukrzycą posiada geny HLA-DR3 lub HLA-DR4, Afroamerykanów - HLA-DR7, a Japończyków - HLA-DR9. Warto podkreślić, że rozwój cukrzycy typu 1 tylko w części determinowany jest przez geny. Jeśli dziecko ma jednego chorego rodzica, szanse na odziedziczenie cukrzycy wynoszą maksymalnie 15%, gdy zaś obu — prawdopodobieństwo jest równe 15%.

W przypadku cukrzycy typu 2 naukowcy potwierdzają, że czynniki genetyczne mogą odgrywać istotną rolę w rozwoju choroby, jednak to wpływ czynników środowiskowych jest decydujący. Do tej pory nie udało się ustalić, które konkretnie geny odpowiadają za predyspozycje do schorzenia.

Styl życia

O tym, czy cukrzyca rozwinie się w organizmie, w największym stopniu decyduje styl życia. Czynnikami ryzyka tej choroby są:

• nadwaga i otyłość (prawdopodobieństwo cukrzycy rośnie przy BMI>25);
• nieprawidłowa dieta (duży udział produktów bogatych w cukry i tłuszcze, żywności przetworzonej, brak błonnika);
• brak aktywności fizycznej;
• przewlekły stres;
• niewystarczająca ilość snu.

Choroby towarzyszące

Cukrzyca może ujawnić się w przebiegu chorób i zaburzeń takich jak:

• nadciśnienie tętnicze;
• zespół Cushinga;
• zaburzenia lipidowe;
• zakażenia wirusowe.

Wiek i płeć jako czynniki ryzyka

Ryzyko zachorowania na cukrzycę rośnie wraz z wiekiem — na rozwój tej choroby powinny w szczególności uważać osoby powyżej 40. roku życia.

Co ważne, na rozwój cukrzycy typu 2 w większym stopniu narażone są kobiety.

Monitorowanie cukrzycy

Samokontrola

Ważnym elementem monitoringu cukrzycy jest samokontrola. Diabetycy powinni regularnie sprawdzać poziom cukru za pomocą glukometru — urządzenia w kształcie pisaka, który bada poziom cukru na podstawie próbki krwi z palca (większość glukometrów posiada wbudowany nakłuwacz).

Osoby, które są wrażliwe na ból i nie lubią widoku krwi, mogą skorzystać z bardziej zaawansowanych systemów CMG (ang. continuous glucose monitoring). W skład CMG wchodzą trzy urządzenia: sensor, transmiter i czytnik. Sensor umieszcza się pod skórą na brzuchu — choć brzmi to nieprzyjemnie, dzięki prostemu aplikatorowi procedurę można bez obaw przeprowadzić samodzielnie. Do sensora mocuje się niewielki transmiter, który przesyła dane o poziomie cukru we krwi do czytnika. Czytnikiem mogą być różne urządzenia, w tym telefon.

Badania dla cukrzyków

Podstawowe badania, które weryfikują poziom cukru we krwi, to:

• badanie glukozy na czczo — to podstawowe badanie, w którym próbkę krwi pobiera się po minimum 8-godzinnym odstępie od ostatniego posiłku, w godzinach porannych;
• test obciążenia glukozą — badanie, w którym oznacza się poziom glukozy przed i po wypiciu roztworu glukozy.

Testy, które pokazują, w jakim stopniu udało się opanować cukrzycę, to:

• poziom hemoglobiny glikowanej HbA1c - pokazuje, jaki był średni poziom glikemii w ciągu ostatnich 3 miesięcy. W zależności od stopnia zaawansowania cukrzycy, badanie wykonuje się co 3-12 miesięcy.
• badanie moczu na obecność ketonów — pozwala sprawdzić, czy organizm nie spala białek i tłuszczy zamiast glukozy. Obecność ketonów bada się w ciąży, przy podwyższonej glikemii i w sytuacji nasilenia objawów cukrzycy.

Powikłania nieleczonej cukrzycy

Jak długo można żyć z nieleczoną cukrzycą?

Nieleczona cukrzyca skraca życie średnio o 6 lat, jednak jego ostateczna długość zależy od wieku, stylu życia i wielu innych czynników. Jak podaje Medical News Today, 55-letni diabetyk z cukrzycą typu 2 mógłby bez choroby przeżyć dodatkowe 25 lat, a w wyniku cukrzycy czas ten skróci się do 13-21 lat. Widać zatem, że sama choroba obniża długość życia — nieleczona zrobi to w jeszcze większym stopniu!

Wczesne powikłania cukrzycy

Wczesne powikłania cukrzycy mają ostry przebieg. Są to najczęściej:

• Kwasica ketonowa — do jej rozwoju dochodzi w wyniku przerwania leczenia, przyjmowania zbyt małej dawki insuliny lub jej pominięcia. Najczęściej rozwija się u osób z cukrzycą typu 1. Charakterystycznym objawem kwasicy ketonowej jest nieprzyjemny zapach z ust, przypominający woń zgniłych jabłek. Dodatkowo u chorego pojawiają się bóle brzucha, wymioty, zmęczenie, bóle głowy i nadmierne pragnienie. Nieleczona kwasica ketonowa może prowadzić do śpiączki cukrzycowej.
• Kwasica mleczanowa — najczęściej jest efektem przyjmowania leków przeciwcukrzycowych przy występowaniu przeciwwskazań do leczenia farmaceutycznego: miażdżycy i niewydolności nerek. W wyniku tego rodzaju kwasicy w organizmie gromadzą się mleczany, co powoduje duszności i pogłębiony oddech (tzw. oddech kwasiczny), problemy jelitowo-żołądkowe, obniżenie temperatury ciała i ciśnienia, skąpomocz, przejściowe zaburzenia świadomości.
• Hiperglikemia — to stan, w którym we krwi utrzymuje się podwyższony poziom cukru. U cukrzyków hiperglikemia jest skutkiem nieprawidłowego leczenia cukrzycy, tj. nieprawidłowo dobranej dawki insuliny czy nieodpowiednich leków przeciwcukrzycowych.
• Hipoglikemia — nadmierne obniżenie poziomu cukru może być efektem przyjęcia zbyt dużej dawki insuliny lub stosowania leków przeciwcukrzycowych starej generacji (pochodnych sulfonylomocznika).

Przewlekłe powikłania cukrzycy

Nieleczona cukrzyca w dłuższej perspektywie powoduje zmiany w naczyniach i nerwach obwodowych z naciskiem na choroby układu krążenia. Diabetycy narażeni są na chorobę niedokrwienną serca oraz wcześniejszy rozwój zmian miażdżycowych w żyłach. Obecność cukrzycy zwiększa ryzyko udaru mózgu lub zawału serca, jak również uszkodzenie wzroku (retinopatia, zaćma, jaskra), bądź nerek (nefropatia).

Powikłaniem, o którym dużo się mówi, jest tzw. stopa cukrzycowa. Pod tą nazwą kryją się owrzodzenia stóp. Przyczyną takich dolegliwości jest fakt, że u cukrzyków rany powstają szybciej i wolniej się goją. Dodatkowo wskutek niedokrwienia czucie w stopach jest zaburzone. To sprawia, że na podeszwach stóp mogą powstawać rany i pęknięcia, które przez długi czas pozostaną niezauważone i stopniowo ulegają coraz większemu zanieczyszczeniu.

Skutki cukrzycy u mężczyzn

Cukrzyca powoduje zmiany w układzie krwionośnym i nerwowym, co przekłada się na funkcjonowanie całego organizmu. U mężczyzn zaburza funkcje seksualne i nawet może prowadzić do impotencji. Badania pokazują, że mężczyźni chorzy na cukrzycę mają problemy z erekcją 3-krotnie częściej niż zdrowi. Problem dotyka głównie chorych na cukrzycę typu 2. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie choroby i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Profilaktyka cukrzycy

Zasady profilaktyki cukrzycy są takie same jak w przypadku innych chorób cywilizacyjnych. Aby uniknąć rozwoju lub nasilenia zdiagnozowanej choroby, pamiętaj o:

• Regularnych badaniach — możesz poprosić lekarza o zlecenie badań przeglądowych lub zamówić gotowy pakiet pod kątem cukrzycy.

• Zachowywaniu prawidłowej masy ciała. Nadprogramowe kilogramy to jeden z głównych czynników rozwoju otyłości.
• Odpowiednio zbilansowanej diecie. Postaraj się, aby w Twoim jadłospisie przeważały produkty z niskim indeksem glikemicznym. Zadbaj też o odpowiednią podaż błonnika. Jedz 5 niewielkich posiłków w regularnych odstępach czasu i jak najrzadziej pozwalaj sobie na chwile słabości w postaci wizyty w cukierni lub fast foodzie.
• Ruszaj się! WHO zaleca wszystkim dorosłym minimum 150 minut aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności tygodniowo. Jeżeli już zdiagnozowano u Ciebie chorobę, przeczytaj artykuł o aktywności fizycznej w cukrzycy typu 1 i 2.