Przeczytaj artykuł i dowiedz się więcej o:
- przyczynach,
- objawach,
- diagnostyce,
- sposobach leczenia insulinooporności.
Zrozumieć insulinooporność
Aby zrozumieć, czym jest insulinooporność, musimy zrobić sobie krótką powtórkę z biologii. Sama nazwa choroby wskazuje, że jest to oporność organizmu na działanie insuliny, czyli hormonu wytwarzanego przez trzustkę. Pamiętasz, jaka jest rola tego hormonu?
Rolą insuliny jest metabolizowanie węglowodanów, czyli w dużym uproszczeniu zamienianie ich na energię potrzebną organizmowi do wykonywania podstawowych czynności takich jak ruch. Większość węglowodanów zostaje przekształcona w wątrobie na glukozę. Następnie glukoza jest uwalniana do krwi, skąd - jeśli organizm działa prawidłowo - przenika do tkanek. Glukoza może też być bezpośrednio dostarczona do organizmu (kiedy jemy np. słodycze). Insulina „wpuszcza” glukozę do wnętrza komórek mięśniowych i tłuszczowych, gdzie ta druga jest spalana (metabolizowana) np. podczas aktywności fizycznych.
O insulinooporności mówimy wtedy, kiedy poziom insuliny jest odpowiedni, jednak mięśnie, tkanka tłuszczowa, wątroba i inne tkanki organizmu są obojętne na działanie tego hormonu. Wtedy nasz „czytnik kart” (komórki mięśniowe i tłuszczowe) nie rozpoznaje i nie rozumie komunikatów insuliny (naszej metaforycznej „karty”), by „otworzyć” swoje tkanki w celu przyjęcia i spalenia glukozy.
Spersonalizuj swój
pakiet badań
Spersonalizuj swój
pakiet badań
Nie wiesz jaki pakiet badań wybrać dla siebie
lub członków Twojej rodziny?
Wypełnij nasz kwestionariusz a my dopasujemy pakiet indywidualnie pod potrzeby na bazie Twoich odpowiedzi.
Konsekwencje insulinooporności
W konsekwencji procesu opisanego wyżej w organizmie gromadzi się glukoza, która nie ma możliwości ujścia. Mamy wówczas do czynienia z hiperglikemią, czyli nadmiarem glukozy we krwi. Bagatelizowana prowadzi do rozwoju cukrzycy typu II.
To nie wszystko. W wielu przypadkach organizm stara się usilnie spalić nagromadzoną glukozę i wydziela jeszcze więcej insuliny - pojawia się hiperinsulinemia. Towarzyszy jej uczucie głodu po posiłkach, trudny do opanowania apetyt na słodycze, wzmożona potliwość, ciągłe zmęczenie, senność i problemy ze schudnięciem. Dlatego osobom z insulinoopornością trudno jest zrzucić wagę.
Insulinooporność wykształca się również w ciąży. W ten sposób organizm adaptuje się do odmiennego stanu.Jak tłumaczą profesorowie: Sonagra, Biradar, Karnataka i Murthy wynika to z dużego zapotrzebowania płodu na glukozę. Chcąc dostarczyć glukozę dziecku, organizm ogranicza jej dostęp do tkanek matki i przekierowuje ją do płodu. Kobieta czerpie za to energię poprzez spalanie tłuszczy. Dzieje się tak w trzecim trymestrze ciąży. Jednak gdy insulinooporność pojawia się wcześniej, może być oznaką nierozpoznanej przed ciążą cukrzycy typu 2 lub rozwijającej się podczas ciąży cukrzycy typu 1. Nieleczone zaburzenia gospodarki węglowodanowej u kobiety w ciąży mogą prowadzić do tzw. makrosomii płodu, czyli urodzenia dziecka o masie zbyt dużej w stosunku do wieku ciążowego. To z kolei stwarza zagrożenie powikłań porodowych.
Insulinooporność: objawy
Objawy insulinooporności są przybliżone do objawów cukrzycy. Chory odczuwa głód nawet po posiłku, oddaje mocz częściej niż zwykle, jest podatny na infekcje i czuje się przemęczony. U kobiet często występują także zaburzenia miesiączkowania, a u obu płci - problemy ze spłodzeniem potomka.
Widocznym objawem jest też tzw. brzuch insulinowy, czyli otyłość brzuszna powiązana z zaburzeniem gospodarki cukrowej w organizmie. W większości przypadków to otyłość doprowadza do insulinooporności, która jeszcze bardziej nasila problemy z wagą. Zdarza się jednak, że jest na odwrót i to insulinooporność pojawia się pierwsza, a wraz z nią dodatkowe kilogramy.
Tłuszcz nagromadzony w okolicy brzucha to tłuszcz trzewny (wisceralny), który odkłada się pod mięśniami i przykrywa narządy. W przeciwieństwie do tłuszczu podskórnego (stanowiącego ok. 80% całej tkanki tłuszczowej w naszym organizmie), tłuszcz trzewny produkuje cytokiny prozapalne, a zatem przyczynia się do powstawania przewlekłych stanów zapalnych w organizmie. Zwiększa też ryzyko zespołu metabolicznego. Brzuch insulinowy jest zatem szczególnie niebezpieczny dla zdrowia.
W niektórych przypadkach pacjent może również zauważać u siebie objawy skórne insulinooporności. Do takich symptomów należy przyciemnienie skóry w okolicach pach, szyi lub dłoni, które stanowi chorobę współistniejącą, nazywaną rogowaceniem ciemnym.
Kto może zachorować na insulinooporność? Jakie są jej przyczyny?
Jak podaje Centers for Disease Control and Prevention przyczyny insulinooporności nie są do końca jasne. Instytucja wskazuje jednak na czynniki zwiększające ryzyko insulinooporności. Są nimi:
- nadwaga,
- przypadki cukrzycy typu 2 w rodzinie,
- siedzący tryb życia.
Łódzki NFZ dodaje do listy także:
- palenie papierosów,
- dietę ubogą w błonnik,
- omijanie śniadań,
- zbyt dużą ilość tłuszczu i potraw smażonych w diecie,
- spożywanie nadmiernej ilości słodyczy, alkoholu i napojów słodzonych,
- nieleczone stany zapalne, np. zębów.
Zgodnie z informacjami Narodowego Centrum Edukacji i Żywienia każdy wykazuje inną wrażliwość na insulinę. Wrażliwość komórek na insulinę zależy w 50% od genów, a w drugiej połowie - od poziomu naszej aktywności fizycznej oraz stopnia i rodzaju nadwagi bądź otyłości.
Jakie badania na insulinooporność przeprowadzić?
Glukoza
Intuicyjnie nasuwa nam się odpowiedź: sprawdź ilość glukozy we krwi. Skoro hiperglikemia jest rezultatem insulinooporności, podwyższony poziom glukozy we krwi powinien być jasną przesłanką do diagnozy, prawda?
Niestety, przekroczenie norm glukozy we krwi (prawidłowy przedział to: 70 - 99 mg/dl) nie musi wskazywać na insulinooporność. Za podwyższonym poziomem glukozy może stać również nadczynność tarczycy, zespół Cushinga, choroby nerek lub schorzenia sercowo-naczyniowe.
Badanie HOMA-IR
Najbardziej precyzyjną odpowiedź przy diagnostyce insulinooporności da nam badanie HOMA-IR, czyli wskaźnika insulinooporności. Określa ono stosunek stężeń insuliny i glukozy. Jest to badanie krwi i powinno być wykonane na czczo. Zamów badanie HOMA-IR do swojego domu - specjalista medyczny przyjedzie we wskazanym terminie i pobierze Ci krew.
Górna granica normy HOMA-IR wynosi 2,0 - 2,5. Jeśli wyniki badania przekraczają ten poziom, stwierdza się insulinooporność. Przyjmuje się, że im niższy wskaźnik, tym szybsza reakcja organizmu na insulinę.
OGTT - test tolerancji glukozy i krzywa cukrowa
Innym badaniem na insulinooporność jest test tolerancji glukozy (OGTT). Pacjent wypija roztwór glukozy, a specjalista medyczny sprawdza stężenie zarówno tego cukru, jak i insuliny w określonych momentach:
- przed przyjęciem roztworu (na czczo),
- po 1 godz. od przyjęcia roztworu,
- po 2 godz. od przyjęcia roztworu.
Wyniki badania OGTT mogą zostać przedstawione wskaźnikiem HOMA-IR lub krzywą cukrową. Jeśli w drugiej godzinie od wypicia słodkiego napoju (roztworu glukozy) stężenie glukozy plasuje się powyżej 140 mg/dl oznacza to nieprawidłową tolerancję glukozy. Jest to stan nasilonej insulinooporności, a także stan przedcukrzycowy.
⚠️ Badania pod kątem insulinooporności powinien wykonywać co roku każdy po 40. roku życia.
Jak leczyć insulinooporność?
Leczenie insulinooporności opiera się przede wszystkim na zmianie trybu życia i diety. W niektórych przypadkach lekarz zapisuje również leki na insulinooporność oparte o metforminę - substancję zmniejszającą stężenie glukozy we krwi.
Insulinooporność - leczenie dietą
Jeśli diagnoza jest jednoznaczna i cierpisz na insulinooporność, powinieneś zadbać o odpowiednią dawkę aktywności fizycznej oraz dietę (możesz inspirować się tymi jadłospisami dla diabetyków), która pomoże zmniejszyć szkodliwość choroby.
Dieta przy insulinooporności powinna wykluczać lub znacząco ograniczać wysoko przetworzone jedzenie oraz tłuszcze nasycone. Jadłospis przy insulinooporności powinien być bogaty w:
- warzywa i owoce takie jak:
- ananas,
- grejfrut,
- gruszka,
- jabłko,
- marchew,
- morela,
- pomarańcza,
- truskawki,
- wiśnie,
- ziemniaki,
- nabiał, w szczególności:
- jogurt naturalny,
- mleko,
- kefir,
- nasiona strączkowe:
- ciecierzycę,
- fasolę gotowaną,
- fasola nerkową,
- soję,
- ryby:
- łososia,
- śledzia,
- tuńczyka,
- drób:
- kurczaka,
- indyka,
- ryż,
- kaszę bulgur.
Należy także zwrócić uwagę na indeks glikemiczny przyjmowanych pokarmów, czyli wskaźnik, który informuje o tym, jak szybko węglowodany zawarte w pożywieniu zostaną wchłonięte do krwi.
Indeks glikemiczny - ważny wskaźnik diety przy insulinooporności
Te produkty, które mają wysoki indeks glikemiczny (powyżej 70), są szybko przyswajane przez organizm. Oznacza to, że w momencie ich spożycia następuje szybki wzrost glukozy w krwi, a następnie jej gwałtowny spadek. Jak już wiemy, wzrostowi glukozy powinien towarzyszyć również wyrzut insuliny, która przekieruje cukier do reakcji metabolicznych.
Przy insulinooporności chcemy uniknąć takich szybkich wyrzutów, ponieważ wiemy, że organizm nie do końca ,,rozumie” komunikaty insuliny. Dlatego skupiajmy się na produktach z niskim indeksem glikemicznym (poniżej 55), czyli bogatych w błonnik pokarmowy, kwasy fitynowe, pektyny, taniny i kwasy organiczne. Jest to np. kasza kukurydziana, arbuzy, jabłka, truskawki, ryż biały, pieczone ziemniaki lub gotowana marchew. Produkty, które kupujesz, nie powinny zawierać glukozy i sacharozy. Lepiej zastąpić je fruktozą - cukrem obecnym w owocach.
Tutaj znajdziesz tabelę indeksu glikemicznego dla najpopularniejszych produktów.
Aktywność fizyczna przy insulinooporności
Regularne ćwiczenia to ważny element terapii oraz profilaktyki insulinooporności. Pamiętaj, że główną rolą insuliny jest „przepuszczenie” węglowodanów do komórek mięśniowych, gdzie ma być spalana. Aby mieć siłę, mięśnie potrzebują cukrów i węglowodanów. Mogłoby się wydawać, że w przypadku insulinooporności, gdzie węglowodany przetworzone przez wątrobę na glukozę nie docierają do komórek mięśniowych, nie mają one skąd tej energii pobierać. Na szczęście w takim przypadku mięśnie wykorzystują glukozę nagromadzoną we krwi i… również ją spalają!
Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej podkreśla, że niemal każdy wysiłek o umiarkowanej intensywności obniża stężenie insuliny we krwi. Wyjątkiem są krótkotrwałe ćwiczenia o małej intensywności.
Przyjmuje się, że ważną rolę w leczeniu i zapobieganiu insulinooporności odgrywają treningi aerobowe. Są to wszystkie ćwiczenia, w których organizm uzyskuje energię podczas spalania tlenowego. Źródłem spalania energii stają się trójglicerydy pochodzące z mięśni podskórnych i… trzewnych komórek tłuszczowych. Dobrze pamiętasz: to te same komórki tłuszczowe, które kumulują się na brzuchu przy insulinooporności! Spalając groźny dla zdrowia tłuszcz trzewny, zwiększamy wrażliwość tkanek na insulinę oraz poprawiamy unaczynienie włókien mięśniowych. To sprawia, że komórki mięśniowe mają łatwiejszy dostęp do insuliny, przez co łatwiej pobierają glukozę z krwi.
Trening aerobowy polega na długotrwałym wysiłku (30-40 min) o stałej intensywności. Takimi ćwiczeniami mogą być:
- spacery,
- pływanie,
- jazda na rowerze,
- nordic walking.
Jak widzisz to proste aktywności, do których nie potrzebujesz zaawansowanego sprzętu!
Uważaj jednak, by nie obciążyć zbytnio organizmu. To nic nie da. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej zaznacza, że zwiększenie intensywności wysiłku powyżej umiarkowanego, przy zachowaniu takiej samej długości treningu, w niewielkim stopniu przyczynia się do zwiększenia redukcji stężeń insuliny we krwi. Jeśli czujesz się na siłach, by ćwiczyć bardziej intensywnie, postaw na wydłużenie czasu treningu.
Ile razy w tygodniu ćwiczyć?
WHO zaleca regularne ćwiczenia w wymiarze minimum 150 minut tygodniowo - zarówno chorym na insulinooporność, jak i osobom zdrowym. Zastanów się, jak rozłożysz ten czas. Biorąc pod uwagę, że trening aerobowy powinien trwać minimum pół godziny, możesz ćwiczyć:
- 5 razy w tygodniu po pół godziny,
- 3 razy w tygodniu po godzinie,
- 2 razy w tygodniu po 75 minut.
Wszystko zależy od Twojej kondycji i sił. Jeśli dawno nie prowadziłeś aktywnego stylu życia, zacznij od krótszych, ale częstszych treningów. Z czasem wydłużaj ich czas.
Zadbaj o sprawność swojego “wbudowanego czytnika kart”, jakim jest sprawna trzustka i odpowiednie reakcje organizmu na wytwarzane przez nią hormony ;) Zbilansowana dieta wraz z regularnymi ćwiczeniami mogą uchronić nie tylko od rozwoju insulinooporności, ale także wielu innych schorzeń.
Spis treści
- Zrozumieć insulinooporność
- Konsekwencje insulinooporności
- Insulinooporność: objawy
- Kto może zachorować na insulinooporność? Jakie są jej przyczyny?
- Jakie badania na insulinooporność przeprowadzić?
- Glukoza
- Badanie HOMA-IR
- OGTT - test tolerancji glukozy i krzywa cukrowa
- Jak leczyć insulinooporność?
- Insulinooporność - leczenie dietą
- Indeks glikemiczny - ważny wskaźnik diety przy insulinooporności
- Aktywność fizyczna przy insulinooporności
