Co to jest insulinooporność? Objawy, dieta, badania

Co to jest insulinooporność

Aby zrozumieć, czym jest insulinooporność, musimy zrobić sobie krótką powtórkę z biologii. Sama nazwa choroby wskazuje, że jest to oporność organizmu na działanie insuliny, czyli hormonu wytwarzanego przez trzustkę. Pamiętasz, jaka jest rola tego hormonu?

Rolą insuliny jest metabolizowanie węglowodanów, czyli w dużym uproszczeniu zamienianie ich na energię potrzebną organizmowi do wykonywania podstawowych czynności takich jak ruch. Większość węglowodanów zostaje przekształcona w wątrobie na glukozę. Następnie glukoza jest uwalniana do krwi, skąd - jeśli organizm działa prawidłowo - przenika do tkanek. Glukoza może też być bezpośrednio dostarczona do organizmu (kiedy jemy np. słodycze). Insulina „wpuszcza” glukozę do wnętrza komórek mięśniowych i tłuszczowych, gdzie ta druga jest spalana (metabolizowana) np. podczas aktywności fizycznych.

Insulinooporność to zatem stan, w którym poziom insuliny w organizmie jest odpowiedni, jednak mięśnie, tkanka tłuszczowa, wątroba i inne tkanki organizmu są obojętne na działanie tego hormonu. Wtedy nasz „czytnik kart” (komórki mięśniowe i tłuszczowe) nie rozpoznaje i nie rozumie komunikatów insuliny (naszej metaforycznej „karty”), by „otworzyć” swoje tkanki w celu przyjęcia i spalenia glukozy.

Insulinooporność - objawy

Objawy insulinooporności są zbliżone do objawów cukrzycy. Chory odczuwa głód nawet po posiłku, oddaje mocz częściej niż zwykle, jest podatny na infekcje i czuje się przemęczony. U kobiet często występują także zaburzenia miesiączkowania, a u obu płci - problemy ze spłodzeniem potomka.

Widocznym objawem jest też tzw. brzuch insulinowy, czyli otyłość brzuszna powiązana z zaburzeniem gospodarki węglowodanowej w organizmie. W większości przypadków to otyłość doprowadza do insulinooporności, która jeszcze bardziej nasila problemy z wagą. Zdarza się jednak, że jest na odwrót i to insulinooporność pojawia się pierwsza, a wraz z nią dodatkowe kilogramy.

Tłuszcz nagromadzony w okolicy brzucha to tłuszcz trzewny (wisceralny), który odkłada się pod mięśniami i przykrywa narządy. W przeciwieństwie do tłuszczu podskórnego (stanowiącego ok. 80% całej tkanki tłuszczowej w naszym organizmie), tłuszcz trzewny produkuje cytokiny prozapalne, a zatem przyczynia się do powstawania przewlekłych stanów zapalnych w organizmie. Zwiększa też ryzyko zespołu metabolicznego. Brzuch insulinowy jest zatem szczególnie niebezpieczny dla zdrowia.

W niektórych przypadkach pacjent może również zauważać u siebie objawy skórne insulinooporności. Do takich symptomów należy przyciemnienie skóry w okolicach pach, szyi lub dłoni, które stanowi chorobę współistniejącą, nazywaną rogowaceniem ciemnym.

Przyczyny insulinooporności

Przyczyny insulinooporności nie są do końca jasne. Zgodnie z informacjami Narodowego Centrum Edukacji i Żywienia każdy wykazuje inną wrażliwość na insulinę. Wrażliwość komórek na insulinę zależy w 50% od genów, a w drugiej połowie - od poziomu naszej aktywności fizycznej oraz stopnia i rodzaju nadwagi bądź otyłości.

Centers for Disease Control and Prevention wskazuje na główne czynniki zwiększające ryzyko insulinooporności. Są nimi:

• nadwaga i otyłość,
• przypadki cukrzycy typu 2 w rodzinie,
• siedzący tryb życia.

Jeznach-Steinhagen dodaje, że zagrożone są również osoby:

• ze stwierdzonym stanem przedcukrzycowym,
• z cukrzycą ciążową,
• które urodziły dziecko o masie ciała powyżej 4kg,
• z nadciśnieniem tętniczym i innymi chorobami układu krążenia,
• z dyslipidemią,
• cierpiące na zespół policystycznych jajników.

Na pojawienie się insulinooporności wpływa również nieuregulowany rytm dobowy, palenie papierosów, nieodpowiednia dieta z małą ilością błonnika, a dużą zawartością tłuszczu, potraw smażonych, węglowodanów prostych, a także stres, zespół metaboliczny oraz zaburzenia endokrynne. Nie bez znaczenia pozostaje palenie papierosów oraz nieleczone stany zapalne np. zębów.

Insulinooporność a ciąża

Insulinooporność wykształca się również w ciąży. W ten sposób organizm adaptuje się do odmiennego stanu. Jak tłumaczą profesorowie: Sonagra, Biradar, Karnataka i Murthy wynika to z dużego zapotrzebowania płodu na glukozę. Chcąc dostarczyć glukozę dziecku, organizm ogranicza jej dostęp do tkanek matki i przekierowuje ją do płodu. Kobieta czerpie za to energię poprzez spalanie tłuszczy. Dzieje się tak w trzecim trymestrze ciąży. Jednak gdy insulinooporność pojawia się wcześniej, może być oznaką nierozpoznanej przed ciążą cukrzycy typu 2 lub rozwijającej się podczas ciąży cukrzycy typu 1. Nieleczone zaburzenia gospodarki węglowodanowej u kobiety w ciąży mogą prowadzić do tzw. makrosomii płodu, czyli urodzenia dziecka o masie zbyt dużej w stosunku do wieku ciążowego. To z kolei stwarza zagrożenie powikłań porodowych.

Badania na insulinooporność

Jak podaje Jeznach-Steinhagen, badania profilaktyczne należy wykonywać co 3 lata u każdej osoby powyżej 45 r.ż. oraz niezależnie od wieku u osób z grup ryzyka, wymienionych wyżej. Jak zbadać insulinooporność?

Badanie glukozy na czczo

Intuicyjnie nasuwa nam się odpowiedź: sprawdźmy ilość glukozy we krwi. Skoro hiperglikemia jest rezultatem insulinooporności, podwyższony poziom glukozy we krwi powinien być jasną przesłanką do diagnozy, prawda?

Niestety, przekroczenie norm glukozy we krwi (prawidłowy przedział to: 70 - 99 mg/dl) nie musi wskazywać na insulinooporność. Za podwyższonym poziomem glukozy może stać również nadczynność tarczycy, zespół Cushinga, choroby nerek, schorzenia sercowo-naczyniowe, stan przedcukrzycowy oraz cukrzyca.

Badanie insuliny

Skoro badanie glukozy nie daje wiarygodnej odpowiedzi, to może badanie insuliny będzie odpowiednie?

Niestety, podobnie jak w przypadku samego badania glukozy, wysoka insulina na czczo może być powiązana z innymi stanami zdrowotnymi, np. cukrzycą typu II, zespołem metabolicznym, chorobą Cushinga, akromegalią lub nietolerancją fruktozy bądź glukozy.

Badanie HOMA-IR

Najbardziej precyzyjną odpowiedź przy diagnostyce insulinooporności da nam wskaźnik HOMA-IR. Określa on stosunek stężeń insuliny i glukozy. To badanie krwi na insulinooporność powinno być wykonane na czczo. Zamów badanie HOMA-IR do swojego domu - specjalista medyczny przyjedzie we wskazanym terminie i pobierze Ci krew.

Górna granica normy HOMA-IR wynosi 2,0-2,5. Jeśli wyniki pokazują przekroczoną normę, wskazuje to na insulinooporność. Przyjmuje się, że im niższy wskaźnik, tym szybsza reakcja organizmu na insulinę.

OGTT - test tolerancji glukozy i krzywa cukrowa

Innym badaniem na insulinooporność jest test tolerancji glukozy (OGTT). Pacjent wypija roztwór glukozy, a specjalista medyczny sprawdza stężenie zarówno tego cukru, jak i insuliny w określonych momentach:

• przed przyjęciem roztworu (na czczo),
• po 1 godz. od przyjęcia roztworu,
• po 2 godz. od przyjęcia roztworu.

Wyniki badania OGTT mogą zostać przedstawione wskaźnikiem HOMA-IR lub krzywą cukrową. Jeśli w drugiej godzinie od wypicia słodkiego napoju (roztworu glukozy) stężenie glukozy plasuje się powyżej 140 mg/dl oznacza to nieprawidłową tolerancję glukozy. Jest to stan nasilonej insulinooporności, a także stan przedcukrzycowy.

Jak leczyć insulinooporność?

Leczenie insulinooporności opiera się przede wszystkim na zmianie trybu życia i diety. Jakie modyfikacje wprowadzić?

Insulinooporność - dieta

Jeśli diagnoza jest jednoznaczna i cierpisz na insulinooporność, powinieneś zadbać o odpowiednią dawkę aktywności fizycznej oraz dietę, która pomoże zmniejszyć szkodliwość tego zaburzenia metabolicznego.

Należy także zwrócić uwagę na indeks glikemiczny przyjmowanych pokarmów, czyli wskaźnik, który informuje o tym, jak szybko węglowodany zawarte w pożywieniu zostaną wchłonięte do krwi.

Te produkty, które mają wysoki indeks glikemiczny (powyżej 70), są szybko przyswajane przez organizm. Oznacza to, że w momencie ich spożycia następuje szybki wzrost glukozy w krwi, a następnie jej gwałtowny spadek. Jak już wiemy, wzrostowi glukozy powinien towarzyszyć również wyrzut insuliny, która przekieruje cukier do reakcji metabolicznych.

Przy insulinooporności chcemy uniknąć takich szybkich wyrzutów, ponieważ wiemy, że organizm nie do końca ,,rozumie” komunikaty insuliny. Dlatego skupiajmy się na produktach z niskim indeksem glikemicznym (poniżej 55). Na indeks glikemiczny wpływają takie czynniki jak: stopień rozdrobnienia produktu, obróbka termiczna, warunki przechowywania i rodzaj skrobi, zawartość białka i tłuszczu, obecność błonnika pokarmowego i substancji antyodżywczych, stopień dojrzałości np. owoców oraz czas spożywania posiłku. Produkty, które kupujesz, nie powinny zawierać glukozy i sacharozy.

Pobierz tabelę indeksu glikemicznego dla najpopularniejszych produktów.

Dieta insulinowa - przykładowy jadłospis (1600 kcal)

Co jeść przy insulinooporności? Agnieszka Łempicka podaje przykładowy jadłospis diety insulinowej:

Śniadanie - Kanapki z twarożkiem
Indeks Glikemiczny: 40
Ładunek Glikemiczny: 16

Składniki:

• ser twarogowy chudy 100g (2 plastry)
• ogórek 90g (½ sztuki)
• koperek 10g (łyżka)
• oliwa z oliwek 5g (łyżeczka)
• chleb żytni razowy 60g (2 kromki)
• rukola 25g (garść)
• maliny 150g (opakowanie)

Ogórka zetrzyj na tarce (nie obieraj!) i odciśnij z nadmiaru wody. Wymieszaj twaróg z ogórkiem, koperkiem, dopraw solą i pieprzem, a na koniec skrop oliwą. Jedz z pieczywem i rukolą. Dodatkowo do posiłku zjedz maliny.

Lunch - Sałatka z komosą ryżową i brokułem

IG: 42
ŁG: 11

Składniki:

• brokuły 150g (porcja)
• komosa ryżowa 30g (2 łyżki)
• ser feta 30g (ok. 15 kosteczek)
• pomidory, suszone na słońcu, w oleju, po odsączeniu 20g (sztuka)
• rukola 25g (garść)
• musztarda 10g (łyżeczka)
• sok ze świeżej cytryny 10g (łyżka)
• oliwa z oliwek 10g (łyżka)
• chili w proszku 2g (szczypta)
• słonecznik, nasiona 5g (łyżeczka)

Komosę ugotuj. Różyczki brokułu również ugotuj, by były al dente (w wodzie lub na parze). Oliwę, musztardę, sok z cytryny, oliwę, chili zmieszaj razem. Komosę wymieszaj z przygotowanym dressingiem, dodaj słonecznik (można go wcześniej podpiec na suchej patelni), rukolę, pokrojonego suszonego pomidora, brokuł oraz kawałki fety. Dopraw do smaku. Smacznego!

Obiad - Limonkowo-tymiankowy kurczak z kaszą i fasolką szparagową

IG: 40
ŁG: 14

Składniki:

• mięso z piersi kurczaka, bez skóry 150g (porcja)
• limonka 20g (¼ sztuki)
• miód 5g (½ łyżeczki)
• oliwa z oliwek 10g (łyżka)
• czosnek 3g (mały ząbek)
• tymianek suszony 2g (½ łyżeczki)
• kasza gryczana 30g (2 łyżki)
• fasolka szparagowa 150g (porcja)
• sezam, nasiona 10g (łyżka)

Do miseczki włóż skórkę i sok z limonki, miód, oliwę, przeciśnięty czosnek i 1/2 łyżeczki świeżego lub suszonego tymianku. Wymieszaj, polej kurczaka, dopraw solą i pieprzem. Piecz w 190st przez 35 - 40min (można kurczaka 2x obrócić). W tym czasie ugotuj kaszę i fasolkę (al dente). Całość posyp podprażonym sezamem.

Kolacja - Makaron z cukinii z pomidorową soczewicą
IG: 24
ŁG: 8

Składniki:

• soczewica, czerwona, dojrzałe nasiona 30g (2 łyżki)
• cebula 50g (½ sztuki)
• marchew 45g (½ sztuki)
• passata pomidorowa 150g (0,5 szklanki)
• oliwa z oliwek 10g (łyżka)
• pietruszka, natka 10g (łyżka)
• cukinia 225g (1 mała sztuka)

W pierwszej kolejności robimy makaron z cukinii. Jeżeli mamy temperówkę do warzyw można z niej skorzystać i zrobić makaron typu spaghetti lub użyć obieraczki do warzyw i powycinać płaty. Dzień wcześniej soczewicę zalewamy wodą i odstawiamy na noc, a następnego dnia przepłukujemy ją wodą i gotujemy. Cebulę siekamy i rumienimy na oliwie. Następnie dodajemy cukinię, chwilę smażymy. Dodajemy soczewicę i pokrojoną marchewkę. Na koniec wlewamy passatę pomidorową oraz doprawiamy do smaku (papryka słodka, kurkuma, pieprz). Dusimy do miękkości warzyw (nie powinny być za miękkie, bardziej al dente). Całość dekorujemy pietruszką.

Aktywność fizyczna przy insulinooporności

Regularne ćwiczenia to ważny element terapii oraz profilaktyki insulinooporności. Pamiętaj, że główną rolą insuliny jest „przepuszczenie” węglowodanów do komórek mięśniowych, gdzie ma być spalana. Aby mieć siłę, mięśnie potrzebują węglowodanów. Mogłoby się wydawać, że w przypadku insulinooporności, gdzie węglowodany przetworzone przez wątrobę na glukozę nie docierają do komórek mięśniowych, nie mają one skąd tej energii pobierać. Na szczęście w takim przypadku mięśnie wykorzystują glukozę nagromadzoną we krwi i… również ją spalają!

Przyjmuje się, że ważną rolę w leczeniu i zapobieganiu insulinooporności odgrywają treningi aerobowe. Są to wszystkie ćwiczenia, w których organizm uzyskuje energię podczas spalania tlenowego. Źródłem spalania energii stają się trójglicerydy pochodzące z mięśni podskórnych i… trzewnych komórek tłuszczowych. Dobrze pamiętasz: to te same komórki tłuszczowe, które kumulują się na brzuchu przy insulinooporności! Spalając groźny dla zdrowia tłuszcz trzewny, zwiększamy wrażliwość tkanek na insulinę oraz poprawiamy unaczynienie włókien mięśniowych. To sprawia, że komórki mięśniowe mają łatwiejszy dostęp do insuliny, przez co łatwiej pobierają glukozę z krwi.

Trening aerobowy polega na długotrwałym wysiłku (30-40 min) o stałej intensywności. Takimi ćwiczeniami mogą być:

• spacery,
• pływanie,
• jazda na rowerze,
• nordic walking.

Jak widzisz to proste aktywności, do których nie potrzebujesz zaawansowanego sprzętu!

Ile razy w tygodniu ćwiczyć?
WHO zaleca regularne ćwiczenia w wymiarze minimum 150 minut tygodniowo - zarówno chorym na insulinooporność, jak i osobom zdrowym. Zastanów się, jak rozłożysz ten czas. Biorąc pod uwagę, że trening aerobowy powinien trwać minimum pół godziny, możesz ćwiczyć:

• 5 razy w tygodniu po pół godziny,
• 3 razy w tygodniu po godzinie,
• 2 razy w tygodniu po 75 minut.

Wszystko zależy od Twojej kondycji i sił. Jeśli dawno nie prowadziłeś aktywnego stylu życia, zacznij od krótszych, ale częstszych treningów. Z czasem wydłużaj ich czas.

Leki na insulinooporność

W niektórych przypadkach lekarz (diabetolog, czasami również endokrynolog lub ginekolog) zapisuje leki na insulinooporność oparte o metforminę - substancję zmniejszającą stężenie glukozy we krwi. Dodatkowo specjalista może przepisać receptę na preparaty podawane podskórnie, które hamują apetyt.

Konsekwencje insulinooporności

Przy insulinooporności w organizmie gromadzi się glukoza, która nie ma możliwości ujścia. Mamy wówczas do czynienia z hiperglikemią, czyli nadmiarem glukozy we krwi. Bagatelizowana prowadzi do rozwoju cukrzycy typu II.

To nie wszystko. W wielu przypadkach organizm stara się usilnie spalić nagromadzoną glukozę i wydziela jeszcze więcej insuliny - pojawia się hiperinsulinemia. Towarzyszy jej uczucie głodu po posiłkach, trudny do opanowania apetyt na słodycze, wzmożona potliwość, ciągłe zmęczenie, senność i problemy ze schudnięciem. Dlatego osobom z insulinoopornością trudno jest zrzucić wagę. Często odbija się to na psychice pacjenta: jego samoocenie i satysfakcji z życia.

Choć insulinooporność nie jest chorobą, może prowadzić do wielu schorzeń. Poza wspomnianą cukrzycą zwiększa ryzyko nadciśnienia tętniczego, niewydolności nerek, a także zespołu policystycznych jajników.

Zadbaj o sprawność swojego “wbudowanego czytnika kart” i o odpowiednie reakcje organizmu na wytwarzane przez nią hormony ;) Zbilansowana dieta wraz z regularnymi ćwiczeniami mogą uchronić przed rozwojem nie tylko insulinooporności, ale także wielu innych schorzeń.