Testosteron

Testosteron to steroidowy hormon płciowy, uznawany za najważniejszy męski androgen. Produkowany jest głównie w jądrach u mężczyzn, a w znacznie mniejszych ilościach w jajnikach u kobiet oraz w korze nadnerczy u obu płci. Choć kojarzony jest głównie z męskością, odgrywa fundamentalną rolę w zdrowiu każdego człowieka.

• U mężczyzn testosteron odpowiada za rozwój cech płciowych (takich jak niski głos, zarost, budowa ciała), produkcję plemników, utrzymanie popędu seksualnego (libido), a także za siłę mięśni, gęstość kości, dobre samopoczucie i motywację do działania.
• U kobiet testosteron, choć występuje w niewielkich stężeniach, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wpływa na libido, gęstość kości i masę mięśniową, a także jest prekursorem do produkcji estrogenów – głównych żeńskich hormonów płciowych.

Badanie mierzy stężenie testosteronu całkowitego we krwi. Jest to kluczowy parametr w ocenie równowagi hormonalnej, który pozwala na wczesne zasygnalizowanie problemów i jest punktem wyjścia do dalszej, pogłębionej diagnostyki endokrynologicznej zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet.

Wahania stężenia testosteronu dają różne objawy w zależności od płci. Zarówno niedobór, jak i nadmiar tego hormonu mogą znacząco wpływać na jakość życia i zdrowie.

• U mężczyzn warto rozważyć badanie przy objawach niskiego testosteronu (hipogonadyzmu):
• • •
    Spadek libido i mniejsze zainteresowanie seksem.
  • •
    Zaburzenia erekcji.
  • •
    Przewlekłe zmęczenie, brak energii i motywacji do działania.
  • •
    Utrata masy i siły mięśniowej, przy jednoczesnym wzroście tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicy brzucha.
  • •
    Obniżenie nastroju, drażliwość, problemy z koncentracją i pamięcią.
  • •
    Ginekomastia (powiększenie gruczołów piersiowych).
  • •
    Problemy z płodnością.
• U kobiet wskazaniem do badania są najczęściej objawy nadmiaru testosteronu (hiperandrogenemii):
• • •
    Nieregularne cykle miesiączkowe lub ich całkowity brak.
  • •
    Hirsutyzm, czyli pojawienie się nadmiernego owłosienia w miejscach typowych dla mężczyzn (np. na twarzy, klatce piersiowej, brzuchu).
  • •
    Trądzik, zwłaszcza u dorosłych kobiet, oraz nasilony łojotok.
  • •
    Łysienie typu męskiego (przerzedzenie włosów na szczycie głowy i w zakolach).
  • •
    Problemy z zajściem w ciążę, które często są powiązane z zespołem policystycznych jajników (PCOS).

Badanie stężenia testosteronu jest pomocne w ocenie zdrowia hormonalnego w różnych okresach życia i sytuacjach klinicznych.

• Mężczyznom po 40. roku życia, którzy odczuwają spadek witalności, energii i libido, często określane jako objawy andropauzy.
• Mężczyznom w każdym wieku, zmagającymi się z zaburzeniami erekcji, obniżonym popędem seksualnym lub problemami z płodnością.
• Kobietom z objawami hiperandrogenizmu (nieregularne miesiączki, trądzik, nadmierne owłosienie), u których istnieje podejrzenie zespołu policystycznych jajników (PCOS).
• Chłopcom i dziewczynkom z objawami przedwczesnego lub opóźnionego dojrzewania płciowego.
• Osobom obu płci aktywnym fizycznie i sportowcom, w celu monitorowania równowagi hormonalnej, która ma wpływ na wyniki sportowe i regenerację.
• Pacjentom ze zdiagnozowaną osteoporozą, aby ocenić, czy niedobory hormonalne przyczyniają się do utraty gęstości kości.

Częstotliwość badania testosteronu zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta.

• W celach diagnostycznych zazwyczaj badanie wykonuje się jednorazowo, aby ocenić stężenie hormonu w odpowiedzi na występujące objawy.
• W monitorowaniu leczenia, u mężczyzn stosujących hormonalną terapię zastępczą (HTZ) częstotliwość badań ustala lekarz prowadzący (androlog lub endokrynolog), aby dobrać odpowiednią dawkę leku.
• Profilaktycznie u mężczyzn po 40-45. roku życia warto rozważyć kontrolne badanie testosteronu raz na 1-2 lata w ramach kompleksowego przeglądu zdrowia.
• U kobiet z PCOS lekarz może zalecić okresową kontrolę stężenia androgenów w celu monitorowania skuteczności leczenia.

UWAGA! Stężenie testosteronu podlega znacznym wahaniom dobowym. Prawidłowe przygotowanie jest warunkiem uzyskania wiarygodnego wyniku.

• Wykonaj badanie bezwzględnie w godzinach porannych, najlepiej między 7:00 a 10:00. Testosteron osiąga najwyższe stężenie rano. Wynik z badania wykonanego po południu lub wieczorem będzie niemiarodajny i może być fałszywie zaniżony.
• Badanie należy wykonać na czczo, po 8-12 godzinach od ostatniego posiłku.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody. Ułatwi to pobranie krwi.
• Na badanie przyjdź wypoczęty, po dobrze przespanej nocy. Niedobór snu i zmęczenie mogą obniżyć stężenie testosteronu.
• Na 24 godziny przed badaniem unikaj intensywnego wysiłku fizycznego.
• Postaraj się zrelaksować przed pobraniem krwi.
• Preparaty hormonalne, sterydy i opioidy mogą mieć wpływ na wynik badania.

Na stężenie testosteronu we krwi wpływa wiele czynników, o których warto pamiętać.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Rytm dobowy to najważniejszy czynnik (najwyższe stężenie rano, najniższe wieczorem).
  • •
    U mężczyzn stężenie testosteronu naturalnie spada o około 1% rocznie po 30-40. roku życia.
  • •
    Jakość i ilość snu mają bezpośredni wpływ na produkcję testosteronu.
  • •
    Przewlekły stres może obniżać stężenie testosteronu.
  • •
    Otyłość, zwłaszcza brzuszna, jest silnie powiązana z niższym stężeniem testosteronu.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    U mężczyzn to uszkodzenie jąder (uraz, zapalenie, nowotwór), choroby genetyczne (np. zespół Klinefeltera), choroby przysadki mózgowej lub podwzgórza.
  • •
    U kobiet to zespół policystycznych jajników (PCOS), guzy jajników lub nadnerczy produkujące androgeny, wrodzony przerost nadnerczy.
  • •
    Choroby wątroby (wpływają na stężenie białka SHBG wiążącego testosteron), niedoczynność tarczycy, cukrzyca typu 2.
• Czynniki farmakologiczne to leki anaboliczno-androgenne (sterydy), długotrwałe stosowanie opioidów, glikokortykosteroidów, niektóre leki przeciwgrzybicze.

Wynik badania testosteronu jest ważną wskazówką, ale zawsze wymaga interpretacji w odniesieniu do wieku, płci, objawów i wyników innych badań.

• Obniżone stężenie testosteronu (hipogonadyzm) u mężczyzn może wskazywać na problem z produkcją hormonu, którego przyczyna może leżeć w samych jądrach (hipogonadyzm pierwotny) lub w zaburzeniach sygnałów płynących z mózgu (hipogonadyzm wtórny). Jest także naturalnym zjawiskiem związanym z procesem starzenia (tzw. andropauzą). Może być również skutkiem otyłości, chorób przewlekłych (np. cukrzycy) czy niezdrowego stylu życia.
• Podwyższone stężenie testosteronu (hiperandrogenemia) u kobiet najczęściej naprowadza na diagnostykę w kierunku zespołu policystycznych jajników (PCOS), który jest główną przyczyną nadmiaru androgenów u kobiet. Rzadsze, ale poważniejsze przyczyny, to guzy jajników lub nadnerczy wydzielające hormony, a także wrodzony przerost nadnerczy.