Według Światowej Organizacji Zdrowia na niedokrwistość, czyli anemię, choruje ponad 1,6 miliarda ludzi na całym świecie - głównie kobiety i dzieci. Czy wiesz, jakie są rodzaje anemii i które objawy powinny być sygnałem do wykonania badań? Co powoduje niedokrwistość? Jakie są skutki anemii i jak ją rozpoznać? Sprawdź! Dzięki temu w porę zareagujesz, gdy dostrzeżesz niepokojące sygnały u siebie lub u Twoich bliskich.
Dzięki artykułowi dowiesz się:
- co to jest anemia;
- jakie są rodzaje niedokrwistości oraz jej przyczyny;
- jakie są objawy anemii;
- jakie badania wykonać w diagnostyce niedokrwistości;
- do czego może prowadzić nieleczona anemia;
- jak zapobiegać niedokrwistości.
Co to jest anemia
Anemia to stan, w którym organizm ma zbyt małą liczbę czerwonych krwinek (erytrocytów) potrzebnych, by dostarczać odpowiednią ilość tlenu do tkanek. W związku z tym w wynikach obserwuje się spadek hematokrytu, czyli stosunku objętości krwinek czerwonych do krwi pełnej, a także niedostateczną ilość hemoglobiny we krwi (głównego białka znajdującego się w erytrocytach). W rezultacie organizm jest niedotleniony i ma mniej siły, by funkcjonować.
W zależności od nasilenia niedokrwistości wyróżniamy:
- anemię łagodną,
- anemię umiarkowaną,
- anemię ciężką,
- anemię zagrażającą życiu.
Spersonalizuj swój
pakiet badań
Spersonalizuj swój
pakiet badań
Nie wiesz jaki pakiet badań wybrać dla siebie
lub członków Twojej rodziny?
Wypełnij nasz kwestionariusz a my dopasujemy pakiet indywidualnie pod potrzeby na bazie Twoich odpowiedzi.
Rodzaje anemii
Są różne rodzaje anemii. Czasami anemia jest dziedziczna. W innych przypadkach może wynikać z niedoborów ważnych składników, co najczęściej spowodowane jest nieodpowiednią dietą. Poniżej znajdziesz najistotniejsze typy niedokrwistości.
Anemia z niedoborów
Anemia megaloblastyczna
Niedokrwistość powstała w wyniku niedoboru witaminy B12 i/lub kwasu foliowego. Są to składniki potrzebne do produkcji erytrocytów. Kiedy ich brakuje, produkcja krwinek czerwonych zostaje zaburzona. Często w wyniku niedoborów krwinki czerwone mają inną budowę oraz żyją krócej.
Jak podaje portal Medycyna Praktyczna, niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 występuje u 9 - 17 osób na 100 000 mieszkańców, częściej u kobiet. Anemia megaloblastyczna dotyka głównie osoby starsze, po 60. roku życia.
Anemia mikrocytarna
Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest najczęstszą przyczyną anemii. Żelazo to podstawowy element składowy hemoglobiny. Jego obecność w organizmie zapewnia prawidłową budowę i działanie erytrocytów. Dowiedz się więcej o niedoborach żelaza w organizmie.
Według szacunków Medycyny Praktycznej niedokrwistość z niedoboru żelaza występuje u ok. 25% kobiet i 20% mężczyzn na świecie. Bardziej narażone na ten typ anemii są kobiety (co ma związek z miesiączkowaniem), a także kobiety w ciąży oraz karmiące piersią. Organizm przyszłej mamy wykazuje zwiększone zapotrzebowanie na żelazo, ponieważ potrzebuje go płód. To także ważny element do budowy łożyska. Ponadto im bliżej porodu, tym bardziej ciało przygotowuje się do wydania na świat potomka i zabezpiecza się przed okołoporodową utratą krwi. Czasami anemia w ciąży wynika z nagromadzonej w organizmie kobiety wody, co powoduje, że ta sama ilość czerwonych krwinek znajduje się w zwiększonej objętości osocza.
Anemia spowodowana nieprawidłowościami w procesie produkcji krwinek
Anemia sierpowata
To najczęstsza dziedziczna choroba krwi. Wynika z nieprawidłowej budowy hemoglobiny. Anemia sierpowata często nie daje żadnych objawów - dostrzega się ją dopiero w wynikach badań, w których hemoglobina oscyluje w okolicach 40%. W Europie występuje rzadko. Choroba ta jest przypadłością najczęściej dotykającą osoby pochodzenia afrykańskiego. U mieszkańców Afryki tropikalnej nosicielami mutacji hemoglobiny jest 20 - 40% czarnoskórych.
Na ten moment anemia sierpowata jest chorobą nieuleczalną.
Anemia hemolityczna
Niedokrwistość hemolityczna charakteryzuje się szybszym rozpadem krwinek czerwonych, czyli skróceniem cyklu życia erytrocytów (z 100 - 120 dni do ok. 50). Spowodowane jest to niepoprawną budową krwinek lub czynnikami takimi jak: zakażenia bakteryjne bądź wirusowe, choroby układowe czy immunologiczne. Ten typ anemii może być dziedziczny.
Anemia aplastyczna
Niedokrwistość aplastyczna nazywana jest również aplazją szpiku. W zdrowym organizmie szpik kostny wytwarza komórki krwi. Te zostają uwolnione do krwi w momencie, kiedy są już dojrzałe i gotowe spełniać swoje funkcje. W przypadku anemii aplastycznej szpik kostny przestaje wytwarzać komórki krwi - zarówno erytrocyty, jak i leukocyty (w tym monocyty) oraz trombocyty. Przyczyna tej choroby nie jest do końca zbadana, uznaje się jednak, że przede wszystkim odpowiadają za nią procesy autoimmunizacyjne - czyli nieprawidłowe reakcje odpornościowe, skierowane przeciwko własnemu organizmowi. Jest to choroba rzadka (rocznie 1 przypadek na milion w Europie i Ameryce Północnej oraz 5 – 6 przypadków na milion w Azji), ale niebezpieczna dla życia.
Anemia wtórna
Poza uwarunkowaniami genetycznymi lub niedoborami przyczyną anemii mogą być także inne choroby lub stany. Poznaj najczęstsze dolegliwości, które powodują niedokrwistość.
Krwotok
Wskutek utraty krwi może dojść do anemii pokrwotocznej. Dorosły człowiek może stracić maksymalnie 20% krwi krążącej bez objawów niedokrwistości i zmian w układzie krążenia. Kiedy krwotok jest rozległy oraz intensywny, konieczne jest szybkie zatamowanie krwawienia. W przeciwnym razie pacjentowi grozi wstrząs pokrwotoczny, który nieleczony może doprowadzić do śmierci. Dotyczy to także krwotoków utajonych, wewnętrznych. Anemia pokrwotoczna jest wyleczalna, a terapia trwa od kilku do kilkunastu tygodni.
⚠️ Pamiętaj, że nagła utrata krwi wymaga pilnego leczenia ambulatoryjnego!
Covid-19
Badania Międzynarodowego Centrum Badań Medycznych w Niigata (Japonia) przy współpracy z naukowcami z Federalnego Uniwersytetu Dalekowschodniego we Władywostoku dowiodły, że infekcja COVID-19 może prowadzić do anemii. Analiza porównawcza próbek płuc 11 pacjentów zmarłych z powodu koronawirusa i osób zmarłych w wypadku wykazała, że wirus SARS-COV-2 uszkadza krwinki czerwone. U części pacjentów z COVID-19 stwierdzono anemię hemolityczną. Naukowcy zwracają też uwagę, że objawy żołądkowe, które może wywoływać koronawirus, przyczyniają się spadku poziomu witaminy B12 w krwi - ważnego składnika produkcji erytrocytów.
Na anemię po covidzie najbardziej narażone są osoby, które wykazywały niski poziom hemoglobiny jeszcze przed infekcją SARS-COV-2, jak również: seniorzy, osoby otyłe, cukrzycy, kobiety w ciąży, osoby mierzące się z niedoborami odporności, zaburzeniami funkcji szpiku, wysokim ciśnieniem krwi, pacjenci onkologiczni.
Choroby nerek
Choroby nerek, takie jak np. kamica nerkowa, mogą powodować anemię. Jest to związane z hormonem wytwarzanym przez nerki - erytropoetyną - który „nakazuje” organizmowi tworzyć erytrocyty. Kiedy nerki nie funkcjonują poprawnie, nie produkują wystarczająco dużo erytropoetyny, a organizm przestaje wytwarzać odpowiednią ilość czerwonych krwinek. W ten sposób powstaje anemia. Według National Kidney Foundation niedokrwistość występuje u większości osób z chorobą nerek i często stanowi pierwszy objaw dysfunkcji tego narządu.
Choroby wątroby
Anemia może być także konsekwencją chorób wątroby. Zaawansowane stadium chorób tego narządu przejawia się m.in. przewlekłym krwawieniem do przewodu pokarmowego, co powoduje deficyty żelaza. Z kolei rozwijające się zapalenie wątroby może prowadzić do niedokrwistości aplastycznej.
Choroby tarczycy
Ewelina Szczepanek-Parulska, Aleksandra Hernik i Marek Ruchała w swojej pracy zaznaczają, że anemia jest często pomijanym aspektem chorób tarczycy, mimo że obie dolegliwości często współistnieją ze sobą. Niski poziom hormonów tarczycy (FT3, FT4) przy niedoczynności tarczycy osłabia funkcjonowanie szpiku kostnego, który produkuje krwinki czerwone. Zakłócenie jego pracy skutkuje zmniejszeniem się liczby erytrocytów w krwi - czyli niedokrwistością.
W przypadku nadczynności tarczycy sytuacja jest inna. Nadczynność tarczycy podwyższa poziom ferrytyny - białka, które magazynuje żelazo w organizmie. Choć brzmi to tak, jakby nadczynność tarczycy miała wręcz zapobiegać anemii, nie jest to prawdą. Szkopuł w tym, że wysokie poziomy ferrytyny uruchamiają reakcję zapalną w organizmie, a to sprawia, że organizm nie wykorzystuje zmagazynowanego żelaza. Taka sytuacja ma miejsce w szczególności w przypadku choroby Gravesa-Basedowa.
Leczenie onkologiczne
Chemioterapia oraz naświetlanie stosowane przy leczeniu nowotworów może przyczynić się do anemii. Może ją potęgować także leczenie farmakologiczne: specyfiki na raka eliminują wszystkie szybko dojrzewające komórki. Nie odróżniają, które z nich są komórkami rakowymi, a które czerwonymi krwinkami - niszczą oba rodzaje.
Jeśli jesteś poddawany leczeniu onkologicznemu i zauważasz u siebie objawy anemii (np. tracisz apetyt) - skonsultuj się ze swoim lekarzem. Dobierze on odpowiednie suplementy, które zapewnią Twojemu organizmowi niezbędne składniki.
⚠️ Mitem jest, że anemia prowadzi do białaczki. Choć w obu przypadkach mamy do czynienia z chorobami krwi, anemia dotyczy deficytu krwinek czerwonych, a białaczka - przede wszystkim krwinek białych. Aktualny stan wiedzy medycznej nie pozwala na przedstawienie dowodów, by anemia powodowała białaczkę. Jednak wskutek leczenia nowotworu krwi może wystąpić anemia.
Ciąża i poród
Obfite miesiączki i zmaganie się z niedokrwistością przed ciążą podwyższają ryzyko wystąpienia anemii w ciąży. Jeśli kobieta nie wyleczyła tej dolegliwości, będzie się ona nasilać z każdym trymestrem. Niedokrwistość może także pojawić się wskutek objawów ciąży takich jak wymioty czy brak apetytu.
48 godzin po porodzie w wyniku utraty krwi stwierdzono anemię u 50% Europejek. Często było to poprzedzone stanem niedokrwistości w ciąży.
Jak rozpoznać anemię? Charakterystyczne objawy
Objawy anemii są w dużej mierze takie same dla każdego typu niedokrwistości oraz wieku chorego. Wspólnymi objawami są:
- osłabienie, łatwa męczliwość;
- trudności ze skupieniem uwagi;
- bóle i zawroty głowy;
- kołatanie serca;
- duszności;
- pieczenie i ból języka.
Wskazuje się także charakterystyczny wygląd osoby chorej na anemię:
- bladość skóry;
- jasne śluzówki wewnątrz jamy ustnej;
- bladość spojówek;
- cienkie, łamliwe i wypadające włosy;
- gładki język;
- blade paznokcie z podłużnymi prążkami i rowkami;
- suchość skóry.
W niektórych przypadkach objawami niedokrwistości mogą być również: zimne stopy lub ręce, brak apetytu (a w dalszej kolejności: utrata wagi), a także łatwo wychodzące siniaki oraz... zespół niespokojnych nóg.
Ponadto anemia u dzieci objawia się spaczonym apetytem, np. ochotą na krochmal, surowy ryż, glinę lub kredę. U niemowlaka można zaobserwować zwiększone pragnienie, apatię i trudności z karmieniem.
Ponadto poszczególne typy anemii dają specyficzne objawy:
| Anemia z niedoboru żelaza | Anemia z niedoboru witaminy B12 | Anemia hemolityczna | Anemia sierpowata |
|---|---|---|---|
| apetyt na nietypowe produkty, np. papier, lód, błoto | kłucie i uczucie mrowienia w kończynach | żółtaczka | podatność na infekcje |
| wykrzywiona płytka paznokciowa | zaburzony zmysł dotyku | brązowy lub czerwony mocz | nagłe ostre bóle stawów, kończyn lub brzucha |
| suchość w ustach | niezgrabność, potykanie się o swoje nogi, sztywność kończyn | owrzodzenia nóg | u dzieci: opóźnienia rozwoju |
| zajady w kącikach ust | demencja | kamienie żółciowe | |
| zaburzenia oddawania moczu | |||
| przedwczesne siwienie | |||
| osłabienie wzroku | |||
| żółtawe zabarwienie skóry |
Kiedy udać się do hematologa?
Jeśli od dłuższego czasu obserwujesz u siebie objawy typowe dla anemii, które nie mijają mimo odpowiedniej diety i suplementowania kluczowych dla tej dolegliwości składników - umów wizytę u specjalisty od chorób krwi. Kolejnym powodem, by odwiedzić hematologa, jest niezmiennie niska lub stale obniżająca się liczba czerwonych krwinek, hematokrytu oraz hemoglobiny w morfologii krwi. Weź ze sobą wszystkie wyniki krwi z ostatniego roku i pokaż je lekarzowi.
Jeśli masz problemy z oddychaniem, często tracisz przytomność i nie masz sił na najprostsze czynności - skieruj się do szpitala!
Jakie badania pod kątem anemii wykonać?
Morfologia krwi
Podstawowym badaniem diagnostycznym jest morfologia krwi. Obniżone wartości krwinek czerwonych, hemoglobiny oraz hematokrytu pozwalają stwierdzić niedokrwistość. Normy różnią się w zależności od płci (ponieważ kobiety tracą krew co miesiąc, progi hemoglobiny są nieco niższe niż mężczyzn), a także od wieku (zapotrzebowanie na tlen jest inne na poszczególnych etapach życia - niemowlęta i nastolatkowie potrzebują go więcej).
Normy erytrocytów dla dorosłych wynoszą:
- u kobiet: 3,5 – 5,2 x 10^6/µl;
- u mężczyzn: 4,2 – 5,4 x 10^6/µl.
Normy hemoglobiny dla dorosłych wynoszą:
- u kobiet: 12 – 16 g/l;
- u mężczyzn 14 - 180 g/l.
Odpowiedni hematokryt dla dorosłych to:
- u kobiet: 37 – 47%;
- u mężczyzn: 40 - 54%.
Normy dla kobiet w ciąży są nieco wyższe i prezentują się następująco:
| Parametr | Pierwszy trymestr | Drygi trymestr | Trzeci trymestr |
|---|---|---|---|
| Hemoglobina | 11,5 - 14 g/l | 10 - 15 g/l | 9,5 - 15 g/l |
| Hematokryt | 31 - 31% | 30 - 39% | 28 - 40% |
| Wiek dziecka | Erytrocyty (x 106/µl) | Hemoglobina (g/l) | Hematokryt (%) |
|---|---|---|---|
| Noworodek | 5,0 - 6,3 | 14,0 - 18,8 | 42 - 68 |
| 1 - 3 dni | 4,1 - 6,1 | 14,0 - 24,0 | 43 - 68 |
| 4 - 7 dni | 4,1 - 6,1 | 14,3 - 22,3 | 42 - 62 |
| 7 - 14 dni | 4,1 - 6,1 | 12,9 - 20,5 | 39 - 59 |
| 14 - 60 dni | 3,8 - 5,2 | 10,7 - 17,3 | 33 - 51 |
| 2 - 5 miesięcy | 3,8 - 5,2 | 10,1 - 14,5 | 30 - 40 |
| 6 mies - 1 rok | 3,8 - 5,2 | 10,0 - 13,2 | 30 - 39 |
| 1 - 2 lata | 3,8 - 5,2 | 10,0 - 13,5 | 30 - 40 |
| 2 - 4 lata | 3,8 - 5,2 | 10,5 - 14,5 | 32 - 42 |
| 5 - 7 lat | 3,8 - 5,2 | 10,9 - 14,9 | 33 - 44 |
| 8 - 10 lat | 3,8 - 5,2 | 10,9 - 14,9 | 33 - 44 |
| 10 - 15 lat | 3,8 - 5,2 | 11,4 - 15,4 | 34 - 45 |
Witamina B12 i kwas foliowy
Badanie poziomu witaminy B12 oraz kwasu foliowego we krwi pomoże wykluczyć lub stwierdzić anemię megaloblastyczną, a także pozwoli dobrać odpowiednie leczenie.
Prawidłowe wartości witaminy B12 mieszczą się w zakresie: 148–740 pmol/l (200–1000 ng/l), zaś kwasu foliowego: 6–20 ng/ml.
Żelazo i ferrytyna
W diagnostyce niedokrwistości z powodu żelaza przeprowadza się analizę stężenia tego pierwiastka we krwi wraz z badaniem ferrytyny - magazynu żelaza w organizmie. Dowiedz się więcej o ferrytynie.
Normy żelaza we krwi wynoszą:
- u mężczyzn 17,7–35,9 µmol/l (90–200 µg/dl);
- u kobiet 11,1–30,1 µmol/l (60–170 µg/dl);
a ferrytyny:
- u kobiet 10–200 µg/l (śr. 35 µg/l);
- u mężczyzn 15–400 µg/l (śr. 90 µg/l).
OB (odczyn Biernackiego)
Poziom OB weryfikuje szybkość sedymentacji erytrocytów, czyli to, z jaką prędkością opadają erytrocyty w niekrzepnącej krwi (w ciągu jednej godziny). Zwiększone OB występuje przy stanach zapalnych, anemii, ciąży czy chorobach autoimmunologicznych. Natomiast obniżony poziom OB pojawić się może przy anemii sierpowatej, zespole chronicznego zmęczenia, białaczce czy niewydolności serca.
Normy OB
- dla mężczyzn: 3–15 mm/h,
- dla kobiet: 1–10 mm/h,
- po 65. rż. dla obojga płci: <20 mm/h.
Sprawdź, jakie badania krwi należy wykonać na czczo.
Krew utajona w kale
Badanie kału pod kątem krwi utajonej pozwoli zidentyfikować lub wykluczyć ukryte krwawienia. Wynik dodatni jest podstawą do dalszej diagnostyki.
Bilirubina
Jeśli lekarz podejrzewa anemię hemolityczną, może zlecić badanie bilirubiny. Jest to barwnik produkowany w wątrobie i śledzionie. Jego podwyższony poziom może świadczyć o chorobach wątroby.
Normy bilirubiny całkowitej wynoszą: 0,3–1,2 mg/dl.
Jak leczyć anemię?
W większości przypadków anemia jest wyleczalna. Leczenie zależy od przyczyny i rodzaju anemii. Terapia może uwzględniać:
- modyfikacje diety w celu wprowadzenia większej ilości produktów zawierających żelazo, kwas foliowy lub witaminę B12;
- lekoterapię;
- zastrzyki stymulujące produkcję krwinek czerwonych;
- w poważnych przypadkach - przetoczenie krwi.
Po ukończeniu leczenia anemii warto przeprowadzać regularne kontrolne badania krwi.
Do czego może prowadzić nieleczona anemia?
Nieleczona anemia u dorosłych może prowadzić do arytmii, a nawet do zawału serca. Zwiększa także ryzyko depresji, a jako że osłabia odporność, pacjent staje się bardziej podatny na infekcje. Co więcej, badanie Dextra Fertility Clinic sugeruje, że niedobór żelaza może utrudniać zajście w ciążę.
Kobiety w ciąży powinny zwracać szczególną uwagę na poziom żelaza we krwi. Anemia w ciąży może nieść przykre konsekwencje w postaci wad rozwojowych, poronień lub wczesnego obumarcia płodu. Dlatego to niezwykle ważne, by w tym czasie przeprowadzać regularne badania krwi. Ponadto noworodki anemiczek mają niższą masę urodzeniową i tak jak ich mamy wykazują niski poziom żelaza w krwi. Anemia u niemowlaka może skutkować opóźnieniem rozwoju i zaburzeniami pracy układu nerwowego.
Niedokrwistość u starszych dzieci spowodowana niedoborami skutkuje problemami ze skupieniem uwagi (zatem także trudnościami w nauce), jak również opóźnieniem rozwoju umiejętności ruchowych. Warto obserwować swoje dziecko zwłaszcza w okresach wzmożonego rozwoju: w wieku niemowlęcym oraz nastoletnim.
U seniorów choroba ta jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ (jeśli pozostaje nieleczona) realnie skraca życie. Pojawiają się zaburzenia motoryczne, a w niektórych przypadkach - zagubienie bądź depresja. Objawy anemii u starszych osób mogą także prowadzić do zaburzeń pracy serca.
Choć anemia jest w większości wyleczalna, nieleczona może być śmiertelna. Według Centres of Disease Control w 2020 roku z powodu anemii zmarło 5 633 ludzi.
Co jeść przy anemii
Zadbaj o to, by żelazo, witamina B12 oraz kwas foliowy były dostarczane organizmowi wraz z pożywieniem. Są to składniki biorące udział w produkcji krwinek czerwonych. Ich odpowiednia ilość w diecie pomoże zwalczyć anemię (jeśli wynika z niedoborów) lub lepiej funkcjonować (w przypadku anemii wrodzonej).
Produkty bogate w witaminę B12 to przede wszystkim podroby (np. wątróbka wieprzowa, serca, żołądki), ale także:
- mięso;
- ryby (np. śledź);
- jajka;
- produkty mleczne: sery żółte, jogurty naturalne, sery pleśniowe.
Ponieważ witamina B12 zawiera się wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego, weganie powinni ją suplementować.
Z kolei kwas foliowy znajdziemy w:
- warzywach liściastych np. szpinaku, sałacie, kapuście;
- brokułach;
- groszku zielonym;
- roślinach strączkowych;
- burakach;
- orzechach;
- ziarnach zbóż.
A żelazo odnajdziemy w następujących produktach:
- mięso;
- jajka;
- buraki;
- warzywa liściaste;
- suszone owoce.
Przeczytaj artykuł o niedoborach żelaza i poznaj dietę bogatą w żelazo.
Chcąc dostarczać swojemu organizmowi jak największej ilości wyżej wymienionych składników, unikaj tych produktów, które ograniczają wchłanianie żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego. Zmniejsz zatem spożycie:
- kawy, herbaty i niektórych przypraw zawierających taniny;
- mleka;
- soi;
- alkoholu.
Rozpoznanie anemii i jej rodzaju jest kluczowe, żeby wdrożyć odpowiednie leczenie. Zamów test na anemię online, bez wychodzenia z domu! Specjalista medyczny przyjedzie w dogodnym terminie i pobierze krew do badań, a wyniki odbierzesz następnego dnia przez internet. Chcąc zapobiec niedokrwistości w przyszłości, dbaj o odpowiednią dietę: jedz gruboziarniste kasze, zielone warzywa oraz mięso. Nie zapominaj również o regularnych badaniach krwi.
Spis treści
- Co to jest anemia
- Rodzaje anemii
- Anemia z niedoborów
- Anemia spowodowana nieprawidłowościami w procesie produkcji krwinek
- Anemia wtórna
- Krwotok
- Covid-19
- Choroby nerek
- Choroby wątroby
- Choroby tarczycy
- Leczenie onkologiczne
- Ciąża i poród
- Jak rozpoznać anemię? Charakterystyczne objawy
- Kiedy udać się do hematologa?
- Jakie badania pod kątem anemii wykonać?
- Morfologia krwi
- Witamina B12 i kwas foliowy
- Żelazo i ferrytyna
- OB (odczyn Biernackiego)
- Krew utajona w kale
- Bilirubina
- Jak leczyć anemię?
- Do czego może prowadzić nieleczona anemia?
- Co jeść przy anemii
