Nadczynność tarczycy - objawy, badania, dieta

Nadczynność tarczycy = niskie TSH

Nadczynność tarczycy powstaje wtedy, gdy gruczoł ten wytwarza więcej hormonów T3 i T4 niż organizm potrzebuje. Zwiększone stężenie tych hormonów „usypia” przysadkę mózgową, która reguluje pracę tarczycy. Skoro hormonów T3 i T4 jest za dużo, przysadka przestaje produkować hormon tyreotropowy (TSH), który stymuluje pracę tarczycy. To tak jak z zakupami - jeśli zrobimy je na zapas, zwykle powstrzymujemy się od wizyt w supermarkecie przez pewien czas, bo wiemy, że lodówka pęka w szwach.
Z nadczynnością tarczycy mamy zatem do czynienia, kiedy wskaźnik TSH jest niski, zaś ilość wolnych hormonów tarczycy (FT3, FT4) we krwi - ponad normę.

Subkliniczna nadczynność tarczycy

Zdarza się jednak, że FT3 i FT4 są w normie, a jedynie TSH jest niskie. Taką sytuację nazywamy subkliniczną nadczynnością tarczycy. Diagnoza ta dotyczy 1 - 2% chorych.

Nadczynność tarczycy - objawy

Pacjenci z nadczynnością tarczycy często:

• mają podwyższone ciśnienie,
• odczuwają kołatanie serca,
• oddają luźny stolec,
• czują suchość w ustach.

Dlaczego tak jest? Tarczyca kontroluje i reguluje jedne z najważniejszych procesów w organizmie, m.in. metabolizm czy krążenie krwi. Kiedy poziom hormonów FT3 i FT4 jest podwyższony, wszystkie zależne od tarczycy procesy działają na najwyższych obrotach.

Sprawdź, jak obniżyć ciśnienie w domu.

Nadczynność tarczycy a wygląd

Nadczynność tarczycy daje zmiany w wyglądzie. Przede wszystkim, jeśli nadczynność spowodowana jest chorobą Gravesa-Basedowa, można zaobserwować zmianę w obrębie twarzy, głównie oczu: wytrzeszcz, zaczerwienienie powiek lub spojówek i rzadkie mruganie. Choroba powoduje często gromadzenie się dodatkowego płynu w tkankach wokół oczu. Może to spowodować problemy z koncentracją lub niewyraźne - a nawet podwójne - widzenie.

Ponadto osoby z nadczynnością tarczycy mogą mieć przerzedzone, nieraz również przetłuszczające się włosy. Jakie są powiązania między nadczynnością tarczycy a wypadaniem włosów?

Nadczynność tarczycy wpływa również na wygląd paznokci. Często są one zakrzywione lub mają rowki.

Czerwone plamy na szyi lub reszcie ciała to jeszcze jeden z możliwych objawów nadczynności tarczycy. Pokrzywka, czyli swędząca wysypka, powoduje, że na ciele wykwitają czerwone, lekko spuchnięte plamy. Może być ona mylona z alergią skórną.

Kolejnym objawem powiązanym poniekąd z wyglądem jest wzmożona potliwość pacjentów z niedoczynnością tarczycy. Pot może pojawiać się bez wyraźnej przyczyny, nawet kiedy organizm nie podejmuje intensywnej aktywności fizycznej. Powód? Nadprodukcja hormonów tarczycy skutkuje zwiększeniem przemiany materii. Efektem takiej pracy na podwyższonych obrotach jest m.in. wytwarzanie nadmiaru energii cieplnej, co objawia się nadmierną potliwością.

Chudnięcie przy nadczynności tarczycy jest częstym objawem, którego nasilenie jest proporcjonalne do stopnia zaawansowania choroby. Jak wyjaśniliśmy wcześniej: nadczynność tarczycy przyspiesza metabolizm. Przy nadczynności tarczycy jedzenie dostarczane organizmowi jest bezproduktywnie spalane - pacjent traci na wadze, a ponadto nie ma siły na codzienne czynności, ponieważ nie zdążył przyswoić niezbędnych składników. Dlatego utracie wagi towarzyszy wzmożony apetyt.

Objawy skórne, takie jak suche łokcie, a także trudności z utrzymaniem wagi występują w niedoczynności tarczycy.

Nadczynność tarczycy - objawy psychiczne

Objawy psychiczne nadczynności tarczycy to:

• drżeniem rąk,
• kołataniem serca,
• drażliwością,
• trudnościami z zasypianiem,
• poczuciem zmęczenia,
• osłabieniem mięśni,
• uczuciem gorąca,
• częstymi biegunkami lub zaparciami,
• niepokojem.

Ponieważ wiele z tych objawów są też symptomami stanów lękowych, te dwie dolegliwości są często ze sobą mylone.

Nadczynność tarczycy a miesiączka

Zbyt duża ilość hormonów tarczycy w organizmie powoduje wzrost białka wiążącego hormony płciowe (SHBG), które wstrzymuje owulację. W konsekwencji miesiączki są opóźnione lub nieregularne. Kiedy już wystąpią, bywają bardzo skąpe.

Z tego samego powodu pojawiają się trudności z zajściem w ciążę. Brak owulacji oznacza, że do jajowodów nie zostaje uwolnione jajeczko, które mogłoby zostać zapłodnione. Leczenie nadczynności tarczycy może jednak pomóc w sprowadzeniu na świat upragnionego potomka.

Przyczyny nadczynności tarczycy

Wśród najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy mówi się o:

• Chorobie Gravesa-Basedowa - chorobie autoimmunologicznej, w której organizm zwalcza receptory TSH w komórkach tarczycy. Produkowane w tym celu przeciwciała (TRAb) pobudzają gruczoł do wytwarzania hormonów T3 i T4.
• Toksycznych wolach guzkowych. Wskutek rozrostu tarczycy mogą pojawiać się nietoksyczne guzki, które z czasem mogą zacząć „własną” produkcję hormonów tarczycy i przyczynić się do ich wzrostu w organizmie.
• Zaburzeniach pracy przysadki mózgowej lub podwzgórza. Nieprawidłowa praca przysadki mózgowej może spowodować zaburzenia pracy tarczycy. Najczęściej dotyczy to sytuacji, gdy na przysadce mózgowej powstanie guz, który powoduje produkcję nadmierne ilości TSH, a w konsekwencji: za dużo hormonów FT3, FT4. W takim przypadku mówi się o wtórnej nadczynności tarczycy.

Czynnikami ryzyka wystąpienia nadczynności tarczycy są:

1. Płeć - jak w przypadku wszystkich chorób tarczycy, kobiety są bardziej narażone.
2. Wiek - po 60. roku życia wzrasta ryzyko nadczynności tarczycy.
3. Genetyka - jeśli w najbliższej rodzinie występowały przypadki nadczynności tarczycy, ryzyko wzrasta.
4. Ciąża - u niektórych kobiet ciąża może wywołać stan nadmiernej produkcji hormonów tarczycy.
5. Za dużo jodu - zbyt duże spożycie jodu w jedzeniu (np. soli jodowanej) lub suplementów stymuluje produkcję T3 i T4.
6. Inne choroby - wśród chorób, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia nadczynności tarczycy, znajdują się: cukrzyca typu 1, choroba Addisona, niedokrwistość Addisona-Biermera.

Nadczynność tarczycy w ciąży

Nadczynność tarczycy może pojawić się w ciąży. Najczęściej okazuje się, że przyszła mama cierpi na chorobę Gravesa-Basedowa. Jeśli masz już postawioną taką diagnozę, dbaj o siebie w szczególny sposób, ponieważ objawy mogą nasilić się w 2 i 3 trymestrze! Nieleczona nadczynność tarczycy w ciąży może prowadzić do:

• poronienia,
• przedwczesnego porodu,
• obniżonej masy urodzeniowej dziecka,
• niebezpiecznego dla życia matki wzrostu ciśnienia krwi,
• zawału serca.

W rzadkich przypadkach nadczynność tarczycy u matki może spowodować wzrost hormonów tarczycy u niemowlęcia.

Jak rozpoznać nadczynność tarczycy w ciąży? Objawami mogącymi sugerować problemy z tarczycą w ciąży są przede wszystkim:

• niewyjaśniona utrata wagi lub nieprzybieranie na wadze w sposób poprawny w przebiegu ciąży,
• drżenie rąk,
• szybkie lub nieregularne bicie serca.

Przejdź niżej i zobacz, jak leczyć nadczynność tarczycy.

Nadczynność tarczycy u dzieci

Nadczynność tarczycy u niemowlaka może skutkować:

• drażliwością dziecka,
• problemami z nabraniem wagi,
• zbyt wczesnym zamknięciem się ciemiączka (co może spowodować wzrost ciśnienia śródczaszkowego i ograniczenie miejsca na rozwój mózgu),
• przyspieszonym biciem serca (co może doprowadzić do zawału serca u pociechy!).

U starszych dzieci nadczynność tarczycy objawia się w sposób podobny, co u dorosłych: obserwuje się m.in. nerwowość, trudności ze skupieniem uwagi, potliwością, a także nadmierną ruchliwość dziecka lub wysypką.

Badania na nadczynność tarczycy

Poza standardowymi badaniami na tarczycę: TSH, FT3, FT4 oraz badaniem obrazowym USG można wykonać pomiar TRAb. Jest to analiza poziomu przeciwciał przeciw receptorom hormonu tyreotropowego (TSH-TRAb), wykorzystywana w diagnostyce choroby Gravesa-Basedowa (częstej przyczyny nadczynności tarczycy) oraz przy ocenie ryzyka wystąpienia chorób tarczycy u noworodka. U osoby zdrowej stężenie TRAb powinno wynosić <1 IU/l. Zamów badanie TRAb do swojego domu.

W przypadku podejrzenia guzków na tarczycy w diagnostyce nadczynności tarczycy stosuje się również biopsję tarczycy.

Leki na nadczynność tarczycy

Najczęstszą metodą leczenia są leki na nadczynność tarczycy - tyreostatyki (np. tiamazol, metimazol lub propylotiuracyl), które powodują zmniejszenie produkcji hormonów tarczycy.

Leki te nie powodują bezpośrednio tycia, przyczynią się jednak do odzyskania prawidłowej wagi. Dodatkowo lekarz może przepisać beta-blokery, które łagodzą objawy choroby tarczycy. Lekarz określa program leczenia jednostkowo, biorąc pod uwagę wiek pacjenta, stopień nasilenia choroby, jej przyczyny oraz choroby współistniejące.

Tyreostatyki to leki nierefundowane i na receptę, dlatego często pacjenci pytają o leki bez recepty na nadczynność tarczycy, suplementy lub zioła na nadczynność tarczycy. Choć nie zastąpią one leków przepisanych przez lekarza, mogą pomóc w zwalczaniu objawów choroby.

Zioła na nadczynność tarczycy

1. Dąbrówka - roślina z rodzaju bylin. Niektóre badania pokazują, że dąbrówka może wstrzymywać pracę tarczycy. Dowodów na to jest jednak zbyt mało.
2. Melisa lekarska - jej uspokajające działanie jest szeroko znane. Może pomóc w łagodzeniu niepokoju i nerwowości, które często towarzyszą nadczynności tarczycy. Niektóre prace dowodzą, że melisa działa leczniczo w terapii choroby Gravesa-Basedowa. Podobnie jak w przypadku dąbrówki, dowodów na działanie wyciągu z melisy na pracę tarczycy jest zbyt mało.
3. Olejki eteryczne lawendy lub drzewa sandałowego - tak jak melisa, zapachy tych roślin działają uspokajająco, pomagają zatem poczuć ulgę i zredukować objawy choroby.

Suplementy dla pacjentów z nadczynnością tarczycy

Pacjenci wraz z lekarzem prowadzącym mogą rozważyć przyjmowanie poniższych suplementów, które złagodzą objawy nadczynności tarczycy:

1. L-karnityna - to aminokwas, który naturalnie występuje w organizmie człowieka w wątrobie, nerkach lub mózgu, a także w pożywieniu, szczególnie rybach, mięsie i produktach mlecznych. Badanie opublikowane w The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism pokazuje pozytywny wpływ l-karnityny na objawy nadczynności tarczycy, w szczególności na utrzymanie odpowiedniej gęstości kości.
2. Witamina B-12 - osoby z chorą tarczycą często cierpią na niedobór tej witaminy. Objawia się on poczuciem osłabienia lub zawrotami głowy. Uzupełnienie tej witaminy może zredukować liczbę objawów.
3. Glukomannan - błonnik pokarmowy, który według badania z uniwersytetu w Stambule obniża poziom hormonów tarczycy w organizmie.

Nieleczona nadczynność tarczycy - skutki

Zlekceważona nadczynność tarczycy zwiększa ryzyko:

• Komplikacji ciąży - obojętne, czy przyszła mama cierpiała na niewydolność wcześniej, czy zaburzenia pracy tarczycy pojawiły się dopiero w trakcie ciąży. Istnieje ryzyko, że podwyższony poziom hormonów wpłynie na rozwój płodu i przebieg ciąży.
• Osteoporozy - nadczynność tarczycy może osłabiać kości i przyczynić się do osteoporozy. Hormony tarczycy regulują rozwój i przebudowę kości, których ważnym składnikiem jest wapń. Jak pamiętamy, nadczynność tarczycy wiąże się z przyspieszonym metabolizmem. Absorpcja wapnia maleje, podobnie jak wchłanianie witaminy D - kolejnego ważnego elementu dla budowy kości. Z tych powodów szkielet staje się słabszy i bardziej podatny na uszkodzenia.
• Raka tarczycy - niektórzy pacjenci wskutek nieleczenia nadczynności tarczycy mogą zachorować na nowotwór tego narządu. Badania mówią, że w takim przypadku rak ma charakter bardziej agresywny, a pacjenci rokują gorzej niż ci ze zdrową tarczycą.
• Przełomu tarczycowego hipermetabolicznego - groźnego dla życia stanu chorobowego, w którym dochodzi do gwałtownego wzrostu hormonów tarczycy. Może zostać wywołany przez np. poród, zawał serca, udar, hipoglikemię, infekcję lub uraz tarczycy. Objawia się wysoką gorączką, pobudzeniem (które później przechodzi w apatię), niepokojem, wymiotami i biegunką, jak również niewydolnością krążenia.

Nadczynność tarczycy - dieta

W nadczynności tarczycy stosuje się dietę normokaloryczną dla osób z poprawnym BMI lub wysokoenergetyczną, kiedy nastąpiła redukcja masy ciała lub zanik mięśni. W takim przypadku zaleca się nawet 6 - 7 posiłków dziennie o małej objętości, ale bogatych w produkty wysokoenergetyczne. Są nimi między innymi:

• suszone owoce,
• orzechy,
• nasiona,
• awokado,
• oleje,
• gorzka czekolada,
• masło orzechowe,
• mozzarella,
• płatki jaglane.

Ponadto powinno się zadbać o obecność następujących składników:

1. Witaminy D i wapnia - są to elementy pomagające utrzymać homeostazę kostną, która jest szczególnie ważna, ponieważ niedoczynność tarczycy może osłabiać układ kostny. Wapń znajdziemy w produktach mlecznych, warzywach zielonolistnych, pestkach dyni, sezamie, migdałach lub maku. Z kolei witamina D jest wytwarzana w organizmie podczas bezpośredniego kontaktu z promieniami słonecznymi, dlatego traktuj każdy pogodny dzień jako pretekst do co najmniej 15-min. spaceru.
2. Goitrogenów - są to tzw. substancje wolotwórcze, które hamują produkcję hormonów tarczycy. Nie są zalecane osobom z niedoczynnością tarczycy, jednak w przypadku jej nadczynności mogą okazać się pomocne. Goitrogeny znajdują się w zielonych warzywach kapustnych: brokułach, kalafiorze, kapuście. Dla lepszego przyswojenia powinno podawać się je w formie surowej - gotowanie redukuje ich działanie.
3. Błonnika, który zawiera się m.in. w pełnoziarnistym pieczywie, warzywach i owocach. Wspomoże on równowagę jelitową i przywróci normalne wypróżnianie się.
4. Zdrowych tłuszczy - te makroelementy regulują pracę tarczycy. W szczególności warto zwrócić uwagę na olej lniany, ale również: oliwę z oliwek, olej z awokado, kokosa, słonecznika, a także niesolone orzechy i nasiona.

Czego nie jeść przy nadczynności tarczycy?
Warto pamiętać, że nadmiar jodu może przyczyniać się do nadczynności tarczycy. Sprawdź, czy nie nadużywasz soli jodowanej lub owoców morza, które zawierają dużo tego pierwiastka. Spożywanie ryb w diecie na nadczynność tarczycy powinna być umiarkowana.

Na liście produktów, które lepiej unikać, znajduje się również soja, która może wchodzić w reakcje z lekami na nadczynność tarczycy.

Lepiej ograniczać także produkty zawierające kofeinę, takie jak: kawa, herbata, napoje gazowane, czekolada, ponieważ mogą one potęgować objawy choroby.

Nadczynność tarczycy a alkohol

Choć na ogół alkohol osłabia układ odpornościowy i przyczynia się do wzrostu toksycznych substancji w organizmie, w przypadku nadczynności tarczycy może mieć pozytywny wpływ na regulację poziomu hormonów.

Badanie przeprowadzone w szpitalu Aalborg w Danii wykazało, że umiarkowane spożycie alkoholu (1 - 2 kieliszków wina dziennie) obniża ryzyko wystąpienia choroby Gravesa-Basedowa niezależnie od wieku i płci. Podobne badanie wykazało, że spożycie alkoholu redukuje ryzyko wystąpienia raka tarczycy. Taka zależność nie dotyczy nadmiernego spożycia napojów wyskokowych.

Nadczynność tarczycy a palenie papierosów

Dym papierosowy zawiera wiele toksycznych substancji, które pozostają nie bez znaczenia dla tarczycy. Jedną z tych substancji są tiocyjanki - grupa związków chemicznych zaburzających wchłanianie jodu. Palenie papierosów powoduje nadmierną produkcję hormonu T4 oraz może hamować produkcję TSH. Badania udowodniły, że nałogowi palacze są w grupie podwyższonego ryzyka choroby Gravesa-Basedowa.

Sprawdź, jak rzucić palenie.

Przestrzeganie zasad terapii określonych przez lekarza redukuje męczące objawy i wprowadza więcej spokoju w życie pacjentów. Odpowiednia dieta wraz z ograniczeniem nałogów wspomogą powrót do formy. Ważnym elementem jest również kontrola swojego stanu zdrowia. Regularne badania krwi pozwolą na ocenę skuteczności leczenia.