Niedoczynność tarczycy i jej objawy, leczenie oraz diagnostyka

Niedoczynność tarczycy - co to jest?

Niedoczynność tarczycy to stan organizmu, w którym tarczyca produkuje niewystarczającą ilość hormonów T4 i T3 potrzebnych do regulowania pracy organizmu. Kiedy tarczyca jest “uśpiona”, przysadka mózgowa produkuje więcej hormonu tyreotropowego (TSH), chcąc “pobudzić” gruczoł do pracy. Podsumowując: z niedoczynnością tarczycy mamy do czynienia, kiedy TSH jest wysokie, a poziom hormonów T3 i T4 - niski.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy

Subkliniczna niedoczynność tarczycy to stan, w którym hormon TSH jest wysoki, jednak poziom hormonu FT4 - w normie. Dotyczy ona około 10% dorosłych pacjentów. Do takiego stanu najczęściej doprowadza choroba Hashimoto. Subkliniczna niedoczynność nie musi wymagać leczenia, dobrze jednak obserwować swój organizm i przeprowadzać regularne badania kontrolne.

Niedoczynność tarczycy - objawy

Tarczyca kontroluje funkcje wielu tkanek w organizmie, reguluje także metabolizm. Kiedy ilość hormonów tarczycowych we krwi spada, całe nasze ciało spowalnia. Niedoczynność tarczycy odczuwamy na przykład poprzez:

• ciągłe zmęczenie i senność,
• zaparcia,
• niskie ciśnienie tętnicze,
• obniżone libido,
• zachrypnięty głos.

To jednak nie wszystkie możliwe objawy niedoczynności tarczycy.

Wygląd twarzy i ciała

Niedoczynność tarczycy może wpłynąć na wygląd twarzy. Zatrzymanie wody w organizmie, spowodowane wspomnianym wyżej “spowolnieniem” pracy organizmu, może objawiać się opuchnięciem twarzy lub jej części. Najczęściej obrzmienia można zauważyć na powiekach, ustach lub języku.Najczęściej obrzmienia można zauważyć na powiekach, ustach lub języku.

Zwolniony metabolizm komórkowy skutkuje również niedoborami białka lub keratyny, co wpływa na kondycję włosów. Cienki naskórek skóry głowy i równie wątła łodyga włosa sprawiają wrażenie, że włosy są cienkie, łamliwe oraz łatwo wypadają. Podobnie dzieje się z paznokciami.

Spowolnione obroty organizmu wpływają również na kondycję skóry. Dochodzi do wydłużenia procesów podziałów komórkowych i zmniejszenia syntezy białek - kolagenu, elastyny i keratyny. Skóra staje się cienka, wrażliwa, zaczyna się łuszczyć i „ściągać”. Osłabiona bariera skórna jest jedną z przyczyn suchej skóry, najczęściej na łokciach i kolanach (które mogą wyglądać na brudne). Spierzchnięte usta również mogą towarzyszyć osobom z niedoczynnością tarczycy.

Spowolniony metabolizm nie sprzyja również utrzymaniu poprawnej wagi: organizm potrzebuje dużo więcej czasu, by spalić dostarczane mu substancje odżywcze. Pacjenci z niedoczynnością tarczycy często tyją i nie mogą schudnąć. Najczęściej jest to kwestia 2 - 5 dodatkowych kilogramów - choć może wydawać się to niedużo, może realnie wpłynąć na pewność siebie i samoocenę pacjenta. Brzuch przy niedoczynności tarczycy nazywamy otyłością brzuszną, która powinna być zwalczana odpowiednim leczeniem, zdrową dietą i regularną dawką ruchu.

Objawy psychiczne

Osoby z niedoczynnością tarczycy są bardziej narażone na depresję. Innymi psychicznymi symptomami charakterystycznymi dla choroby jest również apatia lub psychoza połączona z paranoją. W porę wprowadzone leczenie zapobiega tym objawom, jednak odwlekanie go może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w mózgu.

Objawy neurologiczne

Przy niedoczynności tarczycy pacjenci mogą również doświadczać:

• mrowienia kończyn;
• pieczenia języka;
• częstego poczucia zimna - czasami jego wynikiem może być objaw Raynauda - czerwone lub sine
• dłonie;
• bóli mięśni i stawów.

Niedoczynność tarczycy a miesiączka

Przy niedoczynności tarczycy obserwujemy efekt domino: zbyt wysoki poziom TSH skutkuje zwiększeniem produkcji hormonu prolaktyny. Wyższy poziom prolaktyny z kolei blokuje wytwarzanie gonadoliberyny (GnRH), hormonu uwalniającego gonadotropiny. Te są niezbędne do wytwarzania hormonu folikulotropowego i luteinizującego w przysadce mózgowej. Ich spadek zaburza pracę jajników, dlatego mamy do czynienia z nieregularnymi miesiączkami.

Niedoczynność tarczycy może prowadzić też do anowulacji (czyli rzadkich owulacji lub ich braku), a to objawia się wyjątkowo obfitymi miesiączkami. Jest to efekt zaburzenia wzrostu i złuszczania się błony śluzowej macicy. Taki stan rzeczy może przyczynić się do przerostu endometrium (błony śluzowej macicy).

Niedoczynność tarczycy u dzieci

Objawy niedoczynność tarczycy u niemowlaka

Początkowe objawy niedoczynności tarczycy u niemowląt są nikłe i mogą pozostać niezauważone. Wśród objawów u nowo narodzonych dzieci wymienia się:

• żółtą skórę i gałki oczne;
• duży, opuchnięty język;
• trudności z oddychaniem;
• chrapliwy płacz;
• przepuklinę pępkową.

Jeśli choroba postępuje, u dzieci obserwuje się trudności w karmieniu oraz zaburzenia rozwoju. Można także zaobserwować:

• zaparcia,
• słabość mięśni,
• sen trwający dłużej niż u zdrowych dzieci.

Niedoczynność tarczycy u dzieci musi być leczona. W przeciwnym wypadku może to odbić się na opóźnieniach w rozwoju zarówno psychicznym, jak i fizycznym.

Niedoczynność tarczycy u starszych dzieci i nastolatków

U starszych dzieci niedoczynność tarczycy objawia się podobnie jak u dorosłych. Dodatkowymi symptomami może być:

• niski wzrost,
• opóźnione wyjście zębów stałych,
• niedostateczny rozwój psychiczny,
• spóźnione wejście w okres dojrzewania.

Zachowanie dziecka z niedoczynnością tarczycy może być bardziej apatyczne lub wycofane - jak wspomnieliśmy wyżej, choroba ta zwiększa ryzyko depresji.

Niedoczynność tarczycy a ciąża

Niedoczynność tarczycy w ciąży

Zajście w ciążę przy niedoczynności tarczycy może być utrudnione przez wzgląd na wspomniane wcześniej zaburzenia owulacji. Jednak leczenie niedoczynności tarczycy może pomóc w efektywnym zapłodnieniu. Dlatego tak ważne są badania krwi już na etapie planowania ciąży.

Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne zaleca rutynowe badania stężenia TSH u wszystkich kobiet planujących ciążę. Jeśli na etapie przygotowań do ciąży wykryje się nieprawidłowość tarczycy, należy odłożyć starania o dziecko aż do momentu uregulowania pracy gruczołu.

Nieświadomość (a zatem również brak terapii) choroby tarczycy może bezpośrednio wpłynąć na przebieg ciąży oraz rozwój płodu, zwłaszcza w pierwszych 10 - 12 tygodniach ciąży. Wówczas rozwijający się w ciele kobiety organizm nie wytwarza jeszcze własnych hormonów tarczycy - korzysta zatem wyłącznie z tego, co dostarcza mu matka. Deficyt hormonów tarczycy u dziecka, wynikający np. z późno wykrytej niedoczynności tarczycy w ciąży, zaburza rozwój mózgu - a to przekłada się na rozwój neuropsychiczny pociechy. U kobiet z leczoną niedoczynnością tarczycy w okresie ciąży nie stwierdza się żadnych zaburzeń rozwojowych u płodu.

Niedoczynność tarczycy po ciąży

U ok. 5% kobiet po porodzie mogą pojawić się nieprawidłowości w pracy tarczycy. W większości przypadków jest to stan przejściowy, który mija po 12 - 18 miesiącach. Najpierw, w przeciągu ok. 4 miesięcy po porodzie, pojawia się nadczynność tarczycy, często mylona ze zmianami hormonalnymi lub dostosowywaniem się do nowej sytuacji życiowej. Kobieta jest nerwowa, zmęczona, szybko zrzuca wagę, ma trudności z zasypianiem, odczuwa palpitacje serca, mocniej się poci - są to typowe objawy nadreaktywnej tarczycy. Dużo łatwiej świeżo upieczona mama zauważa nieprawidłowości w swoim organizmie, gdy nadczynność zaczyna zmieniać się w niedoczynność tarczycy. Pojawia się depresja, częste zaparcia, uczucie zimna i inne typowe dla uśpionej tarczycy objawy. Dzieje się to po 4 - 8 miesiącach po porodzie.

Takie zaburzenia po narodzinach dziecka mogą minąć same. Kiedy wahania hormonów nie są zbyt ekstremalne, nie trzeba nawet wprowadzać leczenia farmakologicznego. Jednak kiedy stan jest poważniejszy, lekarz może zapisać dodatkowo np. beta-blokery lub leki steroidowe, które pomogą zwalczyć chwilowe zapalenie tarczycy.

Badania na niedoczynność tarczycy

Standardowe badania tarczycy obejmują analizę poziomu hormonów: TSH, FT3, FT4 we krwi oraz USG narządu. Konieczne jest przeprowadzenie wszystkich trzech badań krwi - samo TSH nie wystarczy.

W przypadku niedoczynności tarczycy sprawdza się również poziom przeciwciał antytarczycowych: aTPO i aTG w celu wykluczenia lub potwierdzenia choroby Hashimoto. Dowiedz się więcej.

Ponadto pacjentom z niedoczynnością tarczycy szczególnie zaleca się regularne badanie lipidogramu. “Uśpiona” tarczyca może powodować gromadzenie się cholesterolu we krwi, a to z kolei zwiększa ryzyko np. zawału serca. Dobrze mieć pod kontrolą poziom HDL i LDL, aby w porę zapobiegać chorobom. Zobacz, jak obniżyć cholesterol domowymi sposobami.

Niedoczynność tarczycy może również prowadzić do anemii wynikającej z niedoborów substancji odżywczych, dlatego na liście badań pacjentów z tą dolegliwością powinna znaleźć się morfologia krwi.

Leki na niedoczynność tarczycy

W terapii niedoczynności tarczycy ważne jest uzupełnienie brakujących hormonów FT3 i FT4. Dlatego pacjentom przepisuje się lewotyroksynę, którą trzeba brać z reguły przez całe życie. Regularne przyjmowanie leków normalizuje stężenie TSH i przywraca równowagę organizmowi. Leczona niedoczynność tarczycy nie skraca życia.

Pacjentów z niedoczynnością tarczycy często interesują leki na chudnięcie. Warto jednak nadmienić, że bez stosowania lewotyroksyny efekty mogą być nieskuteczne lub nawet potęgować objawy. Dlatego zanim włączysz jakiekolwiek suplementy, skonsultuj ich stosowanie z lekarzem.

Nieleczona niedoczynność - skutki

Zignorowanie problemu „uśpionej” tarczycy może skutkować szeregiem innych dolegliwości, w tym:

• wystąpieniem woli tarczycowych,
• uszkodzeniem nerwów,
• neuropatią,
• spowolnieniem pracy nerek,
• depresją lub stanami lękowymi,
• bezpłodnością,
• zaburzeniami pracy serca i układu krążenia,
• anemią w ciąży,
• zaburzeniami rozwoju u dzieci,
• w poważnych przypadkach: przełomem tarczycowym hipometabolicznym - rzadkim, ale niebezpiecznym dla życia stanie, w którym dochodzi do gwałtownego spadku hormonów tarczycy.

Przyczyny niedoczynności tarczycy

1. Choroba Hashimoto - choroba autoimmunologiczna, która charakteryzuje się wytwarzaniem przez organizm przeciwciał tarczycowych, które tłumią pracę tarczycy i wyniszczają ją. Jest to najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy. Dowiedz się więcej o hashimoto.
2. Operacja usunięcia tarczycy - wykonuje się ją w przypadku choroby Gravesa-Basedowa (powodującą nadczynność tarczycy), raka tarczycy lub wystąpienia woli guzkowych. Kiedy została usunięta cała tarczyca - pacjenci zmagają się z trwałą niedoczynnością tarczycy z wiadomych względów. W przypadku wycięcia tylko części gruczołu, stopień niedoczynności zależy od zakresu zabiegu.
3. Leczenie radioaktywnym jodem, stosowane w terapii raka tarczycy, a także w poważnych przypadkach choroby Gravesa-Basedowa lub woli guzkowych. Jest to skuteczna i potrzebna forma terapii, jednak (jak np. w przypadku chemioterapii) lek nie odróżnia chorych komórek tarczycy od zdrowych, dlatego niszczy oba rodzaje.
4. Inne zapalenia tarczycy - np. podostre zapalenie tarczycy lub poporodowe zapalenie tarczycy. Tego typu przyczyny niedoczynności mogą być chwilowe.
5. Niektóre leki, np. interferon lub amiodaron (stosowane m.in. w leczeniu choroby Wolffa-Parkinsona-White’a lub arytmii).
6. Zaburzeniach pracy przysadki mózgowej lub podwzgórza. Podwzgórze wydziela hormon TRH, który stymuluje powstawanie hormonu tyreotropowego (TSH) w przysadce mózgowej. Kiedy podwzgórze i/lub przysadka mózgowa nie wytwarzają odpowiedniej ilości hormonów, tarczycy brakuje bodźca do wytwarzania hormonów T3 i T4 - wówczas mówimy o wtórnej niedoczynności tarczycy. Z tego powodu samo badanie TSH jest czasami niewystarczające w diagnozowaniu niedoczynności tarczycy.

Niedoczynność tarczycy - dieta

Przede wszystkim pacjenci z niedoczynnością tarczycy powinni zwrócić uwagę na obecność 3 najważniejszych dla nich składników w swojej diecie:

• jodu,
• selenu,
• cynku.

Wszystkie trzy wchodzą w skład hormonów tarczycy lub stymulują ich produkcję. Ostrożnie jednak z suplementacją! Granica między zalecaną a toksyczną dawką selenu jest bardzo cienka, dlatego zaleca się dostarczanie wyżej wymienionych pierwiastków wraz z pożywieniem.

Jod znajdziemy w owocach morza, rybach, produktach mlecznych, jajkach i soli jodowanej.
Selen to składnik np. orzechów brazylijskich, tuńczyka, jajek, roślin strączkowych, podrobów i pieczywa.
Cynk wchodzi w skład owoców morza, wołowiny, kurczaka, ciemnego pieczywa, kaszy gryczanej i serów żółtych.

Czego unikać przy niedoczynności tarczycy?

Na szczęście w kontekście samej niedoczynności tarczycy nie ma wielu zakazów dietetycznych. Jednak ze względu na spowolniony przy tej dolegliwości metabolizm, unikaj wysoko przetworzonych produktów, takich jak fast foody czy słodycze. Dzięki temu łatwiej będzie Ci utrzymać odpowiednią wagę oraz spalać nadprogramowe kalorie podczas treningu.

Możesz też ograniczać spożycie goitrogenów, czyli związków o właściwościach antyodżywczych, które zmniejszają przyswajalność jodu lub zaburzają jego wchłanianie. Goitrogeny są również substancjami wolotwórczymi. Znajdują się przede wszystkim w roślinach kapustnych (brokułach, kalafiorze, sałacie). Aby zredukować ich negatywny wpływ na organizm, jedz te produkty w ograniczonych ilościach, w postaci gotowanej. Również soja i produkty pochodne (tofu, mleko sojowe, edamame) mogą niekorzystne przy niedoczynności tarczycy lub niedoborze jodu.

Alkohol także sprzyja niedoczynności tarczycy. Jak podaje Singh Balhara w swoim badaniu, alkohol może spotęgować objawy emocjonalne pacjentów z niedoczynnością. W przypadku alkoholików będących na odwyku może dojść do trwałych zmian w poziomie hormonów tarczycy. Napoje procentowe powinny być zatem spożywane sporadycznie i w rozsądnych ilościach.

Jak schudnąć z niedoczynnością tarczycy?

Warunkiem efektywnego zrzucenia dodatkowych kilogramów jest rozpoczęcie leczenia niedoczynności tarczycy lewotyroksyną. Tylko w ten sposób Twój organizm zacznie spalać pokarm odpowiednio szybko.

Trening aerobowy jest najbardziej polecany dla osób, które chcą zrzucić kilogramy. Są to aktywności o umiarkowanej intensywności, które trwają minimum 30 minut. Najczęściej nie wymagają sprzętu. Treningiem aerobowym jest np.:

• bieganie,
• spacerowanie,
• pływanie,
• nordic walking,
• jazda na rowerze.

Pamiętaj, że każdy człowiek, niezależnie od dotykających go dolegliwości, powinien przeznaczać minimum 150 min w tygodniu na aktywność fizyczną!

Dieta redukcyjna dla osób z niedoczynnością tarczycy powinna być rozsądna. Nie powinno się nagle wprowadzać niskokalorycznej diety. Zamiast tego dobrze znaleźć odpowiedni balans pomiędzy liczbą kalorii, którą przyjmujesz każdego dnia, a liczbą kalorii, którą spalasz. Najlepiej pomoże Ci w tym dietetyk, jednak chcąc samemu zbudować dietę podążaj za poniższymi wskazówkami.

1. Zrezygnuj z przekąsek, których Twój organizm nie potrzebuje, np. ciastek, gazowanych napoi i innych słodyczy. Są to przekąski pełne tzw. pustych kalorii. W ich miejsce jedz warzywa i owoce.
2. Zastąp słodkie napoje gazowane wodą z cytryną. Przyspieszy to wypłukanie nadmiaru toksyn i wody z organizmu.
3. Zamiast białego pieczywa postaw na wypieki pełnoziarniste.
4. Jedz produkty, które dostarczają mnóstwo energii w małych porcjach. Przykładem takiego jedzenia są np. banany.
5. Jedz mniej, ale częściej. Zachowuj maksymalnie 4 godziny przerwy między posiłkami.

Pobierz przykładowy jadłospis dla osób z niedoczynnością tarczycy przygotowany przez Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.

Niedoczynność tarczycy a oddawanie krwi

Narodowego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa dyskwalifikuje osoby z aktywnymi chorobami układu endokrynnego jako potencjalnych dawców krwi.

Chcąc pomóc, wybierz dawstwo szpiku. Pod warunkiem, że nie cierpisz na żadną chorobę autoimmunologiczną, możesz oddać szpik potrzebującym. W przebiegu niedoczynności tarczycy nie dochodzi do obniżenia odporności, szczególnie jeśli jest odpowiednio leczona i kontrolowana.

Kontroluj swój stan zdrowia i poziom hormonów tarczycy - możesz to robić nawet bez wychodzenia z domu. Wszelkie zmiany w poziomie hormonów FT3, FT4 lub TSH mogą wpływać na zmianę dawkowania lekarstw. Regularne kontrole to podstawa nie tylko dla pacjentów z niedoczynnością tarczycy, ale każdego, kto chce długo cieszyć się zdrowiem!