Choroba Hashimoto pod lupą: objawy, badania, dieta

Co to jest Hashimoto

Nazwa Hashimoto pochodzi od japońskiego chirurga dr Hakaru Hashimoto, który w 1912 roku zdiagnozował cztery przypadki tej choroby. Hashimoto to autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, gdzie układ odpornościowy wytwarza przeciwciała wyniszczające własną tarczycę. Jest to najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy.

Objawy Hashimoto

Objawy Hashimoto są de facto objawami niedoczynności tarczycy. Początkowo są trudne do zauważenia, jednak pogłębiają się wraz z rozwojem choroby. Wyróżniamy:

• zmiany w wyglądzie, takie jak: opuchnięta twarz, sucha i blada skóra, łamliwe paznokcie, wypadające włosy, w skrajnych przypadkach wole (powiększenie się gruczołu tarczycy, które uwidacznia się opuchlizną na szyi);
• zwiększoną wagę i trudności ze schudnięciem;
• zwiększoną wrażliwość na zimno;
• bóle mięśni i stawów;
• problemy z wypróżnianiem się, zaparcia;
• objawy psychologiczne (tzw. osobowość Hashimoto, która idzie w parze np. z większym prawdopodobieństwem wystąpienia stanów lękowych lub depresji);
• zaburzenia cyklu miesiączkowego i bezpłodność.

Poznaj też nietypowe objawy chorób tarczycy.

Hashimoto — przyczyny

Dokładna przyczyna Hashimoto nie jest aktualnie znana. Wyróżnia się jednak pewne czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania.

1. Geny — przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy ma podłoże genetyczne. Zwykle w rodzinie osób chorych występowały już przypadki Hashimoto bądź innych chorób autoimmunologicznych (np. choroby Gravesa-Basedowa). Hashimoto występuje też częściej wśród przedstawicieli rasy białej.
2. Płeć — aż 95% chorych na Hashimoto to kobiety.
3. Hormony — ponieważ to kobiety częściej chorują, podejrzewa się istotny wpływ hormonów płciowych na wystąpienie Hashimoto.
4. Wiek — częściej chorują osoby między 30. a 50. rokiem życia.
5. Promieniowanie i radioterapia — po wybuchu bomb atomowych w Japonii, jak również po katastrofie elektrowni atomowej w Czarnobylu zauważono wzrost zachorowań na dolegliwości tarczycy, dlatego ekspozycję na promieniowanie traktuje się jako czynnik ryzyka. Również podczas radioterapii u pacjentów cierpiących na raka krwi zauważono nieprawidłowości w pracy tarczycy. 
6. Wybrane pierwiastki wykorzystywane w leczeniu, np. lit, który blokuje produkcję hormonów przez tarczycę, lub radioaktywny jod, wykorzystywany w terapii nadczynności lub nowotworu tarczycy. 
7. Niektóre choroby
   Cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, celiakia lub toczeń są chorobami, które często poprzedzają wystąpienie Hashimoto.

Jakie badania na Hashimoto warto wykonać

Diagnostyka Hashimoto czasami uwzględnia USG tarczycy, jednak przede wszystkim opiera się o badania krwi. Poniżej znajdziesz listę badań na Hashimoto oraz badania uzupełniające.

TSH

Analiza hormonu tyreotropowego we krwi jest pierwszym badaniem, które nakreśli ogólny stan tarczycy. TSH produkowane jest przez przysadkę mózgową, która zwiększa wydzielanie tego hormonu kiedy stężenie hormonów tarczycy (T3 i T4) jest niskie, a także kiedy organizmowi jest zimno lub działa pod wpływem adrenaliny bądź wazopresyny. Niskie TSH pojawia się kiedy w organizmie jest za dużo hormonów tarczycy — problemu trzeba zatem szukać w nadczynności, a nie niedoczynności tarczycy.

Prawidłowe TSH mieści się w przedziale 0,23–4,0 µU/ml.

FT3, FT4

T3 (trójjodotyronina) oraz T4 (tyroksyna) to hormony produkowane przez tarczycę. Kontrolują większość tkanek w organizmie: wspierają przemianę materii i prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, pokarmowego, sercowo-naczyniowego, a nawet rozrodczego. Ich działanie wpływa również na pracę nerek, ponieważ pobudzają procesy utleniania w tkankach oraz regulują laktację. W badaniach bierze się pod uwagę ich wolne frakcje (FT3, FT4), ponieważ są to formy aktywne. Analiza samego T3 lub T4 mówi nam o całkowitej ilości hormonów tarczycy, które w 99% wiążą się z białkami krwi — są nieaktywne. Wynik byłby zatem zależny od wahań stężenia wiążących białek osoczowych i wielu dodatkowych czynników, co mogłoby zakrzywić wyniki.

Normy FT3 i FT4 wynoszą:

FT3: 4,0–7,8 pmol/l

FT4: 11,8–24,6 pmol/l

Kiedy wyniki wskazują na niedobór powyższych hormonów stwierdza się Hashimoto.

Anty-TG oraz anty-TPO

Anty-TG i anty-TPO to oznaczenie przeciwciał antytarczycowych w surowicy krwi. Ich wysoki poziom jest charakterystyczny dla Hashimoto. Ich badanie pomocne jest w diagnostyce, różnicowaniu, ocenie przebiegu chorób autoimmunologicznych tarczycy, a także w wyborze odpowiedniego leczenia. 

Badania uzupełniające

Ponieważ Hashimoto często występuje wraz z innymi chorobami (cukrzycą, celiakią) bądź może prowadzić do zaburzeń wchłaniania czy nastroju (opisane niżej), zaleca się wykonanie także:

• morfologii krwi,
• lipidogramu,
• badania poziomu witaminy D,
• badania poziomu żelaza we krwi,
• badania glukozy,
• badań na celiakię.

Leczenie Hashimoto

Niestety przy obecnym stanie wiedzy medycznej choroba Hashimoto uznawana jest za nieuleczalną. Leczenie Hashimoto polega na przyjmowaniu syntetycznego hormonu tarczycy (tyroksyny lewoskrętnej). Taka terapia może złagodzić symptomy choroby i zahamować jej rozwój. Jednak osoba z chorobą Hashimoto musi przyjmować do końca życia leki, które powinny zostać dobrane indywidualnie — z uwzględnieniem wagi, wieku oraz aktualnych wyników badań.

Dobrą wiadomością jest, że Hashimoto nie wpływa negatywnie na długość życia. Leczona choroba nie daje uciążliwych objawów, więc nie obniża również jakości życia.

Nieleczone Hashimoto — możliwe powikłania

Hashimoto a ciąża lub zajście w ciążę

Wyrównanie niedoczynności tarczycy jest kluczowe dla kobiet w ciąży i planujących ciążę. Hormony tarczycy są niezwykle istotne dla prawidłowego miesiączkowania, jak również rozwoju dziecka, szczególnie umysłowego — odgrywają istotną rolę w kształtowaniu się mózgu i połączeń nerwowych. Dodatkowo przeciwciała produkowane w odpowiedzi na stan zapalny tarczycy (anty-TPO, anty-Tg) mogą zwiększać ryzyko poronienia i przedwczesnego porodu.

Istnieje ryzyko, że dziecko matki z chorobą Hashimoto odziedziczy zaburzenia w funkcjonowaniu tarczycy, nie zawsze jednak tak się dzieje. Co prawda przeciwciała tarczycowe mogą przenikać barierę łożyskową i wpływać na tarczycę u płodu, jednak jest to przejściowe. Młode mamy powinny także pamiętać, że w Polsce obowiązują badania przesiewowe noworodków w kierunku niedoczynności tarczycy, w związku z czym ich dziecku, w przypadku wykrycia nieprawidłowości, zostanie udzielona specjalistyczna pomoc.

Anemia

Hormony tarczycy stymulują proces tworzenia erytrocytów — krwinek czerwonych, odpowiedzialnych za transport tlenu do tkanek. Przyczyniają się również do wytwarzania erytropoetyny — najważniejszego hormonu odpowiadającego za proces namnażania erytrocytów. W zależności od sytuacji pacjent z Hashimoto może cierpieć na anemię normocytarną (np. aplastyczną — czyli będącą wynikiem nieprawidłowych reakcji autoimmunologicznych) lub anemię wynikającą z niedoborów. Wówczas to niedobory żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego pogarszają pracę gruczołu tarczycy. Dlatego to ważne, by ustalić, jakie są podłoża niedokrwistości u pacjenta oraz czy poprzedziła ona bądź wyniknęła z zaburzeń pracy tarczycy. Anemia przy Hashimoto może również być powiązana z chorobami współistniejącymi: celiakią lub chorobami reumatycznymi. Dowiedz się więcej o anemii.

Choroby sercowo-naczyniowe

Nieleczone zapalenie tarczycy może prowadzić do problemów sercowo-naczyniowych, w szczególności do zawału serca. Nawet niewielkie wahania hormonów tarczycy mają wpływ na czynność serca mięśniowego. Nieodpowiednie stężenie FT3, FT4 we krwi wpływa na gospodarkę lipidową, w tym na stężenie cholesterolu całkowitego oraz frakcję lipoprotein LDL. To sprzyja rozwojowi miażdżycy — najczęstszej przyczyny ataku serca.

Depresja

Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy często współwystępuje z zaburzeniami depresyjnymi. Najczęściej obie przypadłości pojawiają się ona u kobiet we wczesnej ciąży, po porodzie lub w okresie okołomenopauzalnym. Przyczyna takiej korelacji nie jest jeszcze znana, jednak związek między tymi chorobami jest tak silny, że naukowcy z American Association of Clinical Endocrinologists zalecają, by każdy pacjent z depresją przeprowadzał badania tarczycy.

Encefalopatia Hashimoto

Encefalopatia Hashimoto to kolejne zaburzenie psychiczne, które w rzadkich przypadkach może pojawić się wraz z przewlekłym limfocytarnym zapaleniem tarczycy. W encefalopatii występują: zaburzenia poznawcze (u ponad 80% chorych stanowi to pierwszy objaw), zmiany psychiatryczne, deficyt neurologiczny, incydenty udaropodobne. Podobnie jak w przypadku depresji, przyczyna występowania tej choroby współistniejącej nie jest jasna, pewne jest jednak, że z sukcesem można ją leczyć kortykosteroidami. 

Przełom tarczycowy hipometaboliczny

Przełom tarczycowy to rzadkie powikłanie, ale niebezpieczne dla życia pacjenta. Jest to stan znacznego i nagłego zmniejszenia czynności układu nerwowego zaistniałego w wyniku spadku poziomu hormonów tarczycy. Najczęściej pojawia się po zażyciu narkotyków, alkoholu lub nagłym urazie bądź infekcji.

Hashimoto a rak tarczycy

Choć obserwuje się niewyjaśnioną do tej pory korelację pomiędzy występowaniem Hashimoto z rakiem tarczycy, nie musi to oznaczać złych wiadomości. W rzeczywistości zarówno badania American Thyroid Association, jak i research naukowców z Uniwersytetu w Kopenhadze potwierdziły, że rokowania pacjentów z Hashimoto, u których stwierdzono również raka tarczycy, są lepsze niż osób o niestwierdzonym zapaleniu tarczycy. Eksperci sugerują, że w wyniku częstszych konsultacji endokrynologicznych szybciej zauważa się niepokojące zmiany na tarczycy, przez co w porę wprowadza się odpowiednie leczenie. Rodzi się również pytanie, czy z tego samego powodu diagnoza ta nie pada częściej (i wcześniej) u chorych na Hashimoto. Pamiętajmy, że rak tarczycy często nie daje charakterystycznych objawów lub pojawiają się one dopiero w bardziej zaawansowanym stadium choroby.

Lista dobrych praktyk dla pacjentów z Hashimoto

Dieta — co jeść przy Hashimoto?

Jak podkreśla lek. Aneta Kołodziej-Kłęk, nie istnieje ściśle określony sposób odżywiania rekomendowany chorym z Hashimoto. Promowana przez niektórych dieta autoimmunologiczna, która jest restrykcyjną wersją diety paleo, może skutkować niedoborami istotnych składników odżywczych. 

Mitem jest również, że przy chorobie Hashimoto należy ograniczyć ilość spożywanych warzyw kapustnych. Co prawda warzywa kapustne zawierają substancje wolotwórcze, jednak szkodzą one głównie pacjentom z wolami tarczycy. Nie ma potrzeby, aby osoby z Hashimoto eliminowały warzywa kapustne z diety. Jeżeli jednak obawiasz się działania substancji wolotwórczych, możesz ugotować warzywa w dużej ilości wody bez przykrycia i w ten sposób pozbyć się niekorzystnie działających związków.

Nie ma też badań, które potwierdzałyby pozytywny wpływ diety bezglutenowej na zdrowie osób z chorobą Hashimoto. Warto jednak wybierać wartościowe źródła glutenu i np. zastąpić mąkę pszenną tą pełnoziarnistą. Osoby, którym zalecana jest dieta bezglutenowa, to chorzy na Hashimoto i jednocześnie cierpiący na celiakię. Taka grupa pacjentów jest stosunkowo niewielka.

Zestaw witamin (i nie tylko) ważnych przy Hashimoto

Poniżej znajdziesz listę witamin i pierwiastków, które są szczególnie ważne dla chorych na przewlekłe zapalenie tarczycy. Większość z nich możesz dostarczyć swojemu organizmowi, wprowadzając zmiany w diecie lub trybie życia. Pamiętaj, że suplementacja przy Hashimoto powinna być zawsze skonsultowana z lekarzem.

Witamina D

Uznaje się, że witamina D odgrywa ważną rolę w chorobach autoimmunologicznych. Jak mówi prof. Ewa Sewerynek, niedobór tej witaminy jest jednym z czynników odpowiedzialnych za rozwój choroby. Szacuje się, że ponad 90% Polaków cierpi na deficyt witaminy D. Dobrze ją zatem suplementować, a w piękna pogodę — korzystać ze słońca (produkcja tej witaminy w organizmie następuje w kontakcie z naturalnym światłem — ani światło żarowe, ani to przebijające się przez okna nie jest wystarczające dla organizmu).

Selen

Selen to niezbędny pierwiastek potrzebny do produkcji hormonów tarczycy. Zapobiega również uszkodzeniom gruczołu w wyniku stresu oksydacyjnego. Jego niedobór może powodować problemy z pracą tarczycy. Suplementacja powinna jednak być ostrożna i przebiegać pod okiem lekarza — pierwiastek ten występuje w organizmie w niewielkich ilościach, a różnica między ilością zalecaną a dawką toksyczną jest niewielka. Dobrze zatem skupić się na produktach zawierających duże ilości białka, ponieważ to w jego towarzystwie najczęściej występuje selen. Uwzględnij w diecie: podroby, mięso i przetwory, ryby, owoce morza, produkty mleczne, drożdże, pieczywo.

Cynk

Kolejnym pierwiastkiem, który wchodzi w skład hormonów tarczycy, jest cynk. Średnie zapotrzebowanie na ten element u mężczyzn wynosi 9,4 mg/d, a u kobiet 6,8 mg/d.  Chcąc zapewnić organizmowi odpowiednią dawkę cynku, jedz ciemne pieczywo, kaszę gryczaną, suche nasiona roślin strączkowych, sery żółte, owoce morza lub mięso. 

Żelazo

Żelazo w kontekście Hashimoto jest potrzebne przede wszystkim, by zapobiegać chorobie. Organizm potrzebuje żelaza, by przekształcać hormon T4 na T3 - swój aktywny odpowiednik. Kiedy ma go za mało, może dojść do rozwoju chorób tarczycy. Poznaj dietę na niedokrwistość w wyniku niedoboru żelaza.

Jod

Jod poprawia pracę tarczycy — przyczynia się do powstawania oraz wchodzi w skład hormonów FT3, FT4. Niedobór, jak i nadmiar, może przyczyniać się do chorób tarczycy. Jest to jeden z pierwiastków, który nie jest magazynowany w organizmie człowieka, dlatego musi być regularnie dostarczany np. w diecie lub przez układ oddechowy i skórę. W jedzeniu jod znajdziemy w soli jodowanej, rybach morskich, mleku, owocach morza oraz niektórych owocach i warzywach. Jeśli chodzi o wchłanianie jodu przez układ oddechowy: nigdzie nie ma go więcej, niż nad morzem! Jod znajduje się zarówno w wodzie morskiej, jak i w bryzie morskiej. Spacery po plaży niosą zatem wiele korzyści zdrowotnych: od potrzebnego organizmowi ruchu, po wdychanie świeżego powietrza, absorpcję jodu, a także stymulację organizmu w wytwarzaniu witaminy D. Kąpiele morskie również przyczynią się do wzrostu jodu w Twoim organizmie. Zaplanuj zatem wakacje nad morzem!

Ashwaganda

Ashwaganda to adaptogen — zioło o działaniu uspokajającym i antyoksydacyjnym. Może pomagać w objawach Hashimoto o podłożu neuropsychologicznym. Jednak istnieją pewne kontrowersje wokół ashwagandy a Hashimoto. Z jednej strony badanie ze szpitala w Sudbhawana pokazało, że stosowanie ashwagandy koreluje ze wzrostem hormonów T3 i T4 u pacjentów z niedoczynnością tarczycy. Z drugiej strony badań skupiających się na ashwaghandzie i Hashimoto jest bardzo mało. Wiadomo jednak, że leki na niedoczynność tarczycy mogą wchodzić w reakcje z ashwaghandą, podobnie jak medykamenty na często towarzyszące Hashimoto choroby, np. cukrzycę. Ponadto korzeń ashwaghandy może spotęgować choroby autoimmunologiczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, czy toczeń, które są czynnikami ryzyka wystąpienia Hashimoto. Zatem zanim zaczniesz przyjmować ten adaptogen, skonsultuj się ze specjalistą.

Jak schudnąć przy Hashimoto?

WHO zaleca minimum 150 minut aktywności fizycznej tygodniowo. Ze względu na częste współistnienie Hashimoto z cukrzycą pacjentom poleca się trening aerobowy. Jest to stosunkowo długi trening (minimum 30 minut) o umiarkowanej intensywności, do którego często nie potrzebujesz żadnego sprzętu! Treningiem aerobowym jest np.:

• spacer,
• bieganie,
• pływanie,
• jazda na rowerze,
• nordic walking.

Regularne ćwiczenia to recepta na zrzucenie nadprogramowych kilogramów, obniżenie cukru we krwi oraz przyspieszenie metabolizmu! 

Czego unikać przy Hashimoto?

Czego nie jeść (lub nie pić) z Hashimoto?

Kawa, herbata, grejpfruty, soja, a także produkty bogate w wapń, żelazo i błonnik obniżają wchłanianie lewotyroksyny skrętnej. Takich napojów i pokarmów nie należy przyjmować wcześniej niż 2 godziny po przyjęciu leku. Ważne jest także, aby połknąć tabletkę, będąc na czczo, a następnie popić ją wodą i odczekać około godziny przed spożyciem śniadania.

Hashimoto a oddawanie krwi

Zgodnie z informacjami Narodowego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa osoby z aktywnymi chorobami układu immunologicznego lub endokrynnego są zdyskwalifikowane jako potencjalni dawcy krwi.

Chcąc pomóc, wybierz dawstwo szpiku. Pod warunkiem że nie cierpisz na inną chorobę autoimmunologiczną, jako pacjent z Hashimoto możesz oddać szpik potrzebującym. Mimo że przewlekłe zapalenie tarczycy jest związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego, w jego przebiegu nie dochodzi do obniżenia odporności, szczególnie jeśli niedoczynność tarczycy jest odpowiednio wyrównana za pomocą leków. Dlatego pacjenci z Hashimoto mogą stać się dawcami szpiku. Z tego samego względu nie istnieją również przeciwwskazania w zakresie szczepień profilaktycznych lub ochronnych.

Podejrzewasz u siebie Hashimoto? Przed wizytą u lekarza wykonaj domowy test na Hashimoto. Jeśli masz już postawioną diagnozę — zamów kontrolny pakiet badań krwi, który pomoże w ocenie skuteczności leczenia oraz sprawdzi te parametry, jak np. glukoza czy ferrytyna (zapas żelaza), na które może wpływać chora tarczyca.