Celiakia – jak się objawia?

Co to jest celiakia?

Celiakia to choroba trzewna o podłożu autoimmunologicznym. Charakteryzuje się trwającą całe życie nietolerancją glutenu, czyli białka zapasowego zawartego w zbożach (pszenicy, życie i jęczmieniu). W celiakii gluten prowadzi do zaniku kosmków jelitowych, czyli wypustek błony śluzowej odpowiedzialnych za wchłanianie składników odżywczych. W efekcie wchłanianie pokarmu jest upośledzone, co powoduje szereg objawów.

Współczesna nauka i postęp badań pozwolił nam zrozumieć, że celiakia nie jest tylko chorobą jelit, a całego ustroju. Zachorowanie na celiakię jest więc wynikiem współdziałania czynników genetycznych, immunologicznych (związanych z czynnością układu odpornościowego) i środowiskowych (zewnętrznych).

O wpływie genetyki na rozwój choroby świadczy fakt, że w trzech czwartych przypadków celiakia dotyczy obojga bliźniąt jednojajowych (czyli identycznych pod względem genetycznym), a zachorowania występują zwykle u osób mających określone antygeny zgodności tkankowej ściśle związane z czynnością układu odpornościowego.

Ponadto niektóre choroby współistniejące zwiększają ryzyko zachorowania na celiakię. Zaobserwowano, że celiakia częściej występuje u osób z:

• cukrzycą typu I,
• chorobami autoimmunologicznymi,
• zespołem Downa,
• zespołem Turnera,
• zespołem Williamsa.

Objawy celiakii

Objawy celiaki pełnoobjawowej:

• bóle brzucha;
• uciążliwe wzdęcia brzucha na skutek ciągłego gromadzenia się gazów w jelitach;
• przewlekłe biegunki tłuszczowe lub wodniste;
• zgaga;
• wymioty;
• utrata masy ciała;
• zaburzenia rozwoju u dzieci, w tym brak przyrostu masy ciała;
• nawracające afty jamy ustnej;
• wysypka;
• zmęczenie;
• mrowienie i drętwienie stóp i dłoni;
• depresja;
• anemia z niedoboru żelaza lub witaminy B12; 
• osteoporoza.

Objawy celiakii skąpoobjawowej:

• afty i wrzodziejące zapalenia jamy ustnej,
• niedorozwój szkliwa zębowego,
• ciągłe zmęczenie,
• niewyjaśniona niedokrwistość z niedoboru żelaza,
• podwyższony poziom cholesterolu,
• zaburzenia neurologiczne (neuropatia obwodowa, ataksja, padaczka),
• uporczywe bóle głowy,
• depresja,
• wczesna osteoporoza, bóle kostne i stawowe,
• problemy ze skórą,
• problemy z zajściem w ciążę,
• spadek libido,
• współistniejące choroby autoimmunologiczne.

Klasyczna postać choroby trzewnej z objawami ze strony przewodu pokarmowego występuje u małych dzieci, kobiet w ciąży i osób starszych. Celiakia u dorosłych przyjmuje głównie postać skąpoobjawową, w której na pierwszy plan wysuwają się objawy pozajelitowe. Wyróżnia się także postać niemą choroby, bez objawów klinicznych, ale z obecnością przeciwciał i zanikiem kosmków jelitowych, oraz tzw. postać latentną (także bezobjawową), z typowymi przeciwciałami, prawidłową błoną śluzową i ryzykiem wystąpienia dolegliwości wywołanych dietą zawierającą gluten.

Pełnoobjawowa celiakia, choć jest stosunkowo łatwa do zdiagnozowania, często mylona jest z alergią pokarmową, reakcją na stres bądź zespołem jelita drażliwego. Występuje rzadziej niż postać niema (u ok. 10% wszystkich chorych).

Celiakia ukryta (latentna, utajona)  występuje wówczas, gdy we krwi osób z prawidłowym obrazem jelita stwierdzono obecność charakterystycznych przeciwciał. U osób tych można spodziewać się zaniku kosmków w przyszłości i pełnego rozwoju choroby.

Diagnostyka celiakii – jakie badania wykonać?

Jeszcze do niedawna jedynym sposobem diagnostyki celiakii była biopsja jelita cienkiego, czyli pobranie jego wycinka podczas gastroskopii lub kolonoskopii. Biopsja jest badaniem inwazyjnym, niezbyt przyjemnym i dla wielu osób – stresującym. Obecnie rozpoznanie celiakii rozpoczyna się od badań z krwi — testów serologicznych, ale również genetycznych — szczególnie przydatne są u osób, które wykluczyły gluten ze swojej diety. Ujemny wynik badania pozwala z 99% prawdopodobieństwem wykluczyć celiakię!

Leczenie celiakii

Leczenie celiakii polega na przestrzeganiu diety bezglutenowej. W praktyce oznacza to, że zabronione jest spożywanie produktów zawierających pszenicę, żyto, jęczmień, owies, a także pszenżyto i orkisz. Niezbędne jest uzupełnienie brakujących witamin i soli mineralnych, ale podstawowe znaczenie ma dieta polegająca na wykluczeniu wszystkich produktów zawierających gluten: pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa.

Dieta obejmuje zarówno pokarmy naturalnie pozbawione glutenu, jak i produkty spożywcze, w których zawartość glutenu jest mniejsza niż 20 mg w 1000 g produktu. Są one oznakowane symbolem przekreślonego kłosa.

Produkty naturalnie bezglutenowe to m.in. kukurydza, ryż, gryka, proso, soja, mąka ziemniaczana, a także orzechy, ryby, jaja, cukier, miód, kawa ziarnista, herbata oraz napoje alkoholowe z wyjątkiem piwa i whisky słodowej. Do przemysłowych produktów bezglutenowych należy bezglutenowa skrobia pszenna i mąka bezglutenowa.

Dowiedz się więcej na temat glutenu.

Powikłania, czyli do czego może prowadzić nieleczona celiakia?

Jeśli zdiagnozowano u Ciebie celiakię, musisz ściśle trzymać się diety bezglutenowej. Nawet niewielkie odchylenia mogą prowadzić do wielu powikłań, takich jak:

• Niedożywienia – u osób dorosłych może prowadzić do utraty wagi a u dzieci i młodzieży do zatrzymania wzrostu i zaburzeń rozwoju – zarówno fizycznego, jak i psychicznego.
• Osteoporozy;
• Anemii;
• Nietolerancji laktozy – często rozwija się równolegle u osób z celiakią;
• Depresji i zaburzeń lękowych;
• Reumatoidalnego zapalenia stawów;
• Astmy;
• Chorób wątroby: stłuszczenia, zapalenia, marskości;
• Chorób tarczycy;
• Zaburzeń płodności;

Nowotworów – osoby z celiakią częściej chorują na nowotwory przewodu pokarmowego oraz chłoniaka nie-Hodgkina.

Celiakia a zespół jelita drażliwego (IBS)

Objawy ze strony układu pokarmowego występujące w celiakii są bardzo podobne do symptomów w zespole jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrom, IBS). Jednak przy nietolerancji glutenu często występują również objawy związane z innymi narządami i układami, co rzadko ma miejsce przy IBS. Celiakia jest genetyczną chorobą autoimmunologiczną, a zespół jelita drażliwego przewlekłą, nawracającą (często trwającą całe życie) chorobą. Ponadto w celiaki dochodzi do zaniku kosmków jelita cienkiego, a w IBS nie.

Jak zatem najprościej odróżnić celiakię od zespołu jelita drażliwego?

Wykonując odpowiednie testy serologiczne z krwi w kierunku celiakii. Jeśli jesteś na diecie bezglutenowej, warto na wstępie wykonać badania genetyczne. Negatywny wynik w 100% będzie wykluczał chorobę, natomiast wynik dodatni będzie informował o predyspozycji do rozwinięcia się celiakii, niekoniecznie o aktywnej chorobie, dlatego niezbędna będzie dalsza diagnostyka.

Celiakia jest poważną chorobą autoimmunologiczną, która występuje u osób predysponowanych genetycznie, gdzie spożycie nawet niewielkiej ilości glutenu prowadzi do uszkodzenia jelita cienkiego, powodującym zanik kosmków jelitowych i problemy z wchłanianiem składników pokarmowych (zespół złego wchłaniania). Jeśli podejrzewasz u siebie celiakię, a w dodatku wykluczyłeś/-aś produkty zawierające gluten, wykonaj badanie dostępne w pakiecie, które pozwoli na wstępną weryfikację w kierunku obecności choroby.