Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy i leczenie

Reumatoidalne zapalenie stawów – co to jest?

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest chorobą autoimmunologiczną o charakterze przewlekłym. To oznacza, że dolegliwość ta nie jest w pełni wyleczalna, ale poprzez podjęcie odpowiednich działań, można skutecznie złagodzić (a nawet wyciszyć na długi czas) objawy i zapobiec groźnym powikłaniom. RZS obejmuje tkankę łączną, ale nieleczone ma wpływ również na inne narządy i układy. Reumatoidalne zapalenie stawów potocznie nazywa się reumatyzmem lub gośćcem.

Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy

Reumatoidalne zapalenie stawów przez wiele tygodni, miesięcy, a nawet lat może rozwijać się bezobjawowo. W rzadkich przypadkach symptomy choroby pojawiają się nagle. Początkowe objawy RZS często przypominają grypę i obejmują:

• ogólne osłabienie organizmu,
• zmęczenie i senność,
• gorączkę lub stan podgorączkowy,
• ból mięśni,
• brak apetytu,
• nieznaczny spadek masy ciała.

Z czasem pojawiają się typowe dla reumatoidalnego zapalenia stawów objawy takie jak:

• Obrzęk, sztywność i ból stawów – symptomy najczęściej występują rano po przebudzeniu oraz po aktywności fizycznej (nawet lekkiej).
• Zwiększona bolesność stawu w wyniku dotyku – na przykład, jeśli RZS dotyczy stawów dłoni, zwykły uścisk ręki na powitanie może być bardzo bolesny.
• Ograniczenie ruchomości stawów – chore stawy tracą sprawność, zmniejsza się ich zakres ruchu. Chory może mieć problem z wyprostowaniem ręki, nogi, palców, a chwycenie kubka z ulubionym napojem może stać się codziennym wyzwaniem.
• Deformacja stawów – w zaawansowanym stadium choroby dochodzi do trwałych zmian w stawach.

Objawy RZS najczęściej występują symetrycznie – jeśli zmianami dotknięty jest np. staw łokciowy jednej ręki, to jest wysoce prawdopodobne, że staw łokciowy drugiej ręki również zostanie zajęty.

Objawy pozastawowe

RZS to choroba, która nie dotyka tylko stawy, ale w miarę postępu atakuje również inne narządy. U każdego chorego te „zaawansowane” symptomy mogą wyglądać inaczej – u jednych osób są łagodniejsze, u innych prowadzą do ciężkich powikłań, które, nieleczone, mogą skończyć się nawet zgonem. Zmiany pozastawowe obejmują:

• Guzki reumatoidalne – najczęściej pojawiają się w okolicy stawów łokciowych, na palcach rąk, ale mogą też występować na wielu narządach wewnętrznych.
• Kości – sama choroba, jak i leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów za pomocą niektórych leków (głównie glikokortykosteroidów) zwiększają ryzyko rozwoju osteoporozy.
• Oczy – RZS często powoduje zapalenie spojówek, zespół suchego oka, zapalenie twardówki i nadtwardówki.
• Nerki – przewlekły stan zapalny toczący się w organizmie w wyniku choroby oraz leki stosowane w terapii mogą uszkadzać nerki.
• Płuca – RZS sprzyja zachorowaniu na zapalenie opłucnej, zrostowe zapalenie oskrzelików, włóknienie płuc i pojawieniu się guzków reumatoidalnych w płucach.
• Układ krwionośny – reumatoidalne zapalanie stawów przyspiesza rozwój chorób serca i miażdżycy.
• Układ nerwowy – w RZS często występuje zespół cieśni nadgarstka oraz polineuropatia (głównie w przebiegu zapalenia naczyń).

RZS – ile się żyje?

Według badań osoby chorujące na reumatoidalne zapalenie stawów średnio żyją 10 lat krócej niż osoby zdrowe. Najczęściej jest to spowodowane zaawansowanym stadium choroby i powikłaniami, jakie są z tym związane. Aby choroba nie miała wpływu na długość życia, trzeba ją wykryć na bardzo wczesnym etapie. A jest to możliwe dzięki badaniom krwi.

Diagnostyka – jakie badania wykonać na reumatoidalne zapalenie stawów?

Najprostszym, najszybszym i przede wszystkim bezinwazyjnym sposobem na zdiagnozowanie RZS jest wykonanie badań krwi. Badania są niezbędnym elementem diagnostyki reumatoidalnego zapalenia stawów. Dzięki temu można szybko wdrożyć skuteczne leczenie, zapobiec groźnym powikłaniom i uniknąć niepełnosprawności!

Jakie badania wykonać na reumatoidalne zapalenie stawów?

• PPJ (ANA1) met.IIF – test przesiewowy na obecność przeciwciał przeciwjądrowych i antycytoplazmatycznych w surowicy. Dodatni wynik badania świadczy o stanie zapalnym tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym, co najczęściej ma miejsce w przypadku reumatyzmu.
• Morfologia krwi (pełna) – podstawowe badanie krwi, które daje wiele informacji na temat ogólnego stanu zdrowia.
• CRP (ilościowo) – podwyższony poziom CRP obserwowalny jest m.in. w chorobach autoimmunologicznych.
• OB (odczyn Biernackiego) – wysokie stężenie OB może świadczyć o różnych stanach zapalanych toczących się w organizmie, w tym RZS.
• Kwas moczowy – badanie różnicujące, pozwalające wykluczyć m.in.dnę moczanową, która również objawia się obrzękiem, bólem i stanem zapalnym w stawach.
• Proteinogram – nieprawidłowe wyniki świadczą o stanach zapalnych w organizmie.
• Borelioza IgM i IgG – badanie różnicujące. Zarówno na początkowym etapie boreliozy, jak i w jej zaawansowanym stadium może wystąpić boreliozowe zapalenie stawów, które objawia się podobnie jak RZS.
• RF (ilościowo) – jest to tzw. czynnik reumatoidalny (z ang. Rematoid Factor). Podwyższone stężenie RF obserwuje się nawet u 80% chorych na reumatoidalne zapalenie stawów.
• ASO (ilościowo) – badanie różnicujące. Podwyższone wartości ASO obserwowalne są w przypadku zakażenia paciorkowcem Streptococcus pyogenes. Bakterie te mają właściwości reumatogenne.
• anty CCP – badanie służy diagnostyce RZS i różnicowaniu zapalnych chorób stawów.

Wszystkie ww. badania dostępne są w pakiecie badań Reumatyzm. Wybierając pakiet, zamiast pojedynczych badań, oszczędzasz!

W przypadku podejrzenia RZS lekarz może zlecić także dodatkowe badania. Aby zlokalizować zmiany reumatoidalne, wykonuje się rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową. Natomiast jeśli zmiany są już widoczne, w celu oceny stopnia choroby wykonuje się RTG lub USG.

Kryteria diagnostyczne

W 2010 roku opracowano kryteria diagnostyczne, które pozwalają przyspieszyć diagnostykę RZS. Dzięki temu możliwe jest szybsze wdrożenie leczenia i zapobieganie destrukcji stawów.

Kryteria* wykorzystywane w diagnostyce reumatoidalnego zapalenie stawów:

• zajęcie stawów:
  • 1 duży staw – 0,
  • od 2 do 10 dużych stawów – 1,
  • od 1 do 3 małych stawów (z zajęciem lub bez zajęcia dużych stawów) – 2,
  • od 4 do 10 małych stawów (z zajęciem lub bez zajęcia dużych stawów) – 3,
  • powyżej 10 stawów (w tym co najmniej jeden mały staw) – 5;
• testy serologiczne:
  • RF i anty-CCP nieobecne – 0,
  • niski poziom RF lub anty-CCP – 2,
  • wysoki poziom RF lub anty-CCP – 3;
• wskaźniki ostrej fazy:
  • prawidłowe wartości CRP i OB – 0,
  • nieprawidłowe wartości CRP lub OB – 1;
• czas trwania zapalenia stawów:
  • < 6 tygodni – 0,
  • ≥ 6 tygodni – 1.

*Należy dodać wszystkie wartości. Suma powyżej 6 punktów świadczy o reumatoidalnym zapaleniu stawów.

Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny

Obecnie nie można jednoznacznie wskazać konkretnych przyczyn reumatoidalnego zapalenia stawów. Naukowcy wyróżniają wiele czynników, które mogą mieć wpływ na rozwój choroby. Najważniejsze z nich to:

• płeć – kobiety chorują aż 3 razy częściej niż mężczyźni;
• wiek – chociaż chorobą mogą być dotknięte osoby w każdym wieku, ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem;
• podłoże genetyczne – dziecko rodzica chorego na RZS ma większą szansę zachorowania niż dziecko rodzica zdrowego;
• palenie tytoniu – nałogowe palenie papierosów znacznie zwiększa ryzyko zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów;
• stres – w niektórych przypadkach silny stres może być głównym czynnikiem wyzwalającym RZS;
• otyłość – im większa nadwaga, tym większe ryzyko zachorowania.
• niektóre zakażenia bakteryjnie i wirusowe.

Dlaczego bolą stawy?

W RZS powstaje stan zapalny wewnątrz danego stawu. W związku z tym dochodzi do powiększenia, a następnie niszczenia przylegających struktur takich jak chrząstki, kości, więzadła i ścięgna. Objawia się to obrzękiem i bólem stawów. Wraz z postępem choroby dochodzi do trwałego uszkodzenia stawu, utraty ruchomości i zmian zwyrodnieniowych.

Czy reumatoidalne zapalenie stawów jest dziedziczne?

RZS jest chorobą o podłożu genetycznym. To oznacza, że jeśli były odnotowywane przypadki zachorowań w rodzinie, kolejne pokolenie jest bardziej narażone na zachorowanie. Sam czynnik genetyczny nie wywołuje choroby. Dlatego jeśli rodzic(-e) cierpią na RZS, dziecko wcale nie musi zachorować.

Leczenie RZS

Czy reumatoidalne zapalenie stawów jest wyleczalne? Reumatoidalne zapalenie stawów jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną. To oznacza, że nie można jej w pełni wyleczyć. Jednak wdrożenie leczenia i przestrzeganie ogólnych zasad zdrowego stylu życia skutecznie łagodzi nieprzyjemne objawy i wycisza chorobę na długi czas.

Leki na reumatoidalne zapalenie stawów

Leki na reumatoidalne zapalenie stawów obejmują:

• Konwencjonalne leki syntetyczne – stanowią podstawę leczenia RZS. Łagodzą objawy choroby i zapobiegają niszczeniu stawów. W porównaniu do innych leków stosowanych w leczeniu RZS mają niewiele skutków ubocznych. Leki te znacznie poprawiają sprawność chorego i umożliwiają normalne codzienne funkcjonowanie. Do tej grupy leków należą: metotreksat, leflunomid, sulfasalazyna, chlorochina i chydrksychlorochina.
• Leki biologiczne w formie zastrzyków – należą do najnowszych leków na reumatoidalne zapalenie stawów. Do tej grupy zaliczają się inhibitory TNF, inhibitory Il-6, inhibitory limfocytów B i T. Leki te skutecznie łagodzą objawy RZS i zatrzymują proces niszczenia stawów. Najczęściej stosuje się: adalimumab, abatacept, etanercept, certolizumab, golimumab, tocilizumab, rytuksymab. Leki te podaje się w formie zastrzyków — domięśniowo lub dożylnie.
• Glikokortykosteroidy – najczęściej stosuje się je na początku leczenia, gdy inne grupy leków jeszcze nie zaczną działać. Szybko łagodzą stan zapalny i zapobiegają niszczeniu stawów. Nie mogą być jednak stosowane na dłuższą metę, gdyż mają wiele działań niepożądanych. Niektóre glikokortykosteroidy (np. Prednizolone, Metyloprednizolon) stosuje się w formie zastrzyków lub maści.
• Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – działają wyłącznie objawowo. Łagodzą symptomy zapalenia stawów, ale nie hamują rozwoju choroby. Do NLPZ należą m.in. ibuprofen, ketoprofen i naproksen.
• Leki przeciwbólowe – jeśli wyżej wymienione leki nie uśmierzają bólu w wystarczającym stopniu, lekarz może przepisać paracetamol lub leki z grupy opioidów.

Domowe sposoby na reumatoidalne zapalenie stawów

Ciepłe lub zimne okłady

Zarówno ciepło, jak i zimno może przynieść ulgę bolącym stawom. Obserwuj, jak Twoje stawy reagują na różne temperatury. Niektórzy lepiej reagują na ciepłe kompresy, inni odczuwają poprawę po zastosowaniu zimnych okładów. Możesz tu skorzystać z kostek lodu lub termoforu wypełnionego ciepłą wodą. W aptekach są też gotowe żele, które można zarówno chłodzić w lodówce, jak i rozgrzewać w gorącej wodzie. Na bolące stawy możesz też przyklejać specjalistyczne plastry o właściwościach rozgrzewających.

Kąpiele

Dodatkiem do tradycyjnego leczenia mogą być także kąpiele. Bolącym stawom ulgę przyniesie balneoterapia, czyli kąpiel w leczniczej wodzie. Dobra wiadomość jest taka, że aby skorzystać z prozdrowotnych właściwości tego rodzaju terapii, nie trzeba iść do SPA. Leczniczą kąpiel można przygotować w domu i użyć w tym celu np. soli magnezowej (EPSOM). Do wanny wypełnionej ciepłą wodą wystarczy dodać 2-3 filiżanki soli, a następnie cieszyć się kąpielą przez przynajmniej 15 minut.

Ogólnopolski Program Profilaktyki Pierwotnej i Wczesnego Wykrywania Reumatoidalnego Zapalenia Stawów

W Polsce od momentu zgłoszenia się pacjenta do lekarza do momentu postawienia diagnozy RZS mija średnio 35 tygodni! Europejska Liga do Walki z Reumatyzmem zaleca, aby proces diagnostyczny trwał maksymalnie 12 tygodni. Bo tylko szybkie podjęcie działań i wdrożenie skutecznego leczenia zapobiega groźnym powikłaniom RZS i umożliwia pacjentom normalne funkcjonowanie. Aby przyspieszyć diagnozę, w Polsce powstał Program profilaktyki wczesnego wykrywania reumatoidalnego zapalenia stawów.

Zobacz, czy spełniasz kryteria kwalifikujące do programu i dowiedz się, gdzie w swojej okolicy możesz uzyskać pomoc.

Zalecenia w RZS – jak złagodzić objawy i jak zminimalizować ryzyko nawrotu choroby?

• Zdrowo się odżywiaj – postaw na dietę przeciwzapalną, która nie tylko złagodzi objawy RZS, ale także zwiększy odporność Twojego organizmu i opóźni proces starzenia! Zobacz, w jakie produkty powinna obfitować dieta przeciwzapalna, a jakich składników lepiej unikać.
• Korzystaj z pomocy fizjoterapeuty – masaże oraz zabiegi takie jak krioterapia, ultradźwięki czy balneoterapia (z wykorzystaniem wód leczniczych) zmniejszają napięcie mięśni i łagodzą ból stawów. Pamiętaj jednak, aby nigdy nie podejmować się tego typu zabiegów na własną rękę. Zawsze omów je ze swoim lekarzem prowadzącym lub fizjoterapeutą.
• Wykonuj odpowiednie ćwiczenia fizyczne – niektórzy chorzy całkowicie rezygnują z aktywności fizycznej, co tylko nasila objawy RZS. Brak ruchu osłabia mięśnie, zmniejsza ruchomość stawów i powoduje przykurcze. Oczywiście, nie każdy wysiłek fizyczny jest możliwy i rekomendowany u osób chorych na RZS. Jednak dostosowana aktywność fizyczna znacznie łagodzi dolegliwości bólowe. Porozmawiaj z fizjoterapeutą i dowiedz się, jakie ćwiczenia będą dla Ciebie odpowiednie.
• Odpoczywaj – nieodłącznym elementem choroby jest przewlekłe zmęczenie, które jest jeszcze bardziej dokuczliwe w aktywnym okresie choroby. Zadbaj o zdrowy sen i nie przeforsowuj się w ciągu dnia.
• Jeśli palisz, to koniecznie pożegnaj się z nałogiem – palenie papierosów nie tylko zwiększa ryzyko zachorowania na RZS, ale także sprawia, że przebieg choroby jest znacznie cięższy. Dowiedz się, jak rzucić palenie i dlaczego warto to zrobić.
• Zadbaj o swoje zdrowie psychiczne – reumatoidalne zapalenie stawów wiąże się bólem i znacznym osłabieniem. Do tego czasami dochodzi deformacja stawów, co prowadzi do upośledzenia sprawności i przekłada się na wygląd zewnętrzny. Takie objawy wpływają na codzienne funkcjonowanie, mogą obniżać samoocenę, a nawet wywołać depresję. Nie pozwól, aby choroba przejęła kontrolę nad Twoim życiem! Rozmawiaj o niej i o swoich obawach z bliskimi. Nie bój się prosić o pomoc. Jeśli potrzebujesz pomocy specjalisty, udaj się do psychologa lub psychoterapeuty.