Borelioza — objawy, badania i leczenie

Co to jest borelioza?

Borelioza z Lyme to choroba zakaźna wywołana przez bakterie Borellia burgdorferii, B.afzeli lub B.garini. W Polsce najczęściej obserwuje się zakażenia dwoma ostatnimi typami. Nosicielami tych bakterii są kleszcze z rodzaju lxodes.

Czy borelioza jest śmiertelna?

Gdzie mogę zarazić się boreliozą?

Kleszcze są tak naprawdę wszędzie. Poza lasami lub łąkami bytują również na gruntach ornych, w sadach, na pastwiskach, a także w parkach, gęstych zaroślach oraz na zielonych obrzeżach miast. Według danych, na które powołuje się Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, najwięcej zachorowań w ciągu roku obserwuje się w województwie małopolskim, śląskim oraz mazowieckim. NIZP dodaje, że mieszkańcy wschodniej oraz północno-wschodniej części kraju powinni szczególnie uważać.

Czy borelioza jest zaraźliwa?

Borelioza a kleszczowe zapalenie mózgu

Nie należy mylić boreliozy z kleszczowym zapaleniem mózgu. O ile borelioza spowodowana jest infekcją bakteryjną, o tyle kleszczowe zapalenie mózgu wywołane jest wirusem.

Objawy i stadia boreliozy

Objawy boreliozy zmieniają się wraz z czasem, jaki minął od ugryzienia zakażonego kleszcza. Wraz ze stopniem zaawansowania choroby, jej skutki zaczynają dotykać kolejne organy. Poniżej przedstawiliśmy stadia boreliozy z ich objawami na bazie opracowania opublikowanego w Przeglądzie Epidemiologicznym. Opisane symptomy są wspólne dla dorosłych i dzieci. W przypadku boreliozy u dzieci można zaobserwować dodatkowo cofnięcie się umiejętności społecznych oraz komunikacyjnych.

1.Rumień
Najwcześniejszy objaw boreliozy: okrągłe zaczerwienienie w miejscu ukąszenia. Występuje 3 - 30 dni od zakażenia u około 80% chorych. Bez leczenia znika samoistnie po ok. 4 tygodniach.

Rumień po kleszczu u dorosłych najczęściej znajduje się na kończynach lub tułowiu — czyli tam, gdzie zwykle gryzie kleszcz. U dzieci — na głowie lub szyi. Czasami towarzyszy mu gorączka, bóle głowy, sztywność karku i poczucie zmęczenia.

Jeśli rumień zmienia swoją średnicę, mówimy o rumieniu wędrującym. Może zostać pomylony z ukąszeniem komara lub innego owada, jednak w przeciwieństwie do innych ukąszeń pojawia się dopiero po jakimś czasie od ugryzienia oraz nie mija tak szybko.

Dowiedz się, jak rozpoznać, co Cię ugryzło.

W niektórych przypadkach może wystąpić rumień mnogi. Nie oznacza on jednak, że pacjent został pogryziony przez kilka kleszczy. Jest to wynik obecności krętków bakterii we krwi (spirochetemii).

2. Borelioza limfatyczna

Jest to rzadka forma boreliozy, która ujawnia się w ciągu 2 miesięcy od zakażenia. Rozpoznamy ją po niebolesnym guzku o sinoczerwonym kolorze na uchu, brodawce sutkowej lub mosznie. Częściej występuje u dzieci.

3. Boreliozowe zapalenie serca

Od 21. dnia do nawet 7 miesięcy od zakażenia mogą zacząć pojawiać się zmiany w mięśniu sercowym, odczuwane np. jako kołatanie serca. Jest to stan, który częściej dotyka młodych mężczyzn. Skutkuje on:

• zaburzeniami przewodnictwa przedsionkowo-komorowego: blokiem przedsionkowo-komorowym I stopnia, II stopnia lub całkowitym;
• blokiem odnóg pęczka Hisa lub wiązek układu bodźco-przewodzącego.

W rzadkich przypadkach dochodzi do zapalenia mięśnia sercowego, osierdzia, niewydolności mięśnia sercowego bądź przewlekłej zastoinowej kardiomiopatii.

Pacjenci zwykle rozpoznają u siebie to stadium choroby, kiedy pojawiają się częste omdlenia. Na szczęście, według Smoleńskiej i in., coraz mniej osób trafia do lekarza z tym stadium choroby dzięki zwiększonej świadomości boreliozy.

4. Boreliozowe zapalenie stawów
Ten stan może wystąpić zarówno na początku choroby, jak i w jej późnym stadium. W naszym regionie obserwuje się go u 3 - 25% chorych. Symptomy odczuwalne są raczej w dużych stawach, np. kolanowych, czasami ramienno-barkowych, łokciowych, nadgarstkowych, biodrowych lub skokowych. Bólom towarzyszy opuchlizna i zaczerwienienie w obrębie stawu, a także ograniczenie ruchomości.

Jak opisuje Esposito i in. w International Journal of Infectious Diseases, borelioza u dzieci może zacząć objawiać się właśnie bólami stawów.

5. Neuroborelioza
Jest to najczęstsza forma boreliozy rozsianej w Europie. Może ujawnić się zarówno we wczesnej fazie, jak i późnej — objawy będą jednak nieco inne.

Stadium wczesne neuroboreliozy — objawy kliniczne:

• porażenie nerwów czaszkowych, najczęściej nerwu twarzowego lub innych nerwów czaszkowych;
• porażenie korzeni nerwowych lub pojedynczych nerwów obwodowych,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu lub zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego;
• w rzadkich przypadkach: zawał lub udar mózgu.

Te stany rozpoznamy np. po zachwianiach równowagi, zaburzeniach wzroku, słabości mięśni, paraliżu części twarzy, bólach głowy, a także rozdrażnieniu.

Późne stadium neuroboreliozy — objawy neurologiczne:

• zaburzenia czucia;
• mrowienie kończyn, drętwienie lub uczucie silnego gorąca/zimna skóry bądź też „przebiegnięcia
• prądu” na kończynach, tułowiu lub twarzy;
• bóle korzonków;
• niedowład kończyn.

6. Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry
Zanikowe zapalenie skóry pojawia się zwykle kilka, a nawet kilkanaście lat po zakażeniu. To czerwone lub sinoczerwone zmiany na skórze (najczęściej kończynach, twarzy lub tułowiu), wyglądające jak siniaki lub wysypka. Z czasem pokrywają całe ciało. Czasami pacjenci mogą odczuwać ból kończyn, swędzenie lub nietypowe wrażenia czuciowe (prądy, mrowienie, zmiany temperatury).

Badania na boreliozę

O ile pojawienie się rumienia jednoznacznie wskazuje na zakażenie od kleszcza, o tyle pozostałe objawy nie są tak oczywiste. Warto również pamiętać, że rumień nie występuje u średnio 20% zakażonych. Jakie są badania na boreliozę?

Test PCR

Chcąc potwierdzić pochodzenie rumienia, neuroboreliozę, boreliozowe zapalenie stawów lub przewlekłe zanikowe zapalenie skóry wykonuje się test PCR.

Metoda ta zyskała szeroki rozgłos podczas pandemii wirusa SARS-CoV-2, jednak nie wszyscy wiedzą, na czym polega. Testy PCR są testami genetycznymi. W kontekście boreliozy pozwalają na identyfikację DNA bakterii w organizmie. W zależności od stadium choroby materiałem badawczym jest:

• wycinek skóry (z obrzeża rumienia);
• płyn mózgowo-rdzeniowy (przy podejrzeniu neuroboreliozy);
• płyn stawowy (przy podejrzeniu boreliozowego zapalenia stawów);
• wycinek skórny ze zmianami (przy przewlekłym zanikowym zapaleniu skóry).

Warto zaznaczyć, że badanie nie różnicuje materiału genetycznego pochodzącego z martwych lub żywych komórek bakterii, a zatem nie określa, czy zakażenie jest aktywne, czy nie.

Badanie kleszcza

Jeśli właśnie wyciągnąłeś ze swojego ciała kleszcza i chcesz sprawdzić, czy jest nosicielem bakterii powodujących boreliozę (jeszcze zanim zaobserwujesz u siebie rumień), możesz zamknąć go w szczelnym pojemniczku i przekazać do analizy. Choć badanie kleszcza nie jest metodą diagnostyczną, co oznacza, że wykrycie bakterii w kleszczu nie jest podstawą do stwierdzenia choroby, może być później wskazówką przy ewentualnym rozpoznaniu choroby. Wynik ujemny określa niskie prawdopodobieństwo nosicielstwa boreliozy, nie jest to jednak pewność stuprocentowa. Na podstawie tego badania nie można podjąć decyzji odnośnie rozpoznania choroby i wdrożenia leczenia — o tym postanowi lekarz na podstawie obserwacji pacjenta.

Sprawdź cenę badania z dojazdem specjalisty, który zabierze kleszcza do analizy.

Test na boreliozę ELISA

W większości przypadków wystarczy badanie przeciwciał IgG oraz IgM o wysokiej czułości metodą ELISA. Badania tego nie wykonuje się tylko w przypadku wystąpienia rumienia. W zależności od stadium choroby wybrane typy przeciwciał sugerują boreliozę.

Zamów badanie na przeciwciała boreliozy do domu.

Test na boreliozę metodą Western Blot

Jest to badanie podobne do badania ELISA, charakteryzuje się jednak większą swoistością. Jest wykonywane w celu potwierdzenia wyników dodatnich lub wątpliwych otrzymanych met. ELISA w celu wyeliminowanie wyników fałszywie dodatnich.

Zamów badanie do domu.

Borelioza a inne badania

Czy borelioza wpływa na inne wyniki badań krwi, np. morfologię lub wysoki czynnik reumatoidalny? Odpowiada diagnosta laboratoryjny mgr Agnieszka Okarmus:

Czy wysokie ASO wiąże się z boreliozą?

Badanie ASO jest badaniem zlecanym w celu diagnostyki zakażeń wywołanych przez paciorkowce grupy A np. S.pyogenes. Rozpoznaje zakażenie lub stany chorobowe wywołane infekcją właśnie tymi rodzajami bakterii. Borelioza jest wywołana zupełnie innym rodzajem bakterii, dlatego podwyższone ASO nie wskazuje na tę chorobę. Podniesione ASO jest charakterystyczne dla zakażenia spowodowanego przez paciorkowce.

Leczenie boreliozy - Q&A

Czy borelioza jest wyleczalna?

Borelioza w większości przypadków jest wyleczalna. W większości przypadków stosuje się antybiotyki, które pomagają zwalczyć chorobę. Antybiotyki stosowane przy boreliozie to:

• amoksycylina,
• doksycyklina,
• cefuroksym (aksetyl),
• ceftriakson.

Terapia trwa od 2 tygodni do nawet miesiąca. Ważne jest stosowanie się do zaleceń lekarza i nieprzerywanie terapii gdy tylko poczujemy się lepiej. Im wcześniej choroba zostanie rozpoznana, tym wcześniej zaczniemy się leczyć, a tym samym szansa na całkowite wyzdrowienie — wzrośnie. Wraz z rozwojem choroby zwiększa się ryzyko powstania nieodwracalnych w organizmie zmian (np. obumarcia nerwów).

Jakie są skutki boreliozy?
Im później zareagujemy na objawy naszego ciała, tym bardziej narażamy się na trwałe zmiany w systemie nerwowym lub mózgu. O ile wczesne stadia boreliozy łatwo wyleczyć i cofnąć objawy, o tyle np. w przypadku obumarcia niektórych nerwów lub partii mięśnia sercowego aktualny stan medycyny może nie być w stanie przywrócić pełnej sprawności pacjenta.

Do jakiego lekarza udać się przy podejrzeniu boreliozy?
Borelioza jest chorobą zakaźną. Tego typu dolegliwości są specjalnością lekarzy chorób zakaźnych, jednak nie oznacza to, że po zauważeniu objawów musisz udać się do poradni chorób zakaźnych. Internista również powinien potrafić rozpoznać chorobę i przekierować do specjalisty lub zlecić odpowiednie badania diagnostyczne.

Kiedy wiadomo, że zostałem(-am) wyleczony(-a)?

Niestety nie jesteśmy w stanie stwierdzić, kiedy doszło do całkowitego wyleczenia. Uznaje się, że jeśli po zastosowaniu antybiotykoterapii objawy ustąpiły, bakteria powodująca boreliozę została wyniszczona. Nie potwierdzi tego jednak żadne badanie. W niektórych przypadkach choroba może przejść w fazę przewlekłą.

Przeciwciała wytworzone w organizmie pod obecność bakterii mogą być widoczne w badaniach jeszcze przez długi czas od wyleczenia. Test PCR również może wykazać DNA bakterii, nawet gdy fizycznie nie ma jej już w organizmie. Możemy to porównać do badania miejsca zbrodni: choć znaleziono DNA sprawcy, nie oznacza to, że dalej znajduje się on w okolicy.

Smutną wiadomością jest również to, że mimo obecności przeciwciał bakterii B. burgdorferii, B. afzeli lub B. garini, możemy ponownie zachorować na boreliozę.

Borelioza w ciąży

Kobiety w ciąży również powinny być leczone na boreliozę w przypadku postawienia takiej diagnozy. Lekarz powinien wiedzieć o chorobie, by móc dopasować antybiotyk, który jest bezpieczny dla płodu. Leczenie nie wpłynie na przebieg ciąży ani rozwój dziecka po urodzeniu.

Nieleczona borelioza w ciąży może wpłynąć na zdrowie dziecka. Istnieje prawdopodobieństwo przeniesienia choroby na płód (co prawda niskie).

Jak podaje Centers for Disease Control and Prevention nie stwierdzono, by kobieta karmiąca piersią przeniosła w ten sposób boreliozę na dziecko.

Zapobieganie — czy można zaszczepić się na boreliozę?

Niestety na ten moment nie istnieje szczepionka na boreliozę. Profilaktyka polega po prostu na chronieniu się przed kleszczami wtedy, kiedy wybieramy się w obszary zalesione, na łąki lub do ogrodu poprzez ubieranie długich spodni, korzystanie ze środków owadobójczych i tym podobne.

Dowiedz się więcej o sposobach na zapobieganie ugryzieniu kleszcza.

Dodatkowo w wybranych rejonach Polski funkcjonuje Program profilaktyki chorób odkleszczowych. Skorzystać z niego mogą osoby powyżej 15 r.ż., które są wyjątkowo narażone na kontakt z kleszczami. Program obejmuje:

• badania w kierunku chorób odkleszczowych,
• edukację w zakresie chorób odkleszczowych.

Aktualne informacje o placówkach biorących udział w programie znajdziesz na stronie pacjent.gov.pl

Borelioza jako choroba zawodowa

Borelioza jest chorobą zawodową rolników i leśników. Jeśli do ukąszenia kleszcza dojdzie podczas pracy i można to udowodnić (np. są świadkowie), można wystąpić o odszkodowanie z KRUS. Podejrzenie choroby zawodowej należy zgłosić do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego.

Ubezpieczeni w PZU również mogą liczyć na odszkodowanie w przypadku boreliozy potwierdzonej przez medyka. Więcej o zasadach ubezpieczenia PZU znajdziesz tutaj.

Borelioza a styl życia

Borelioza a morsowanie

Ze względu na szeroki wpływ na organizm człowieka, borelioza stanowi przeciwwskazanie dla morsowania. Prof. dr hab. Ewa Zielmann w rozmowie dla serwisu Zdrowie.pap.pl wyjaśnia, że nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jak organizm osoby chorej zareaguje na tak silny bodziec. Warto przypomnieć, że borelioza dotyka wiele układów organizmu: sercowy, nerwowy, a nawet kostny.

Borelioza a alkohol

W niektórych przypadkach borelioza może powodować nadwrażliwość na alkohol. Jeśli zauważymy nadmierną reakcję na napoje procentowe, warto je ograniczać.

Dieta

Po leczeniu antybiotykiem Twój organizm może czuć się osłabiony. Jeśli chcesz przyspieszyć regenerację:

• jedz produkty bogate w składniki odżywcze,
• unikaj jedzenia z wysoką zawartością cukru
• w trakcie i po antybiotykoterapii stosuj probiotyki — zarówno w formie suplementów, jak i te naturalne.

Sprawdź też, na czym polega dieta przeciwzapalna i dbaj o swoją odporność.