Jak potwierdzają statystyki, Polki coraz później decydują się na macierzyństwo. Po 35. roku życia szanse na zajście w ciążę znacznie się zmniejszają. Warto w takim wypadku sprawdzić swój potencjał rozrodczy. Przedstawiamy przydatną listę badań na płodność — zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn!

Macierzyństwo później i później…

Jak podaje Eurostat [1], Polki rodzą zazwyczaj pierwsze dziecko w wieku 27 lat. Coraz więcej kobiet planuje również ciążę po 30. roku życia. Liczba ta zwiększyła się drastycznie w stosunku do poprzednich pokoleń, jednak badania sprawdzające płodność nadal nie należą do często wykonywanych. Pomimo przesunięcia wieku pierwszej ciąży niewiele kobiet sprawdza swoją płodność.

Statystycznie okres największej płodności kobiety wypada między 18 a 25 rokiem życia. [2]

Krótko o rezerwie jajnikowej

Każda kobieta rodzi się z określoną liczbą komórek jajowych. Co więcej, jedne mają ich aż dwa miliony… a inne jedynie kilkadziesiąt tysięcy. Dla uproszczenia przyjęto, że każda kobieta ma średnio ok. 300 tysięcy potencjalnie zdolnych do zapłodnienia komórek jajowych. Jest to jednak jedynie założenie i, jak wiadomo, w przypadku każdej z kobiet jest to sprawa indywidualna.

Komórki jajowe znajdują się w pęcherzykach, a każdym cyklu miesiączkowym część tych pęcherzyków jest zużywana. Oznacza to więc, że ich pierwotna liczba jest regularnie zmniejszana, a po przekroczeniu trzydziestego roku życia proces ten znacznie przyspiesza. Gdy rezerwa jajnikowa wyczerpie się, rozpoczyna się menopauza. [3]

Czynniki zmniejszające rezerwę jajnikową

Choć zmniejszanie się rezerwy jajnikowej to sprawa indywidualna, wiele czynników może mieć wpływ na liczbę pęcherzyków z komórkami jajowymi:

Późny wiek zajścia w ciążę (przyjmuje się, że jest to powyżej 35 lat).
Występowanie wczesnej menopauzy wśród kobiet w bliskiej rodzinie kobiety.
Palenie tytoniu.
Przebyte leczenie, które mogło mieć wpływ na czynność układu rozrodczego (np. niektóre rodzaje radioterapii czy chemioterapii).
Uwarunkowania genetyczne związane z określonymi mutacjami.
Niektóre operacje ginekologiczne (np. usuwanie torbieli jajnika). [4]

Wskazania do oceny rezerwy jajnikowej

Przyjmuje się, że para, która regularnie współżyje bez zabezpieczenia antykoncepcyjnego przez rok - i nie zachodzi w ciążę - może mieć problemy z płodnością. W takim wypadku zarówno kobiecie, jak i mężczyźnie, zaleca się wykonanie badań określających potencjał rozrodczy. Inaczej - badań na płodność. [5]

Sprawdźmy więc, jakie badania na płodność u kobiet i mężczyzn należy wykonać.

Badania na płodność u kobiet

Badania na płodność u kobiet obejmują bardzo szeroki zakres - od szczegółowych badań hormonalnych po ogólne badania krwi pozwalające generalnie ocenić stan zdrowia organizmu. Przydatne będzie również badanie ultrasonograficzne.

Poziom hormonu antymüllerowskiego (AMH)

Badanie pozwalające ocenić stan rezerwy jajnikowej. Warto wiedzieć, że hormon AMH produkowany jest zarówno przez kobiety, jak i mężczyzn - jednak to właśnie u kobiet pełni bardzo ważną funkcję. Hormon ten reguluje dojrzewanie pęcherzyków zawierających komórkę jajową. Badanie stężenia AMH pozwala więc ocenić szanse kobiety na naturalne poczęcie dziecka oraz ustalić odpowiedni protokół terapii hormonalnej (dla pacjentek przygotowujących się np. do in vitro). Pozwala to zapobiec sytuacji, w której kobieta zaplanowała pierwszą ciążę zbyt późno w stosunku do rezerwy komórek jajowych, pozbawiając się w ten sposób szansy na dziecko. Jeśli jest podwyższony w stosunku do norm, może wskazywać na zespół policystycznych jajników. Badanie to można wykonać w dowolnym dniu cyklu menstruacyjnego. [6]

Poziom hormonu folikulotropowego (FSH)

Jest to jeden z hormonów, które odpowiadają za prawidłowe działanie całego układu rozrodczego u kobiet. Hormon folikulotropowy pobudza wzrost i dojrzewanie pęcherzyków zawierających komórki jajowe w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego. Warto pamiętać, że cykl miesięczny dzieli się na fazę folikularną oraz lutealną - przedzielone są one szczytem wydzielania FSH i hormonu luteinizującego (LH).

Od połowy cyklu, czyli po szczycie wydzielania tych hormonów, następuje owulacja. Badanie poziomu FSH pozwala wykryć m.in. ewentualne zaburzenia związane ze wczesną menopauzą. Często stężenie FSH mierzone jest łącznie ze stężeniem estradiolu (E2), co według danych literaturowych zwiększa wiarygodność otrzymanych wyników badań. Badanie należy wykonać 2. - 3. dniu cyklu menstruacyjnego. [7]

Inhibina B

To hormon produkowany przez prekursory komórek jajowych (a także przysadkę). Niskie stężenia inhibiny B świadczą o zmniejszeniu czynności jajników i spadku szans na powodzenie położnicze. Poziomy FSH i inhibiny B uzależnione są od fazy cyklu miesiączkowego, co z kolei wymusza na pacjentce wykonanie oznaczenia konkretnie w 3 dniu cyklu. [8]

Poziom prolaktyny

Zbadanie poziomu prolaktyny pozwala na diagnozowanie ewentualnych zaburzeń miesiączkowania i owulacji. [9]

Cytologia

To podstawowe profilaktyczne badanie ginekologiczne, które regularnie powinna wykonywać każda kobieta. Dzięki temu możliwe jest rozpoznanie nowotworów szyjki macicy (a także stanów przednowotworowych w ich wczesnym stadium). Badanie polega na pobraniu wymazu z szyjki macicy. Jest ono z reguły bezbolesne - może powodować jedynie niewielki dyskomfort.

Pobrany wymaz jest następnie jest badany pod mikroskopowo. W ten sposób ocenia się komórki nabłonka szyjki macicy i wykrycie np. komórek rakowych. Regularne wykonywanie cytologii pozwala na wczesne wykrycie zmian i szybkie wdrożenie leczenia, co daje duże szanse na całkowite wyleczenie. Co więcej, badanie to można wykonać zupełnie bezpłatnie w ramach profilaktyki antynowotworowej.

Histeroskopia

Badanie pozwala na ocenę budowy jamy macicy. Co ważne, w czasie trwania badania lekarz ma również możliwość usunięcia ewentualnych nieprawidłowości - jak polipy, mięśniaki czy zrosty. Badanie wykonywane jest za pomocą endoskopu, który wprowadzany jest do dróg rodnych. Dzięki temu może dokładnie obejrzeć wnętrze, a także zdiagnozować nieprawidłowości - zwłaszcza w obrębie endometrium.

W czasie badania można ocenić także stan szyjki macicy i ujścia jajowodów. Wskazaniem do wykonania badania są zaburzenia miesiączkowania, niepłodność lub poronienia, nieprawidłowości stwierdzone w czasie USG macicy, a także podejrzenie wad lub ryzyko przerwania ciągłości ściany macicy. Badanie może zakończyć się pobraniem wycinków do dalszej diagnostyki. [10]

Badania hormonów tarczycy

Wykonuje się je, aby wykluczyć choroby tarczycy, które często stoją na przeszkodzie zajściu w ciążę. Badanie poziomu TSH, czyli hormonu tyreotropowego, pozwala ocenić pracę gruczołu tarczycy, a więc umożliwia wykrycie jej niedoczynności lub nadczynności. Tarczyca ma wpływ na pracę całego organizmu, a więc również układu rozrodczego. Należy pamiętać, że choroby tarczycy są częstą przyczyną zaburzeń płodności. [11]

Kariotyp

Kariotyp to podstawowe badanie genetyczne, które umożliwia wykrycie wszelkich nieprawidłowości, które mogą być przyczyną chorób genetycznych przyczyniających się do niepłodności. [12]

Gen CFTR

Genetyczne badanie umożliwiające wykrycie mutacji w genie CFTR, który odpowiada np. za rozwój mukowiscydozy. U kobiet mutacja ta może wywoływać zaburzenia miesiączkowania np. wtórny zanik miesiączki lub wydzielanie zbyt gęstego śluzu, który utrudnia plemnikom dotarcie do komórki jajowej. [13]

Badania na obecność wirusów i chorób zakaźnych

Badania te należy wykonać, aby wykluczyć obecność poważnych infekcji, które mogą osłabiać odporność kobiety i płodność.

Przezpochwowe badanie USG

Należy je wykonać w 2.-5. dniu cyklu. W jego trakcie lekarz ocenia liczbę pęcherzyków o średnicy 2-10 mm. Badanie USG pozwala ocenić strukturę jajników, jajowodów i macicy oraz grubość endometrium (błony śluzowej macicy). Wykryje też ewentualne wady w budowie, endometriozę, czy mięśniaki, które mogą utrudniać zajście w ciążę.

Podstawowe badania krwi

Badania krwi pokażą ewentualne toczące się w organizmie stany zapalne.

Badania na płodność u mężczyzn

Najważniejszym elementem w ocenie płodności u mężczyzn jest właściwa ilość, prawidłowa budowa oraz ruchliwość zawartych w nasieniu plemników. Podstawowym badaniem, jakie jest wykonywane podczas badania płodności u mężczyzn jest więc mikroskopowe badanie nasienia. Dla pewności, panowie powinni wykonać również badania laboratoryjne - poziom testosteronu, IH, FSH, estradiol i prolaktyna.

Jeśli - mimo długotrwałych starań - nie możesz zajść w ciążę… przede wszystkim nie panikuj! Stres również wpływa na problemy z płodnością. By rozwiać wątpliwości, polecamy wykonanie Pakietu badań przed ciążą, a w przypadku wcześniejszych poronień - badanie genetyczne oceniające wystąpienie ich ryzyka w przyszłości. Koniecznie warto także udać się z partnerem do lekarza lub kliniki płodności.

Źródła:

Badania na płodność: lista dla kobiet i mężczyzn