Pakiet badań na choroby zakaźne w ciąży

Okres ciąży to czas szczególnej troski o zdrowie matki i dziecka, w którym kluczową rolę odgrywa wczesna diagnostyka potencjalnych zagrożeń. Niektóre choroby zakaźne, często przebiegające u matki bezobjawowo lub skąpoobjawowo, mogą stanowić poważne niebezpieczeństwo dla rozwijającego się płodu, prowadząc do wad wrodzonych lub powikłań. Wykonanie badań w kierunku tych infekcji jest standardem organizacyjnym opieki okołoporodowej, wprowadzonym rozporządzeniem Ministra Zdrowia, rekomendowanym przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników.

Pakiet badań na choroby zakaźne w ciąży to zestaw testów serologicznych, który pozwala na ocenę statusu immunologicznego matki i wykrycie ewentualnych aktywnych zakażeń. Celem pakietu jest wczesna identyfikacja ryzyka, co umożliwia wdrożenie odpowiedniej profilaktyki lub leczenia, minimalizując zagrożenie dla dziecka.

W skład pakietu wchodzą badania w kierunku:

• Zakażeń z grupy TORCH (Toksoplazmoza, Różyczka):
• • •
    Toksoplazmoza (IgG, IgM), czyli ocena ryzyka zakażenia pasożytem Toxoplasma gondii. Świeża infekcja w ciąży (tzw. zakażenie pierwotne) może prowadzić do poważnych wad wrodzonych u dziecka.
  • •
    Różyczka (IgG, IgM), a więc ocena aktywnej choroby i odporności na wirusa różyczki. Zakażenie w I trymestrze ciąży wiąże się z bardzo wysokim ryzykiem ciężkich wad płodu (zespół Gregga).
• Wirusów hepatotropowych i retrowirusów:
• • •
    HBs antygen, czyli wykrywanie aktywnego zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B (WZW B).
  • •
    HCV przeciwciała, a więc badanie przesiewowe w kierunku zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C (WZW C).
  • •
    HIV Ag/Ab (Combo), czyli test przesiewowy w kierunku zakażenia wirusem HIV.
• Kiły:
• • •
    Przeciwciała IgG/IgM przeciwko krętkowi blademu (Treponema pallidum), czyli badanie przesiewowe w kierunku kiły, której wrodzona postać jest bardzo groźna dla noworodka.

Wykonanie badań w kierunku chorób zakaźnych jest standardem opieki perinatalnej i powinno być jednym z pierwszych kroków po potwierdzeniu ciąży. Najlepiej je wykonać:

• Na samym początku ciąży, głównie w I i III trymestrze, zgodnie z oficjalnymi rekomendacjami ginekologicznymi.
• Jeszcze przed planowanym zajściem w ciążę, w celu świadomej oceny statusu immunologicznego (zwłaszcza przeciwko różyczce i toksoplazmozie), co pozwala na ewentualne uzupełnienie szczepień lub podjęcie odpowiednich środków ostrożności.
• W przypadku braku pewności lub dokumentacji medycznej dotyczącej przebytych w przeszłości chorób zakaźnych lub wykonanych szczepień.

Pakiet ten jest fundamentalnym elementem opieki zdrowotnej, rekomendowanym każdej kobiecie oczekującej dziecka lub przygotowującej się do roli mamy. Dlatego polecamy go:

• Każdej kobiecie w ciąży, jako jeden z podstawowych i obowiązkowych paneli diagnostycznych.
• Kobietom planującym ciążę, które chcą w sposób odpowiedzialny przygotować się do macierzyństwa.
• Pacjentkom o nieznanym statusie odporności wobec różyczki i toksoplazmozy, posiadającym zwierzęta domowe lub mającym kontakt z surowym mięsem.
• Kobietom, które nigdy nie wykonywały badań w kierunku HIV, WZW B, WZW C i kiły.

• Harmonogram badań w ciąży jest precyzyjnie określony przez standardy opieki okołoporodowej, aby zapewnić maksymalne bezpieczeństwo matce i dziecku.
• Zestaw badań wykonuje się jednorazowo, na początku ciąży w I trymestrze.
• W zależności od wyników pierwszych badań oraz indywidualnej oceny ryzyka, lekarz prowadzący ciążę może zlecić powtórzenie niektórych testów w kolejnych trymestrach (II i III trymestr ciąży). Dotyczy to w szczególności kobiet bez odporności na toksoplazmozę (ujemne IgG) oraz badań w kierunku HIV, kiły czy WZW.

Przygotowanie do wykonania pakietu badań zakaźnych w ciąży jest proste i nie wymaga specjalnych działań.

• Badanie można wykonać o dowolnej porze dnia.
• Nie musisz być na czczo. Natomiast warto zachować 2-3h odstępu między posiłkiem a pobraniem krwi. Takie działanie zapobiega tzw. próbce „lipemicznej", czyli takiej, w której znajduje się zbyt wysoka poposiłkowa ilość tłuszczów.
• Przed badaniem wypij szklankę niegazowanej wody.

Na wyniki badań serologicznych, zwłaszcza w okresie ciąży, może wpływać kilka czynników, na które należy zwrócić szczególną uwagę podczas interpretacji.

• Okienko serologiczne:
• • •
    Jest to czas od momentu zakażenia (potencjalnego kontaktu/ekspozycji) do pojawienia się we krwi wykrywalnych przeciwciał. Wykonanie badania w tym okresie może dać wynik fałszywie ujemny.
• Stan immunologiczny:
• • •
    Odpowiedź immunologiczna organizmu, która w ciąży ulega fizjologicznym modyfikacjom, może wpływać na dynamikę pojawiania się przeciwciał.
• Reakcje krzyżowe:
• • •
    W rzadkich przypadkach, przeciwciała wytworzone w odpowiedzi na jeden patogen mogą reagować z antygenami innego, dając wynik fałszywie dodatni.

Interpretacja wyników badań w ciąży jest złożona i wymaga specjalistycznej wiedzy.

Toksoplazmoza i różyczka:

• IgG dodatnie i IgM ujemne świadczą o przebytej w przeszłości infekcji i nabytej odporności, co jest sytuacją najkorzystniejszą i bezpieczną dla ciąży.
• IgG ujemne i IgM ujemne oznaczają brak odporności. Wymaga to zachowania szczególnej ostrożności w celu uniknięcia zakażenia w trakcie ciąży (w przypadku toksoplazmozy) oraz rozważenia szczepienia po porodzie (w przypadku różyczki).
• IgM dodatnie (z lub bez obecności IgG) może sugerować świeżą infekcję i jest bezwzględnym wskazaniem do pilnej, pogłębionej diagnostyki (np. badanie awidności IgG) i konsultacji ze specjalistą chorób zakaźnych.
• HBs antygen, HCV przeciwciała, HIV, Kiła – wynik dodatni (reaktywny) w którymkolwiek z tych badań wskazuje na prawdopodobieństwo zakażenia i jest wskazaniem do dalszej weryfikacji oraz pilnej konsultacji lekarskiej w celu wdrożenia odpowiedniego postępowania, które ma na celu potwierdzenie zakażenia oraz ochronę zdrowia dziecka.