TSH

Badanie TSH to jedno z najważniejszych badań oceniających pracę tarczycy. Pomaga ocenić obecność zaburzeń hormonalnych, zanim jeszcze pojawią się objawy – i jest podstawą diagnostyki chorób takich jak niedoczynność, nadczynność czy choroby o podłożu autoimmunologicznym (np. Hashimoto).

Choć nazwa może sugerować inaczej, TSH nie jest produkowane przez tarczycę, lecz przez przysadkę mózgową – gruczoł, który kieruje pracą całego układu hormonalnego.

Wyobraź sobie, że przysadka to termostat, a tarczyca to kaloryfer. Gdy poziom hormonów tarczycy (T3 i T4) jest zbyt niski – przysadka „podkręca temperaturę” i wydziela więcej TSH, by pobudzić ją do działania. Jeśli hormonów jest za dużo – „przykręca” tarczycę, zmniejszając poziom TSH.

Dzięki tej zależności TSH działa jak precyzyjny wskaźnik – ujawniając zaburzenia pracy tarczycy, zanim jeszcze będą widoczne zmiany w T3 i T4. Hormony tarczycy wpływają na metabolizm, temperaturę ciała, nastrój, płodność i energię. Jeśli coś z tego nie działa jak trzeba – warto zacząć od TSH.

Regularne badanie TSH to jeden z filarów profilaktyki, obok morfologii czy glukozy. Pomaga zdiagnozować zaburzenia pracy tarczycy, zanim rozwiną się objawy – szczególnie ważne u osób z rodzinnym ryzykiem chorób tarczycy oraz wtedy, gdy czujesz, że Twój organizm zwalnia. Kiedy może się to stać?

• Gdy brakuje Ci energii. Ciągłe zmęczenie, senność, problemy z koncentracją, uczucie zimna mimo ciepła – mogą świadczyć o niedoczynności tarczycy. Często towarzyszą im sucha skóra, wypadanie włosów, zaparcia i przybieranie na wadze mimo braku zmian w diecie.
• Gdy żyjesz „na wysokich obrotach”. Nadmierna potliwość, nerwowość, drżenie rąk, bezsenność, szybkie bicie serca, chudnięcie mimo apetytu – to typowe objawy nadczynności tarczycy.
• Gdy planujesz ciążę lub jesteś w ciąży. Odpowiedni poziom hormonów tarczycy jest kluczowy dla rozwoju płodu, zwłaszcza układu nerwowego. TSH powinno być badane już na początku ciąży i monitorowane w kolejnych trymestrach.
• Przy problemach z płodnością i cyklem miesiączkowym. Zaburzenia owulacji, nieregularne miesiączki czy trudności z zajściem w ciążę mogą wynikać z nieprawidłowej pracy tarczycy – zarówno jej nadczynności, jak i niedoczynności.
• W trakcie leczenia tarczycy. Badanie TSH pozwala ocenić skuteczność terapii i w razie potrzeby skorygować dawki leków.

Badanie TSH powinno być przeprowadzone u każdego, przynajmniej raz w życiu.

• U kobiet w każdym wieku. Zaburzenia tarczycy dotykają kobiety nawet 10 razy częściej niż mężczyzn. Warto badać TSH w czasie dojrzewania, przy planowaniu ciąży i w ciąży, po porodzie, a także w okresie menopauzy. To pomaga w wykryciu zaburzeń wpływających na płodność, nastrój i ogólne samopoczucie.
• U mężczyzn. Zmęczenie, spadek libido, problemy z wagą? To nie zawsze stres czy wiek. TSH pozwala sprawdzić, czy przyczyną nie jest tarczyca – nawet jeśli objawy nie są typowe.
• U osób po 35. roku życia. Po 35. roku życia rośnie ryzyko subklinicznej (utajonej) niedoczynności tarczycy. Profilaktyczne badanie TSH co kilka lat to prosty sposób na wczesne wykrycie problemów.
• U noworodków. TSH jest jednym z obowiązkowych badań przesiewowych w Polsce. Wykonuje się je u każdego noworodka – zwłaszcza jeśli mama miała problemy z tarczycą w ciąży. To pozwala uniknąć groźnych powikłań rozwojowych.
• U osób z chorobami tarczycy w rodzinie. Jeśli ktoś z Twoich bliskich chorował na Hashimoto, Gravesa-Basedowa lub inne schorzenia tarczycy – ryzyko u Ciebie jest większe. Warto badać TSH regularnie, nawet jeśli nie masz objawów.
• U osób z chorobami autoimmunologicznymi. Masz cukrzycę typu 1, celiakię, RZS lub bielactwo? Jesteś w grupie zwiększonego ryzyka autoimmunologicznych chorób tarczycy.

Częstotliwość badania TSH zależy od wieku, stanu zdrowia i czynników ryzyka. Regularna kontrola poziomu TSH pozwala wcześnie wykryć zaburzenia pracy tarczycy i zapobiec ich powikłaniom.

• Profilaktycznie. U zdrowych osób dorosłych, bez objawów i rodzinnych obciążeń, badanie TSH zaleca się co 3–5 lat. To wystarczający odstęp, aby monitorować ewentualne zmiany.
• W grupach ryzyka. Osoby z historią chorób tarczycy w rodzinie, chorobami autoimmunologicznymi (np. cukrzycą typu 1, RZS, celiakią) lub przyjmujące leki wpływające na tarczycę powinny wykonywać badanie raz w roku.
• W ciąży. TSH bada się już na początku ciąży. W razie potrzeby, zgodnie z zaleceniami endokrynologicznymi, kontrola powtarzana jest w kolejnych trymestrach.
• W trakcie leczenia tarczycy. Jeśli leczysz niedoczynność lub nadczynność tarczycy, TSH kontroluje się co 6–12 tygodni po wprowadzeniu lub zmianie dawki leku. Po ustabilizowaniu poziomu hormonów – co 6–12 miesięcy, zgodnie z zaleceniami lekarza.

• Wykonaj badanie rano – najlepiej między 7:00 a 10:00. Poziom TSH podlega rytmowi dobowemu i właśnie rano osiąga najwyższe wartości. Stała pora badania jest szczególnie ważna przy monitorowaniu wyników w czasie.
• Bądź na czczo – choć niektóre laboratoria dopuszczają badanie po posiłku, zaleca się powstrzymanie od jedzenia przez 8–12 godzin. Pozwala to uniknąć zakłóceń, zwłaszcza jeśli jednocześnie oznaczasz inne parametry, np. glukozę czy lipidogram.
• Pij wodę – przed badaniem warto się nawodnić. Woda nie wpływa na wynik, a ułatwia pobranie krwi.
• Unikaj wysiłku i stresu – na 24 godziny przed badaniem zrezygnuj z intensywnej aktywności fizycznej. Rano postaraj się o spokojny start dnia – stres i nadmierny wysiłek mogą zaburzyć wynik.
• Zgłoś przyjmowane leki i suplementy – poinformuj personel o wszystkich stosowanych preparatach. Szczególnie ważna jest biotyna (witamina B7), obecna w suplementach na włosy i paznokcie – może fałszować wynik TSH. Zaleca się jej odstawienie na 2–3 dni przed badaniem.

Wynik TSH może ulegać wahaniom pod wpływem wielu czynników – zarówno fizjologicznych, jak i patologicznych czy farmakologicznych.

• Czynniki fizjologiczne.
• • •
    Pora dnia. TSH ma rytm dobowy: najwyższe wartości osiąga w nocy i rano, a najniższe po południu.
  • •
    Wiek – u osób starszych poziom TSH może być fizjologicznie wyższy.
  • •
    Ciąża – w pierwszym trymestrze TSH może się naturalnie obniżyć pod wpływem hormonu hCG.
  • •
    Stres i wysiłek fizyczny – mogą tymczasowo zaburzyć wynik badania.
• Czynniki patologiczne.
• • •
    Choroby tarczycy – niedoczynność (np. Hashimoto) zwykle powoduje wzrost TSH, nadczynność (np. choroba Gravesa-Basedowa) – jego spadek.
  • •
    Choroby przysadki mózgowej – guzy lub niedoczynność mogą wpływać na produkcję TSH.
  • •
    Poważne choroby ogólnoustrojowe – infekcje, zabiegi operacyjne czy zespół pozatarczycowy mogą przejściowo zmieniać poziom TSH.
• Leki i suplementy.
• • •
    Biotyna (witamina B7) – obecna w wielu suplementach na włosy i paznokcie, może fałszywie zaniżać wynik.
  • •
    Leki na tarczycę – lewotyroksyna obniża TSH, tyreostatyki je podwyższają.
  • •
    Inne preparaty – m.in. glikokortykosteroidy, dopamina, amiodaron, lit czy niektóre leki przeciwpadaczkowe również mogą wpływać na wynik. Zawsze poinformuj lekarza o przyjmowanych lekach i suplementach.

Podwyższone TSH (powyżej normy). Wysokie TSH to sygnał, że przysadka mózgowa „dopinguje” tarczycę do pracy, ponieważ we krwi jest za mało hormonów tarczycy. Najczęściej oznacza to niedoczynność tarczycy (hipotyreozę).
Możliwe przyczyny:

• Choroba Hashimoto (przewlekłe zapalenie tarczycy o podłożu autoimmunologicznym)
• Leczenie jodem radioaktywnym lub usunięcie tarczycy
• Niedobór jodu w diecie
• Działanie niektórych leków
• Rzadko: guz przysadki mózgowej wydzielający TSH

Obniżone TSH (poniżej normy). Niskie TSH sugeruje, że przysadka ogranicza stymulację tarczycy, ponieważ hormonów tarczycy (T3 i T4) jest już zbyt dużo. Najczęściej świadczy to o nadczynności tarczycy (hipertyreozie).

Możliwe przyczyny:

• Choroba Gravesa-Basedowa (autoimmunologiczna)
• Nadczynne guzki tarczycy (tzw. guzki gorące)
• Zapalenie tarczycy (np. po infekcji)
• Przedawkowanie leków z lewotyroksyną
• Rzadko: niedoczynność przysadki mózgowej