FSH

FSH, czyli hormon folikulotropowy (lub folitropina), to jeden z najważniejszych hormonów regulujących funkcje rozrodcze. Jest produkowany w przednim płacie przysadki mózgowej – niewielkim, ale niezwykle ważnym gruczole u podstawy mózgu. FSH, razem z hormonem luteinizującym (LH), należy do grupy gonadotropin, co oznacza, że jego głównym zadaniem jest stymulacja gonad, czyli jajników u kobiet i jąder u mężczyzn.

• U kobiet FSH odgrywa kluczową rolę w cyklu miesiączkowym. Na początku cyklu jego stężenie rośnie, pobudzając jajniki do wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych (w jednym z nich rozwija się komórka jajowa). FSH stymuluje również pęcherzyki do produkcji estrogenów, w tym estradiolu.
• U mężczyzn FSH jest niezbędny do prawidłowego przebiegu spermatogenezy, czyli procesu produkcji i dojrzewania plemników w jądrach.

Produkcja FSH jest precyzyjnie regulowana na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Oznacza to, że gdy jajniki lub jądra pracują prawidłowo i produkują wystarczającą ilość hormonów (estrogenów lub testosteronu), wysyłają sygnał zwrotny do przysadki, aby ta zmniejszyła produkcję FSH. Badanie stężenia FSH we krwi jest więc fundamentalnym narzędziem oceny komunikacji na osi przysadka-gonady.

Oznaczenie stężenia FSH jest wskazane w szerokim spektrum problemów związanych z płodnością, dojrzewaniem i ogólną równowagą hormonalną.

U kobiet wskazania do badania to:

• Diagnostyka niepłodności, jest to jedno z podstawowych badań oceniających przyczynę problemów z zajściem w ciążę.
• Ocena rezerwy jajnikowej. Wysokie stężenie FSH na początku cyklu może świadczyć o wyczerpywaniu się puli komórek jajowych.
• Podejrzenie menopauzy. Podwyższone FSH jest jednym z biochemicznych sygnałów wygasania czynności jajników.
• Zaburzenia miesiączkowania. Nieregularne cykle, ich brak (amenorrhea) lub rzadkie występowanie.
• Podejrzenie zespołu policystycznych jajników (PCOS).

U mężczyzn badanie wykonuje się przy:

• Diagnostyce niepłodności, zwłaszcza gdy badanie nasienia wykazuje małą liczbę plemników (oligospermia) lub ich całkowity brak (azoospermia).
• Podejrzeniu hipogonadyzmu (niewydolności jąder).
• Zaburzeniach libido i potencji.

U obu płci badanie jest pomocne w:

• Diagnostyce zaburzeń funkcji przysadki mózgowej lub podwzgórza.
• Diagnostyce przyczyn przedwczesnego lub opóźnionego dojrzewania płciowego u dzieci i młodzieży.

Badanie FSH jest kluczowym elementem diagnostyki endokrynologicznej i ginekologicznej. Polecamy je w szczególności:

• Parom, które bezskutecznie starają się o dziecko, jako podstawowe badanie w diagnostyce niepłodności partnerskiej.
• Kobietom po 35. roku życia planującym ciążę, w celu oceny rezerwy jajnikowej.
• Kobietom z nieregularnymi cyklami miesiączkowymi lub objawami sugerującymi menopauzę (uderzenia gorąca, zaburzenia snu).
• Mężczyznom z nieprawidłowymi wynikami badania nasienia.
• Dzieciom i nastolatkom, u których obserwuje się objawy zbyt wczesnego lub opóźnionego pokwitania.
• Osobom z podejrzeniem chorób przysadki mózgowej, takich jak guzy czy niedoczynność.

Częstotliwość badania FSH zależy od celu, w jakim jest wykonywane.

• W diagnostyce zazwyczaj badanie wykonuje się jednorazowo, aby ocenić stan pacjenta. Kluczowe jest jednak, aby u kobiet badanie było wykonane w odpowiednim dniu cyklu.
• W monitorowaniu leczenia. W niektórych przypadkach, np. podczas stymulacji owulacji w procedurach wspomaganego rozrodu (in vitro), lekarz może zlecić kilkukrotne oznaczenie FSH w trakcie jednego cyklu, aby monitorować odpowiedź organizmu na leki.

Prawidłowe przygotowanie do badania FSH jest kluczowe dla uzyskania wiarygodnego wyniku, zwłaszcza u kobiet.

• Dzień cyklu miesiączkowego, to absolutnie najważniejsza informacja dla kobiet! Stężenie FSH zmienia się w zależności od fazy cyklu. Aby ocenić rezerwę jajnikową i podstawową funkcję osi hormonalnej, badanie należy wykonać między 2. a 5. dniem cyklu (licząc od pierwszego dnia krwawienia). Zawsze wykonuj badanie zgodnie z zaleceniem lekarza specjalisty medycznego.
• Zaleca się pobranie krwi w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Bycie na czczo nie jest warunkiem koniecznym, ale zalecanym, zwłaszcza jeśli jednocześnie oznaczane są inne parametry.
• Rano przed badaniem wypij szklankę niegazowanej wody.

Na stężenie FSH we krwi wpływa wiele czynników, które lekarz musi uwzględnić przy interpretacji.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Faza cyklu miesiączkowego, najważniejszy czynnik u kobiet.
  • •
    Stężenie naturalnie wzrasta u kobiet w okresie okołomenopauzalnym.
  • •
    W ciąży stężenie FSH jest bardzo niskie, praktycznie nieoznaczalne.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Niewydolność gonad. Pierwotna niewydolność jajników (np. w zespole Turnera, po chemioterapii) lub jąder (np. w zespole Klinefeltera) prowadzi do wysokich stężeń FSH.
  • •
    Choroby przysadki lub podwzgórza. Guzy, stany zapalne lub urazy tych struktur mogą prowadzić do niedoboru FSH.
  • •
    Zespół policystycznych jajników (PCOS). Charakterystyczny jest często nieprawidłowy stosunek LH do FSH.
  • •
    Anoreksja, wyniszczenie, nadmierny wysiłek fizyczny mogą hamować wydzielanie gonadotropin.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki hormonalne (antykoncepcja, HTZ, testosteron).
  • •
    Niektóre leki stosowane w leczeniu psychiatrycznym lub onkologicznym.
  • •
    Suplementacja biotyną w dużych dawkach.

Wynik badania FSH jest bezwartościowy w oderwaniu od kontekstu klinicznego – płci, wieku, dnia cyklu (u kobiet) oraz wyników innych badań hormonalnych (zwłaszcza LH i estradiolu).

• Wysoki poziom FSH najczęściej oznacza, że gonady (jajniki lub jądra) nie odpowiadają prawidłowo na stymulację z przysadki, która w odpowiedzi „krzyczy” coraz głośniej, produkując więcej FSH.
• • •
    U kobiet może wskazywać na wygasanie czynności jajników i zbliżającą się menopauzę lub na przedwczesną niewydolność jajników (POI). Jest to sygnał obniżonej rezerwy jajnikowej i może wiązać się z trudnościami w zajściu w ciążę.
  • •
    U mężczyzn może sugerować pierwotne uszkodzenie jąder, które nie są w stanie produkować plemników mimo silnej stymulacji.
• Niski poziom FSH (często w połączeniu z niskim LH) wskazuje, że problem leży wyżej – w przysadce mózgowej lub podwzgórzu, które nie produkują wystarczającej ilości hormonów stymulujących.
• • •
    Może to być spowodowane chorobami przysadki (np. guzem), nadmiernym stresem, niedożywieniem (anoreksją) lub bardzo intensywnym wysiłkiem fizycznym.
  • •
    U kobiet może być przyczyną braku miesiączki o podłożu podwzgórzowym.