Prolaktyna

Prolaktyna (PRL) to hormon peptydowy produkowany przez przedni płat przysadki mózgowej – niewielki, ale niezwykle ważny gruczoł u podstawy mózgu. Choć prolaktyna jest najbardziej znana ze swojej kluczowej roli w inicjowaniu i podtrzymywaniu laktacji (produkcji mleka) u kobiet po porodzie, jej działanie jest znacznie szersze i dotyczy obu płci.

Prolaktyna wpływa na funkcjonowanie układu rozrodczego, odpornościowego, a także na metabolizm i nasze samopoczucie. Jej stężenie we krwi jest precyzyjnie regulowane i zmienia się w ciągu doby. Poza okresem ciąży i karmienia piersią, powinno utrzymywać się na stosunkowo niskim poziomie.

Gdy z różnych przyczyn dochodzi do nadmiernego wydzielania tego hormonu, mówimy o hiperprolaktynemii. Stan ten może zakłócać równowagę hormonalną organizmu, prowadząc do szeregu objawów, takich jak zaburzenia miesiączkowania czy problemy z płodnością. Badanie stężenia prolaktyny jest podstawowym narzędziem, które pozwala ocenić, czy ten hormon działa w Twoim organizmie w sposób prawidłowy.

Badanie stężenia prolaktyny jest zalecane, gdy obserwujesz u siebie objawy, które mogą wskazywać na jej nadmiar. Warto zwrócić uwagę na sygnały wysyłane przez organizm, ponieważ mogą one być kluczem do rozwiązania wielu problemów zdrowotnych.

• U kobiet warto rozważyć badanie, gdy występują:
• • •
    Nieregularne cykle miesiączkowe, skąpe miesiączki lub ich całkowity zanik.
  • •
    Problemy z zajściem w ciążę, trudności z owulacją.
  • •
    Mlekotok, czyli wyciek mlecznej wydzieliny z piersi, który nie jest związany z ciążą ani karmieniem.
  • •
    Spadek libido (ochoty na seks) i suchość pochwy.
  • •
    Trądzik i nadmierne owłosienie (hirsutyzm), które mogą być związane z zaburzeniami hormonalnymi.
• U mężczyzn wskazaniem do badania mogą być:
• • •
    Obniżone libido i zaburzenia erekcji.
  • •
    Niepłodność, pogorszenie jakości nasienia.
  • •
    Ginekomastia, czyli powiększenie gruczołów piersiowych.
  • •
    Rzadziej, podobnie jak u kobiet, mlekotok.
• U obu płci o podwyższonej prolaktynie mogą świadczyć:
• • •
    Bóle głowy i zaburzenia widzenia, które mogą sugerować obecność guza przysadki (gruczolaka) uciskającego na nerwy wzrokowe.
  • •
    Obniżenie gęstości kości (osteopenia, osteoporoza) w wyniku długotrwałego niedoboru hormonów płciowych.

Badanie prolaktyny jest ważnym elementem diagnostyki endokrynologicznej, szczególnie polecanym w następujących grupach:

• Kobiety z zaburzeniami cyklu miesiączkowego i/lub niepłodnością. Podwyższone stężenie prolaktyny jest jedną z częstszych przyczyn tych problemów.
• Kobiety i mężczyźni doświadczający mlekotoku. To klasyczny objaw, który zawsze wymaga sprawdzenia stężenia PRL.
• Mężczyźni z objawami obniżonego popędu seksualnego, zaburzeniami erekcji lub powiększeniem piersi.
• Osoby z podejrzeniem gruczolaka przysadki mózgowej. Badanie prolaktyny jest kluczowe, ponieważ najczęstszym typem guza przysadki jest właśnie guz wydzielający prolaktynę (prolactinoma).
• Pacjenci z niedoczynnością tarczycy. Nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do wzrostu stężenia prolaktyny, dlatego badanie PRL jest często wykonywane razem z panelem tarczycowym.
• Osoby przyjmujące niektóre leki, które mogą wpływać na stężenie prolaktyny (np. leki przeciwpsychotyczne, antydepresanty, leki na nadciśnienie).

Częstotliwość badania prolaktyny jest ściśle uzależniona od sytuacji klinicznej i zaleceń lekarza.

• W procesie diagnostycznym zazwyczaj badanie wykonuje się jednorazowo. Jeśli wynik jest podwyższony, lekarz często zleca powtórne oznaczenie, aby potwierdzić wynik, ze względu na dużą wrażliwość hormonu na stres. Czasem konieczne jest pogłębienie diagnostyki, np. o badanie w kierunku makroprolaktyny.
• W monitorowaniu leczenia. Pacjenci leczeni z powodu gruczolaka przysadki (prolactinoma) wymagają regularnych kontroli stężenia PRL. Częstotliwość ustala endokrynolog – początkowo może to być co kilka miesięcy, a po ustabilizowaniu się stanu pacjenta, rzadziej, np. raz w roku.

• Krew należy pobrać w godzinach porannych (między 7:00 a 10:00), koniecznie 2-3 godziny po przebudzeniu się. Prolaktyna wydzielana jest pulsacyjnie, a jej najwyższe stężenie występuje w nocy i wczesnym rankiem.
• Na badanie należy zgłosić się na czczo, po około 8-12 godzinach od ostatniego posiłku.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody. Ułatwi to pobranie krwi.
• Odpoczynek przed pobraniem to warunek konieczny! Przed przybyciem specjalisty medycznego usiądź i odpocznij w spokoju przez co najmniej 20-30 minut. Pośpiech i stres mogą fałszywie zawyżyć wynik.
• W miarę możliwości unikaj stresujących sytuacji w dniu badania i w dniu go poprzedzającym.
• Na 24 godziny przed badaniem zrezygnuj ze współżycia seksualnego.
• Przez 24 godziny przed badaniem unikaj stymulacji brodawek sutkowych (np. przez obcisłą bieliznę, samobadanie piersi).
• Na dobę przed badaniem zrezygnuj z intensywnego wysiłku fizycznego.

Stężenie prolaktyny we krwi jest bardzo dynamiczne. Na jego wartość może wpływać wiele czynników fizjologicznych, patologicznych i farmakologicznych.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Stres jest jednym z najsilniejszych bodźców stymulujących wydzielanie prolaktyny.
  • •
    Najwyższe stężenia prolaktyny notuje się podczas snu.
  • •
    Ciąża i laktacja to okresy fizjologicznej, bardzo wysokiej hiperprolaktynemii.
  • •
    Wysiłek fizyczny, posiłek (zwłaszcza bogaty w białko i tłuszcz), stosunek seksualny, stymulacja brodawek sutkowych.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Gruczolak przysadki (prolactinoma) to najczęstsza patologiczna przyczyna wysokich stężeń PRL.
  • •
    Niedoczynność tarczycy. Podwyższone stężenie TSH może stymulować produkcję prolaktyny.
  • •
    Zespół policystycznych jajników (PCOS).
  • •
    Przewlekła niewydolność nerek lub wątroby, które odpowiadają za usuwanie prolaktyny z organizmu.
  • •
    Urazy klatki piersiowej, półpasiec.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki), leki przeciwdepresyjne (zwłaszcza SSRI).
  • •
    Leki przeciwwymiotne (np. metoklopramid).
  • •
    Niektóre leki na nadciśnienie tętnicze (np. werapamil).
  • •
    Estrogeny, opioidy.

Wynik badania prolaktyny musi być zawsze interpretowany w kontekście objawów, przyjmowanych leków i rygorystycznego przygotowania do badania.

• Podwyższone stężenie prolaktyny (hiperprolaktynemia)
  Jest to najczęstsza nieprawidłowość. Wzrost stężenia prolaktyny może być niewielki, umiarkowany lub bardzo wysoki, a stopień tego wzrostu może naprowadzać na przyczynę.
  Niewielki wzrost jest często związany z tzw. hiperprolaktynemią czynnościową, czyli nadmierną reakcją na stres, lub jest efektem ubocznym przyjmowania niektórych leków. Może również towarzyszyć niedoczynności tarczycy czy PCOS.
  Znacznie podwyższone stężenie silnie sugeruje obecność gruczolaka przysadki (prolactinoma). Im wyższy wynik, tym większe prawdopodobieństwo guza.
• Należy również pamiętać o makroprolaktynie. Jest to duża, nieaktywna biologicznie cząsteczka prolaktyny, która jest oznaczana w teście laboratoryjnym, zawyżając wynik, ale nie dając objawów klinicznych. W przypadku podwyższonego wyniku PRL bez wyraźnych objawów, lekarz może zlecić badanie w kierunku makroprolaktyny.
• Obniżone stężenie prolaktyny
  Zazwyczaj nie ma istotnego znaczenia klinicznego i nie jest powodem do niepokoju. Może występować w rzadkich przypadkach niedoczynności przysadki mózgowej lub podczas przyjmowania niektórych leków (np. agonistów dopaminy).