Zespół jelita drażliwego – objawy, przyczyny, leczenie

Zespół jelita drażliwego – co to jest?

Zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome, IBS) to przewlekła choroba układu pokarmowego charakteryzująca się silnymi napadowymi bólami brzucha oraz zaburzeniami rytmu wypróżnień. Aby mówić o IBS, objawy muszą występować przynajmniej przez 3 miesiące i muszą być wykluczone takie przyczyny jak: zatrucie pokarmowe, infekcja i zapalenie jelit.

Objawy zespołu jelita drażliwego

• Ból brzucha – na ogół pojawia się w podbrzuszu (zobacz, co jeszcze może oznaczać ból podbrzusza), ale może też dotyczyć innej jego części. Niektórzy pacjenci odczuwają ból tylko po lewej lub prawej stronie brzucha. Ból często ma charakter napadowy – pojawia się nagle w postaci ostrego skurczu, silnego bólu (skrętu) jelit, po czym ustępuje. Z czasem wraca, jednak ciężko przewidzieć, kiedy to będzie – u każdego pacjenta ataki wyglądają nieco inaczej i występują z inną częstotliwością. Niekiedy ból brzucha może mieć charakter stały.
• Wzdęcia brzucha i oddawanie nadmiernej ilości gazów.
• Biegunka lub zaparcia – u niektórych osób z IBS występują naprzemienne okresy biegunek i zaparć. Biegunki często są półpłynne lub wodniste, towarzyszy im silne parcie i skurcze brzucha. Do wypróżnienia najczęściej dochodzi w godzinach porannych, po posiłku i sytuacji stresowej. W przypadku zaparć stolec oddawany jest z wysiłkiem, a wiele osób ma uczucie niepełnego wypróżnienia.

Objawy jelita drażliwego mogą też obejmować:

• zgagę,
• nudności i wymioty,
• bulgotanie w brzuchu,
• obecność śluzu w kale,
• uczucie przelewania w brzuchu,
• ból głowy,
• zmęczenie,
• wahania nastroju,
• stany lękowe i depresyjne,
• częste oddawanie moczu,
• zaburzenia miesiączkowania.

Symptomy z tej listy uznawane są za towarzyszące i ich obecność nie świadczy jeszcze o zespole jelita drażliwego. Objawy te mogą również występować w przypadku innych chorób, np. celiakii. Dlatego warto wykonać badania, niezbędne w diagnostyce IBS.

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego jest przewlekłą i złożoną chorobą, której przyczyny nie są do końca poznane. Wyróżnia się kilka czynników, które mogą wywoływać objawy IBS, a są to:

• Stres – osoby wrażliwe, które trudniej niż inni przeżywają sytuacje stresujące, są bardziej podatne na zachorowanie. Z tego względu na IBS często chorują osoby, u których występują różne zaburzenia psychiczne np. depresja, zaburzenia osobowości.
• Niektóre pokarmy – uważa się, że jedzenie samo w sobie nie wywołuje objawów zespołu jelita drażliwego, ale niektóre pokarmy zawierające alergeny lub powodujące nietolerancje pokarmowego mogą nasilać występujące już symptomy.
• Dysbioza jelitowa – zaburzenia we florze bakteryjnej jelit (wskutek antybiotykoterapii, chorób, niewłaściwej diety itp.) mogą być przyczyną IBS.
• Przebyta infekcja jelit – tzw. poinfekcyjny zespół jelita drażliwego. Często obserwuje się u osób, które w przeszłości doświadczyły ciężkiej biegunki spowodowanej infekcją bakteryjną lub wirusową.
• Zaburzona perystaltyka lub biochemia jelit – w jelitach wydzielane są hormony i inne związki. Część z nich bierze udział w trawieniu i wchłanianiu substancji odżywczych. Nieprawidłowości w ich wydzielaniu zaburzają pracę jelit i mogą przyczyniać się do IBS.

Ponadto wyróżnia się kilka czynników ryzyka, które zwiększają szansę zachorowania na IBS:

• Płeć – zespół jelita drażliwego dwukrotnie częściej występuje u kobiet.
• Wiek – pierwsze objawy IBS najczęściej pojawiają się u osób młodych. 50% chorych pierwsze symptomy zgłasza przed ukończeniem 35. r.ż.
• Zachorowania w rodzinie – osoby, u których w rodzinie występował zespół jelita drażliwego, są bardziej narażone na zachorowanie.
• Zaburzenia depresyjno-lękowe – pacjenci, którzy chorują na depresję, nerwicę lękową, doświadczają wahań nastrojów, cierpią na zaburzenia odżywiania lub inne o podłożu psychicznym częściej chorują na IBS.

U wielu osób z zespołem jelita drażliwego przyczyną choroby jest nie jeden, a kilka czynników. W przypadku IBS jak na dłoni widać zależność pomiędzy mózgiem a jelitami. Mózg wpływa na pracę żołądka i jelit – i na odwrót: mikroflora jelitowa ma wpływ na pracę mózgu. Zostało to udowodnione naukowo. Dlatego zaburzenia w jednym obszarze mogą powodować zaburzenia w innych. Na przykład antybiotykoterapia zaburza równowagę mikroflory jelitowej, co spowoduje gorszą tolerancję niektórych pokarmów. Z kolei zachwiany mikrobiom w jelitach może wpłynąć na mózg, przyczyniając się do zaburzeń psychicznych. Powstaje efekt domina i każdy element może stać się czynnikiem wyzwalającym objawy IBS.

Chcesz wiedzieć więcej a zależności pomiędzy mózgiem a jelitami? Przeczytaj artykuł: Dlaczego jelita nazywamy drugim mózgiem.

Diagnostyka IBS

W rozpoznaniu zespołu jelita drażliwego ogromną rolę odgrywa dokładny wywiad lekarski. W IBS większość objawów nie jest charakterystyczna i może świadczyć o wielu innych chorobach układu pokarmowego, np. celiakii, chorobie Crohna, raku jelita grubego oraz nietolerancjach i alergiach pokarmowych.

W przypadku podejrzenia IBS oraz w celu wykluczenia innych dolegliwości lekarz najprawdopodobniej zleci następujące badania:

• Morfologia krwi i CRP – nieprawidłowe wyniki mogą świadczyć o toczącym się stanie zapalnym w organizmie.
• TSH – podstawowe badanie na tarczycę, oceniające pracę narządu. Zaburzenia hormonalne mogą być jedną z przyczyn IBS, ale też niektóre objawy choroby np. biegunka występują też w niedoczynności tarczycy.
• Test w kierunku celiakii – jest to badanie różnicujące. Objawy celiaki są podobne do symptomów IBS. Ujemny wynik badania pozwala wykluczyć nietolerancję glutenu.
• Testy wodorowe w kierunki SIBO – badanie zlecane jest w przypadku, kiedy dla chorego szczególnie uciążliwe są objawy takie jak biegunka i wzdęcia. SIBO to przerost flory bakteryjnej jelit, który występuje nawet u 30% chorych na IBS.
• Kalprotektyna lub laktoferyna w kale – markery stanu zapalnego jelit.

Niekiedy konieczne jest pogłębienie diagnostyki. Osoby powyżej 45 r.ż., z podejrzeniem celiakii, u których w rodzinie występowały nowotwory przewodu pokarmowego oraz z nieprawidłowymi wynikami powyższych badań laboratoryjnych, powinny dodatkowo wykonać USG jamy brzusznej, gastroskopii lub kolonoskopii. Natomiast u kobiet, aby wykluczyć choroby układu rozrodczego, zaleca się konsultację ginekologiczną z USG.

Zespół jelita drażliwego – leczenie

Czy istnieje skuteczny lek na zespół jelita drażliwego? Niestety nie. IBS jest bardzo złożoną chorobą. Na to, czy wystąpią objawy, a także jak bardzo będą nasilone, ma wpływ naprawdę wiele czynników. W leczeniu choroby najważniejsze są: umiejętność radzenia sobie ze stresem oraz dieta. Na obu polach można wspierać się lekami, ale one jedynie złagodzą objawy IBS, ale nie wyeliminują przyczyny.

Leki na zespół jelita drażliwego

W leczeniu zespołu jelita drażliwego pomocne mogą okazać się:

• Leki przeciwdepresyjne – często łagodzą objawy IBS. Stosuje się trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) lub selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI).
• Leki rozkurczowe – działają na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i „uspokajają” jelita. Lekami rozkurczowymi są np. hioscyna i drotaweryna oraz olejek z mięty pieprzowej.
• Leki na biegunkę – jeśli dominującym objawem są luźne stolce. Przykładowe leki: loperamid, eluksadolina lub rifaksymina.
• Leki na zaparcia – jeśli dominującym objawem jest zatwardzenie. Przykładowe leki: makrogole, tegaserod, prukalopryd, inaklotyd, plekanatyd i lubiproston.
• Probiotyki – czasami przy IBS stwierdza się zaburzenia flory bakteryjnej jelit. W takim przypadku probiotyki mogą pomóc przywrócić równowagę jelitową i uspokoić jelito drażliwe.

Wsparcie psychologiczne

Umiejętność radzenia sobie ze stresem jest kluczowa w leczeniu zespołu jelita drażliwego. Pamiętaj, że zawsze możesz skorzystać z profesjonalnej pomocy. W pierwszej kolejności udaj się do psychologa, który określi, jakiego rodzaju pomocy potrzebujesz. Być może poczujesz się lepiej już po kilku wizytach – sama rozmowa, poznanie skutecznych technik radzenia sobie ze stresem, mogą okazać się bardzo pomocne. A być może specjalista stwierdzi, że konieczne jest leczenie farmakologiczne – wtedy skieruje Cię do psychiatry. Jeśli Twój problem będzie bardziej złożony, konieczna może się okazać terapia w gabinecie psychoterapeuty.

Warto walczyć o swoje zdrowie zarówno to fizyczne, jak i psychiczne! 

Zespół jelita drażliwego – dieta

W zespole jelita drażliwego zaleca się stosowanie diety low FODMAP (z ang. Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols). Obecnie jest to jedyne poparte licznymi badaniami zalecenie dietetyczne dla osób z IBS. 

Na czym polega dieta low FODMAP?

Dieta low FODMAP polega na spożywaniu produktów o niskiej zawartości fermentujących mono-, di- i oligosacharydów oraz polioli. Produkty zawierające te związki mogą wywoływać lub nasilać objawy IBS. Dlatego należy wykluczyć je z diety. W poniższej tabeli znajduje się lista produktów NIEWSKAZANYCH dla osób z zespołem jelita drażliwego (duża zawartość FODMAP) oraz ZALECANYCH (mała zawartość FODMAP).

W związku z tym, że dieta low FODMAP wiąże się z wieloma ograniczeniami – wyklucza wiele produktów, które są cennym źródłem witamin i minerałów, nie zaleca się jej stosować przez cały czas. To jak w takim razie trwałe złagodzić objawy IBS za pomocą diety? Rozwiązaniem jest stosowanie diety przez pewien okres (np. od 2 do 6 tygodni), a następnie stopniowe wprowadzanie pokarmów z listy produktów o dużej zawartości FODMAP.

Dzięki temu po etapie „restrykcyjnej” diety low FODMAP można wrócić do normalnego jedzenia, eliminując tylko te produkty, które wywołują objawy IBS. W zlokalizowaniu konkretnych produktów pomocny będzie dzienniczek żywienia- aby go pobrać, podaj maila w formularzu poniżej. Wprowadzając nowy produkt do diety, warto zapisywać swoje objawy i samopoczucie.

Jak stosować dietę FODMAP?

Etap I

Czas trwania: 2-6 tygodni

Na tym etapie ze swojej diety eliminujesz wszystkie produkty z tabeli o dużej zawartości FODMAP. Spożywasz tylko te, które są na liście: mała zawartość FODMAP.

Jeśli objawy ustąpią – możesz przejść do kolejnego etapu. Jeśli nic się nie zmieniło – skonsultuj się z lekarzem lub dietetykiem, aby ustalić dalsze postępowanie.

Etap II

Czas trwania: 8-12 tygodni

Do swojej diety możesz stopniowo wprowadzać produkty o dużej zawartości FODMAP. Przy każdej zmianie dokładnie obserwuj swój organizm i samopoczucie. Możesz też prowadzić dzienniczek żywienia i zapisywać swoje obserwacje. Pobierzesz go wyżej.

Etap III

Czas trwania: do końca życia :)

Gratulacje! Jeśli udało Ci się namierzyć produkty, które wywołują u Ciebie objawy IBS, najtrudniejszy etap masz już za sobą. Teraz wystarczy, abyś trzymał(-a) się diety i możesz cieszyć się życiem. Co jakiś czas możesz też spróbować wprowadzić do diety produkt, który wcześniej wywoływał nieprzyjemne objawy. Zdarza się, że po jakimś czasie organizm zaczyna tolerować produkt, którego wcześniej „nie trawił”. Każdą zmianę obserwuj i zapisuj w swoim dzienniczku żywieniowym.

Jak uspokoić jelito drażliwe? Wprowadź zmiany w swoim życiu już dziś!

Złagodzić długo utrzymujące się wzdęcia, biegunki, zaparcia lub przelewanie się w brzuchu na tle nerwowym pomoże przede wszystkim konsultacja z psychologiem. Psychoterapia to rozwiązanie, które w perspektywie lat będzie najlepszą inwestycją. Poza tym, to co możesz zrobić, by uspokoić jelito drażliwe to:

1. Prowadzenie diety FODMAP.
2. Jedzenie małych i lekkostrawnych posiłków 5 razy dziennie bez pośpiechu.
3. Wykluczenie z diety produktów wzdymających, takich jak: cebula, czosnek, kapusta, kalafior, brokuły, brukselka, rośliny strączkowe.
4. Ograniczenie spożywania kawy, czarnej herbaty, alkoholu i kolorowych gazowanych napojów. Zamiast nich wybieraj zwykłą wodę niegazowaną i herbaty ziołowe.
5. Unikanie smażenia. Zamiast tego gotuj w wodzie lub na parze, duś lub piecz w piekarniku.
6. Wykluczenie ciężkostrawnych potraw (wędzonych, konserwowych, ostrych, kwaśnych, smażonych, typu fast-food).
7. Zrezygnowanie z cukrów prostych – także tych znajdujących się w gumie do żucia i cukierkach do ssania.
8. Wybieranie produkty nieprzetworzone z jak najprostszym składem.
9. Regularne ćwiczenia fizyczne.
10. Dbanie o odpowiednią higienę snu.
11. Picie ok. 2 l wody dziennie.
12. Zrezygnowanie z papierosów i alkoholu.
13. Praktykowanie technik relaksacyjnych, np. medytacja, joga, uważność.

Zapoznaj się też z domowymi sposobami na zgagę, zaparcia i stres, dzięki którym złagodzisz objawy IBS. Życzymy dużo spokoju i zdrowia!