Rak jelita grubego – objawy, diagnostyka, leczenie

Rak jelita grubego – objawy

Gdzie boli rak jelita grubego? Niestety nowotwór ten długo nie daje specyficznych objawów i nie boli. Wczesne objawy, mogące świadczyć o początkowym rozwoju raka jelita grubego, są niestety często trywializowane.

Pierwsze objawy raka jelita grubego:

• krwawienie z przewodu pokarmowego (szczególnie krew w stolcu);
• bóle brzucha;
• uczucie niepełnego wypróżnienia;
• zmiana rytmu wypróżnień (biegunki oraz zaparcia);
• biegunki z domieszką śluzu;
• zwężenie stolców (tzw. stolce ołówkowate);
• niezamierzony (i niekontrolowany) spadek masy ciała.

Późniejsze objawy nowotworu jelita grubego i odbytnicy mogą uwzględniać:

• anemię;
• uczucie przepełnienia odbytnicy;
• naglące, bolesne parcie na stolec;
• ciemnoczerwoną krew w stolcu;
• wyczuwalny guz w jamie brzusznej;
• ciężkie zaparcia;
• niedrożność przewodu pokarmowego;
• zapalenie otrzewnej;
• duże krwawienie z odbytnicy;
• nadmierne zmęczenie, osłabienie organizmu;
• regularne wymioty.

Znaczny wzrost guza może spowodować zamknięcie światła jelita grubego – co skutkuje niedrożnością jelit. W takim wypadku może również wystąpić utajone krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, co z czasem doprowadzi do anemii (czyli niedokrwistości).

Warto również zwrócić uwagę na objawy typowe dla raka odbytu (czyli podtypu raka jelita grubego):
świąd odbytu;

• wydzielina śluzopodobna;
• bolesne parcie na stolec;
• nietrzymanie gazów i stolca.

Rak jelita grubego a inne choroby układu trawienia

Jak to w przypadku nowotworów bywa, ich objawy (zwłaszcza początkowe) są bardzo niespecyficzne. Podobne symptomy dają też inne choroby gastrologiczne, np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, hemoroidy i zespół jelita drażliwego. Jeśli nie masz jeszcze postawionej diagnozy, a jedynie poszukujesz możliwych interpretacji Twoich dolegliwości – spokojnie, to nie musi być rak! Czytaj dalej i dowiedz się więcej.

Hemoroidy a rak jelita grubego

Hemoroidy (nazywane także żylakami odbytu lub guzkami krwawniczymi) dotykają 11% populacji ogólnej, najczęściej osób między 45. a 65. rokiem życia. W zdrowym organizmie ich rolą jest m.in. ułatwienie oddawania kału oraz uszczelnienie odbytu. Poprzez „chorobę hemoroidalną” mamy na myśli stan zapalny żylaków. Nie stanowi on zagrożenia dla życia, jednak objawy utrudniają codzienne funkcjonowanie. Symptomami mogą być:

• świąd i pieczenie odbytu;
• bezbolesne krwawienia z odbytu;
• ból i dyskomfortu podczas oddawania stolca;
• ból, zwłaszcza przy siadaniu;
• stan zapalny w okolicy odbytu;
• twarde, bolesne i sine wypustki przy odbycie.

W przypadku, gdy pojawiają się hemoroidy zewnętrzne – widać je nawet gołym okiem. Leczenie jest stosunkowo proste, a zapobieganie nawrotowi choroby uwzględnia prowadzenie diety przeciwzapalnej i bogatobłonnikowej, nasiadówek lub maści na guzki krwawnicze.

Zespół jelita drażliwego a rak jelita grubego

Według oficjalnych danych zespół jelita drażliwego (IBS) występuje u 15 – 20% populacji ogólnej, jednak liczby te mogą być niedoszacowane, ponieważ zdecydowana większość pacjentów nie zgłasza się do lekarza. IBS dwukrotnie częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. Do objawów zalicza się np.:

• ból brzucha (najczęściej podbrzusza);
• wydęty brzuch;
• wzdęcia;
• biegunka;
• zaparcia;
• zgaga;
• nudności i wymioty;
• obecność śluzu w kale;
• uczucie przelewania w brzuchu;
• ból głowy;
• zmęczenie;
• wahania nastroju;
• stany lękowe i depresyjne;
• częste oddawanie moczu;
• zaburzenia miesiączkowania.

Zespół jelita drażliwego ma podłoże psychologiczne. Jako najczęstszą przyczynę IBS wskazuje się stres, choć choroba może również być spowodowana przebytą infekcją jelit lub zaburzeniami flory bakteryjnej jelit.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego a rak

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to zapalenie błony śluzowej odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy. To stosunkowo rzadka choroba: wg danych Medycyny Praktycznej w Polsce notuje się ok. 700 przypadków rocznie. Do objawów choroby należą:

• biegunka, często krwista;
• częste oddawanie stolca o mniejszej niż zwykle objętości;
• ból podbrzusza po lewej stronie;
• ból odbytnicy;
• gorączka;
• osłabienie;
• zmniejszenie masy ciała;
• nietrzymanie stolca;
• zaparcia (u starszych osób);
• krwawienie z odbytu.

W rzadkich przypadkach wrzodziejące zapalenie jelita grubego może przyczynić się do rozwoju raka jelita grubego – zwłaszcza, jeśli zapalenie trwało długo i objęło znaczną część jelita.

Jak długo rozwija się rak jelita grubego?

Rak jelita grubego zaczyna się od uformowania się polipów na wewnętrznej wyściółce okrężnicy lub odbytnicy. Niektóre z nich (np. gruczolaki) mogą być zalążkiem nowotworu, który powoli rozwija się na ścianie jelita grubego czy odbytu. Rozwój raka może trwać nawet 10-15 lat!

Diagnostyka raka jelita grubego

Identyfikacja raka jelita grubego może uwzględniać szereg różnych badań – to lekarz zadecyduje, które z nich będą najbardziej odpowiednie dla pacjenta, biorąc pod uwagę m.in. zgłaszane objawy.

Rak jelita grubego – badania laboratoryjne

Badaniem krwi pomocnym w diagnostyce raka jelita grubego jest badanie CEA – czyli analiza markera raka jelita grubego. Badanie wykonuje się również w trakcie leczenia onkologicznego w celu oceny skuteczności terapii. Ponadto lekarz może zlecić badanie na krew utajoną w stolcu.

Badania obrazowe

• Rektoskopia – polega na wprowadzeniu w odbyt sztywnego przyrządu optycznego. W ten sposób możliwe jest zobaczenie końcowego odcinka jelita grubego oraz (gdy istnieje takie wskazanie) pobranie wycinku jelita do badania histopatologicznego. Badanie zwykle nie jest bolesne.
• Kolonoskopia – polega na wprowadzeniu w odbyt długiego, giętkiego endoskopu, który pozwala na obserwację całego jelita grubego. W trakcie badania również można pobrać wycinek zmiany, którą podejrzewa się za nowotwór, do analizy, jak również założenie urządzenia, które czasowo ograniczy objawy niedrożności jelit (stentów). To najważniejsze badanie diagnostyczne w kierunku raka jelita grubego.
• Kolonoskopia wirtualna – polega na podaniu powietrza do światła jelita grubego przez odbytnicę, co pozwala na wykonanie tomografii komputerowej. W ten sposób uzyskuje się obraz całego jelita w 3D.
• Wlew kontrastowy jelita grubego – do światła jelita grubego wprowadza się powietrze wraz ze środkiem kontrastowym. Następnie wykonuje się szereg zdjęć rentgenowskich.
• Tomografia komputerowa – pozwala na wykrycie przerzutów do wątroby, otrzewnej, węzłów chłonnych i narządów klatki piersiowej).

USG przy raku jelita grubego nie jest badaniem zalecanym, ponieważ charakteryzuje się mniejszą czułością w wykrywaniu przerzutów.

Czy rak jelita grubego jest wyleczalny?

Tak, zwłaszcza jeśli został wykryty na wczesnym stadium.

Rak jelita grubego - leczenie

Leczenie raka jelita grubego zależy od jego stadium oraz ewentualnej obecności przerzutów na inne narządy. W przypadku takiej diagnozy należy skonsultować się z lekarzem, który dobierze najskuteczniejszą metodę leczenia (operacyjnie lub za pomocą chemioterapii lub radioterapii).

Jeśli nowotwór jelita grubego jest bardzo mały, możliwe jest miejscowe wycięcie samego guza/polipa bez wycinania fragmentu jelita. W większości przypadków konieczne jest jednak wycięcie guza wraz z fragmentem jelita. To może (choć nie musi) wiązać się z założeniem tzw. stomii.

W przypadku bardzo zaawansowanych nowotworów raka jelita grubego należy przeprowadzić operację wielonarządową. Dzieje się tak w przypadku wysokiego stopnia złośliwości, gdy rak nacieka na sąsiednie organy, które w takim wypadku również wymagają odpowiedniej interwencji medycznej.

Poza metodami zabiegowymi lekarze mogą także stosować chemioterapię, radioterapię lub terapię celowaną.

Operacja przy raku jelita grubego – pytania i odpowiedzi

Operacja jelita grubego polega na wycięciu z niego zmian nowotworowych. W przypadku bardziej zaawansowanego nowotworu poza pozbyciem się zajętych tkanek podczas operacji przeprowadza się resekcję jelita, czyli usuwa się także okoliczne zdrowe tkanki, by zapobiec nawrotom. Następnie ponownie scala się jelito w całość.

Kiedy nie jest to możliwe, przeprowadza się kolostomię. Oznacza to, że światło jelita grubego jest wyprowadzone na powierzchnię brzucha, na którym umieszcza się worek, który będzie gromadził wydalaną treść jelitową. Zwykle taki zabieg wykonywany jest w sytuacji, gdy z powodu nowotworu konieczne jest usunięcie odbytnicy.

Jak długo dochodzi się do siebie po operacji jelita grubego?

Operacja jelita grubego to zabieg bardzo inwazyjny. Wymagane jest pozostanie w szpitalu minimum 1 tydzień po zabiegu, a powrót do pełnej sprawności może zająć nawet 6 tygodni.

Rak jelita grubego – rokowania po operacji

Badanie Ratemi i in. wykazało, że po operacji jelita grubego przy nowotworze tego narządu pacjenci żyją średnio ok. 12 lat. Wiele jednak zależy od czynników takich jak: stopień zaawansowania nowotworu przy operacji czy uwarunkowania genetyczne.

Rak jelita grubego – rokowania

Jak długo można żyć z rakiem jelita grubego? American Cancer Society podaje, że ogólne 5-letnie przeżycie od momentu diagnozy tego nowotworu wynosi 63%. W Polsce odsetek przeżyć 5-letnich jest niższy. Co ciekawe, różnica między kobietami a mężczyznami nie jest tu istotna statystycznie.

Rokowanie uzależnione jest przede wszystkim od głębokości naciekania guza, jego lokalizacji, zajęcia regionalnych węzłów chłonnych, obecności ewentualnych przerzutów czy stopnia zaawansowania choroby. Sama wielkość guza nie jest tu jednak istotna. Najważniejsza jest głębokość nacieku oraz obecność przerzutów.

Rak jelita grubego przerzuty

Gdzie daje przerzuty rak jelita grubego? W pierwszej kolejności do okolicznych tkanek: jajników, jajowodów, macicy, jelita cienkiego, dwunastnicy, żołądka, trzustki, śledziony lub pęcherza. W bardziej zaawansowanym stadium może dawać przerzuty odległe, np. do wątroby, węzłów chłonnych, płuc, mózgu lub kości.

Rak jelita grubego przyczyny

Do raka jelita grubego prowadzi przede wszystkim nieodpowiedni styl życia. Wśród czynników ryzyka zachorowania na raka jelita grubego wyróżniamy m.in.:

• nieprawidłowe odżywianie,
• skłonność do używek,
• choroby współistniejące, które mogą dodatkowo zwiększyć prawdopodobieństwo powstania nowotworu.

Ponadto jednym z czynników sprzyjającym rakowi są czynniki genetyczne, takie jak mutacje w obrębie określonych genów lub choroby dziedziczne np. zespół Lyncha. Szczegółowo omówione zostały niżej.

Czynniki środowiskowe

Nieprawidłowa dieta

Dieta może być kluczowym czynnikiem rozwoju raka jelita grubego. Większość z nas wybiera posiłki oparte na smaku, a nie na wartościach odżywczych. Szczególnie narażone na rozwój raka jelita grubego są osoby spożywające zbyt dużo alkoholu, czerwonego mięsa (szczególnie bardziej przetworzonego), a także tłuszczów nasyconych.

Chociaż istnieją „dobre tłuszcze”, zawarte m.in. w awokado i orzechach, to dieta wysokotłuszczowa, bogata w tłuszcze nasycone (zawierająca m.in. olej palmowy, mięso czy jedzenie typu fast food) może być katastrofalna dla okrężnicy.

Częste spożywanie czerwonego mięsa może zwiększać ryzyko raka jelita grubego. IARC (International Agency for Research on Cancer) kwalifikuje je jako czynnik prawdopodobnie rakotwórczy, a mięso przetworzone to czynnik rakotwórczy dla człowieka. Spożywanie 100 g czerwonego mięsa dziennie zwiększa ryzyko raka jelita grubego o 17%, a 50g mięsa przetworzonego o 18%. Dla tych, którzy nie chcą całkowicie zrezygnować ze steków — przez „częste” rozumiemy więcej niż jedną porcję dziennie. Jeśli nie jesteś zbyt przywiązany do burgerów i innych dań z wołowiny, rozważ ich ograniczenie. Dokładny mechanizm wpływu mięsa na ryzyko raka jelita grubego nie jest do końca poznany, ale przypuszcza się, że spożywanie czerwonego mięsa powoduje uwalnianie w organizmie substancji chemicznych, które uszkadzają DNA komórek. Szkodliwe dla zdrowia są także substancje powstające w wyniku smażenia, czy grillowania oraz azotany i azotyny znajdujące się w wędlinach. Stosowanie diet roślinnych wiąże się z najniższym ryzykiem raka jelita grubego. Oczywiście nie musisz być wegetarianinem, jednak im więcej warzyw dodasz do codziennej diety, tym lepiej.

Dobrym rozwiązaniem może tu być dieta przeciwzapalna.

Nadmierne spożywanie alkoholu

Alkohol jest niebezpieczny nie tylko dla okrężnicy — jego spożywanie jest powiązane z siedmioma rodzajami raka. Choć sporadyczny drink nie musi nieść szkody, nadmierne spożycie alkoholu wiąże się z wyższym ryzykiem wystąpienia nowotworu — zarówno jelita grubego, jak i odbytnicy. Wykazano, że u osób spożywających ponad 45 g etanolu dziennie występuje 1,4-krotnie zwiększone ryzyko zachorowania. U osób spożywających mniejsze ilości alkoholu ryzyko również jest podwyższone — jednak odpowiednio mniej.

Otyłość

Nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko zachorowania oraz śmierci z powodu raka okrężnicy lub odbytnicy. Zdrowe odżywianie i zwiększenie aktywności fizycznej pomaga w kontrolowaniu wagi. BMI powyżej 30 zwiększa ryzyko zachorowania ponad dwukrotnie.

Brak aktywności fizycznej

Badania wskazują na silne powiązanie braku ruchu z ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego. Uważa się, że zwiększająca się liczba zachorowań na raka jelita grubego w krajach rozwiniętych może być wynikiem siedzącego trybu życia i nadmiernie kalorycznej diety. Regularna aktywność fizyczna znacznie obniża więc ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Ruch reguluje również pracę układu pokarmowego i przyspiesza wypróżnienia. Oznacza to, że substancje zawarte w niestrawionym pokarmie, z których część może inicjować zmiany nowotworowe, szybciej opuszczają jelita. Pamiętaj — sport to zdrowie!

Palenie tytoniu

Ostatnim czynnikiem, na który mamy rzeczywisty wpływ, jest palenie tytoniu. Toksyny i substancje rakotwórcze zawarte w dymie tytoniowym prowadzą z czasem do uszkodzenia tkanek, co może powodować szereg problemów zdrowotnych. Zwróć również uwagę, że ryzyko rozwoju raka jelita grubego jest dwukrotnie wyższe u palących kobiet niż u mężczyzn.

Przeczytaj, dlaczego jeszcze warto rzucić palenie.

Czynniki genetyczne

Około 20% raków jelita grubego występuje rodzinnie, z czego ok. 2-3% z nich spowodowane jest przez zespoły zwiększonej predyspozycji do rozwoju nowotworów. Do schorzeń tych zaliczyć możemy:

• Zespół Lyncha – jest to dziedziczny zespół genetyczny, zwiększający ryzyko zachorowania zarówno na raka jelita grubego, jak i raka trzonu macicy, nerki, skóry czy dróg żółciowych. Zespół Lyncha zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego o 80%. Do niedawna kryteria diagnostyczne zespołu Lyncha obejmowały dane rodowodowo-kliniczne określające liczbę przypadków raka jelita grubego w rodzinie oraz stopień pokrewieństwa. Obecnie możesz jednak wykonać badanie na mutacje genów MSH2, MLH1 oraz MSH6 (bezpośrednio odpowiedzialnych za wystąpienie zespołu).
• Rodzinny rak jelita grubego typu X – zespół ten wpływa wyłącznie na zwiększone ryzyko wystąpienia raka jelita grubego. W przeciwieństwie do zespołu Lyncha, w tym przypadku nowotwór może pojawić się nieco później.
• Rodzinna polipowatość gruczolakowata (FAP) – choroba ta objawia się występowaniem mnogich gruczolaków w świetle jelita grubego. Predysponują one do rozwoju raka jelita grubego. Warto mieć to na uwadze, ponieważ ryzyko rozwinięcia się nowotworu jest w przypadku tej choroby bliskie 100%! Zespół FAP predysponuje również do rozwoju innych nowotworów — zarówno złośliwych, jak i łagodnych. Uwarunkowany jest on występowaniem mutacji w genie APC.
• Zespół Peutza-Jeghersa – jest to zespół zwiększonej predyspozycji do rozwoju nowotworów (w tym raka jelita grubego), charakteryzujący się występowaniem polipów w przewodzie pokarmowym oraz charakterystycznych zmian na skórze. U większości zmagających się z tą dolegliwością stwierdza się mutację genu LKB1.

Inne mutacje genetyczne

• BRCA2 – dotyczą 2,5% populacji w Europie. Ich obecność związana jest ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego i trzustki, a w przypadku kobiet również piersi, jajnika i jajowodu.
• NOD2 – są przyczyną ok. 15% wszystkich nowotworów w obrębie jelita grubego.
• CHEK2 – mutacje w obrębie genu CHEK2 zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu ok. 2-krotnie. Mutacja ta występuje w ok. 10% zdiagnozowanych przypadków raka jelita grubego.

Mutacje te mogą być dziedziczone lub nabyte. Możemy jednak odetchnąć z ulgą – ich wystąpienie nie oznacza, że na pewno zachorujemy na raka. Jednak wystąpienie mutacji plasuje nas w grupie ryzyka, co może oznaczać konieczność wykonywania regularnych badań przesiewowych.

Zamów badanie BRCA2 oraz CHEK2 i wykonaj je we własnym domu!

Choroby współistniejące

Do rozwoju raka jelita grubego predysponują również niektóre choroby. Należą do nich:

• cukrzyca;
• choroby zapalne jelit;
• akromegalia;
• HPV (głównie podtypem 16 i 18, ale także 31, 33 i 45);
• przebyty rak szyjki macicy, pochwy lub sromu;
• HIV.

Rak jelita grubego – profilaktyka

Rakowi jelita grubego można zapobiec. Podstawą są badania przesiewowe – pomogą one skutecznie wykryć polipy, dzięki czemu można je usunąć, zanim zmienią się w raka. Mogą one również wykryć raka jelita grubego w najwcześniejszym stadium, kiedy leczenie jest najskuteczniejsze. Regularne badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego są szczególnie zalecane osobom po 45. roku życia – wtedy ryzyko nowotworu wzrasta.

Jakie badania profilaktyczne po 45. r.ż. wykonywać – i jak często?

1. Badanie krwi utajonej w kale – co roku.
2. Kolonoskopia – co 10 lat.
3. Badanie kontrastowe jelita – co 5 lat.

Warto również zastanowić się nad wykonaniem pakietu nowotworowego (w wersji dla mężczyzn oraz dla kobiet), który zawiera w sobie analizę mutacji w genie BRCA1 i BRCA2 oraz CHEK2. Badania te pozwolą ocenić z pewnym prawdopodobieństwem ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, żołądka, trzustki i prostaty.

Profilaktyka raka jelita grubego obejmuje też modyfikację stylu życia:

1. Zaprzestanie picia alkoholu i palenia tytoniu.
2. Włączenie warzyw i owoców do diety.
3. Ograniczenie spożycia tłuszczów (zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego).
4. Regularną aktywność fizyczną.

Pamiętaj, że wdrożenie tych niewielkich zmian może w wielu przypadkach uratować zdrowie, a nawet życie!

Co powinna zawierać dieta przeciw rakowi?

Regularne wykonywanie profilaktycznych badań po 45. roku życia może pozwolić na wczesne zdiagnozowanie nowotworu, a w wielu przypadkach również niegroźnego stanu przedrakowego - co pozwoli na szybkie wdrożenie efektywnego leczenia. Zainspiruj się aktorem Ryanem Raynoldsem (znanego m.in. z roli Deadpoola), który wykonał profilaktyczną kolonoskopię, dzięki czemu lekarz od razu rozpoznał i usunął polipa, który w przyszłości mógł rozwinąć się w zmiany nowotworowe.

Pamiętaj również o podstawowych badaniach krwi, jak morfologia krwi oraz OB i CRP.