Białaczka — objawy, rodzaje, diagnostyka

Co to jest białaczka?

Białaczka (leukemia) to nowotwór narządów krwiotwórczych. Przy białaczce układ białokrwinkowy (leukocytowy) rozrasta się w nieprawidłowy sposób: we krwi liczba niedojrzałych leukocytów jest na wysokim poziomie. W zdrowym organizmie białe krwinki walczą z wirusami i bakteriami, które przedostają się do organizmu. U pacjentów chorych na białaczkę organizm, mimo znacznej liczby leukocytów, nie ma sił na walkę z infekcjami, ponieważ komórki te są zbyt młode. Ponadto ich liczba zaczyna dominować nad populacją krwinek czerwonych (transportujących tlen do narządów) i płytek krwi (odpowiadających za gojenie się ran i regenerację organizmu).

Białaczka – objawy

Wczesne objawy białaczki

W początkowych fazach choroby pacjenci mogą nie mieć żadnych objawów. W innych przypadkach objawy są niespecyficzne i obejmują:

• bóle głowy,
• zaburzenia koncentracji,
• zaburzenia widzenia,
• duszności,
• ogólne zmęczenie.

Ponadto w zależności od tego, czy mamy do czynienia z białaczką ostrą, czy przewlekłą obserwuje się niżej opisane objawy.

Późniejsze objawy białaczki

Wymieniane często wśród objawów „siniaki przy białaczce” to często wybroczyny, czyli plamki na nogach o fioletowym, brązowym lub czerwonym kolorze, które mogą kojarzyć się z siniakami. Wybroczyny towarzyszą leukemii o ostrym przebiegu. Z kolei białaczka limfatyczna wiąże się ze skłonnością do siniaków. Jeśli przyjrzysz się obrazkowi poniżej, zrozumiesz, że wbrew pozorom łatwo rozróżnić siniaki, nawet te powstałe w wyniku „lekkiego dotknięcia”, od wybroczyn.

Białaczka u dzieci

Niestety białaczka u dzieci ma najczęściej ostry przebieg. Objawy białaczki u dzieci są takie same jak u dorosłych.

Jakie wyniki krwi obserwuje się przy białaczce?

Białaczkę, szczególnie przewlekłą, często obserwuje się przypadkiem podczas rutynowego badania morfologicznego krwi. Wyniki krwi przy białaczce informują przede wszystkim o:

• podwyższonych leukocytach,
• małej liczbie erytrocytów i/lub hemoglobiny (anemii),
• niskim poziomie płytek krwi (małopłytkowości).

Same podwyższone leukocyty nie oznaczają białaczki. Taki wynik może za to świadczyć o niektórych zakażeniach bakteryjnych, np. kiłą, gruźlicą lub toksoplazmozą, bądź wirusowych, np. odry, świnki czy różyczki. Alarmująca jest jednak wysoka liczba leukocytów w połączeniu z niskim poziomem krwinek czerwonych i płytek krwi. Jeśli u pacjenta pojawiają się takie wyniki, lekarz zleca dodatkowo manualny rozmaz krwi.

Dowiedz się więcej o tym, jak interpretować wyniki morfologii krwi.

Małopłytkowość oraz anemia a białaczka

Zarówno małopłytkowość (czyli niski poziom płytek krwi), jak i anemia (obniżony poziom hemoglobiny w krwi) zwykle towarzyszą białaczce. Jeśli jednak masz anemię lub cierpisz na małopłytkowość, nie jest to jednoznaczne z tym, że masz (lub będziesz mieć) białaczkę. Jeśli na swoich wynikach morfologii krwi liczba białych krwinek jest w normie – prawdopodobnie nie masz co się martwić. Oba stany mogą istnieć samodzielnie.

Co może być powodem anemii lub małopłytkowości?

• Nieprawidłowa dieta, uboga w żelazo, witaminę B12 i kwas foliowy;
• defekty genetyczne w procesie wytwarzania komórek krwi (tzw. aplazja szpiku);
• choroby tarczycy, nerek lub wątroby;
• niektóre infekcje wirusowe;
• leczenie onkologiczne.

Inne badania na białaczkę

Jeśli wyniki morfologii krwi sugerują problem z narządami krwiotwórczymi, lekarz może dodatkowo zlecić:

• badanie moczu,
• badanie szpiku kostnego,
• RTG klatki piersiowej,
• tomografię komputerową,
• rezonans magnetyczny,
• USG,
• biopsję węzłów chłonnych,
• punkcję odcinka lędźwiowego kręgosłupa.

Białaczka – rodzaje

W zależności od charakteru przebiegu choroby wyróżniamy białaczkę ostrą (która rozwija się w pełnoobjawową, zagrażającą życiu chorobę zaledwie w kilka tygodni) lub przewlekłą (która rozwija się latami).  Z kolei ze względu na typ komórek, z których powstaje, mówi się o białaczce:

• limfatycznej –  związanej z nieprawidłowościami linii limfoidalnej (z podwyższoną liczbą limfocytów we krwi);
• szpikowej – związanej z nieprawidłowościami linii mieloidalnej produkującej komórki krwi (granulocyty, erytrocyty i płytki krwi).

W związku z powyższym istnieją 4 rodzaje białaczki:

1. Przewlekła białaczka limfatyczna (CLL) – najczęstsza postać leukemii. Dotyka przede wszystkim dorosłych, najczęściej po 65. roku życia.
2. Przewlekła białaczka szpikowa (CML) – dotyka starsze osoby (po 65. r.ż.), ale może także występować u młodszych osób.
3. Ostra białaczka limfoblastyczna (ALL) – jest jednym z najczęstszych nowotworów u dzieci, cierpią na nią przeważnie młode osoby: nastolatkowie i dorośli do 39. r.ż.
4. Ostra białaczka szpikowa (AML) – to najczęstsza ostra forma ostrej leukemii u dorosłych. Może także występować u dzieci.

Białaczka – rokowania

National Cancer Institute podaje, że średnia 5-letnia przeżywalność od diagnozy białaczki to 65,7%. Ponadto dobrą wiadomością jest fakt, że śmiertelność z powodu białaczki z roku na rok spada. Jednak to, jak długo można żyć z leukemią, zależy od rodzaju nowotworu, na który cierpi pacjent, a także stopnia zaawansowania choroby w momencie diagnozy i wieku pacjenta – im starszy, tym szanse zmniejszają się ze względu na częste współistnienie innych chorób, np. serca czy cukrzycy. Wpływ na rokowania ma również rodzaj zastosowanego leczenia.

Długość życia z przewlekłą białaczką limfatyczną (CLL) to według szacunków nawet 10 lat – o ile pacjent dobrze reaguje na leczenie.

Z kolei długość życia z przewlekłą białaczką szpikową (CML) nie różni się wiele od osób zdrowych! Jeśli pacjent odpowiada na leczenie, daje to niemal 100% szans na normalne życie. Jak podaje portal Medycyna Praktyczna, większość zgonów pacjentów z CML nie jest związana z nowotworem.

Długość życia z ostrą białaczką limfoblastyczną (ALL) jest również bardzo obiecująca:

u chorych remisję choroby uzyskuje się w 70–90% przypadków, zależnie od intensywności leczenia i podtypu leukemii. Natomiast odsetek 5-letnich przeżyć u chorych z ALL wynosi 45–50%.

Długość życia z ostrą białaczką szpikową (AML) jest szacunkowo najkrótsza względem innych białaczek. 5 lat od diagnozy przeżywa 29,5% pacjentów. Pod względem stopnia śmiertelności jest to „najgorsza” z białaczek. Jednak wszystko zależny od podtypu leukemii, ponieważ nawet wśród AML mogą zdarzyć się podtypy łagodniejsze, które bardzo dobrze reagują na leczenie.

Przyczyny białaczki

Dokładna przyczyna białaczki nie jest jeszcze znana. Wśród możliwych czynników zwiększających ryzyko zachorowania wymienia się:

• palenie papierosów (szczególnie związane z typem AML);
• ekspozycję na promieniowanie lub chemikalia (w szczególności benzen, wykorzystywany do produkcji rozpuszczalników i tworzyw sztucznych oraz aldehyd mrówkowy znajdujący się np. w lakierach przemysłowych);
• wcześniejsze przechodzenie przez chemioterapię lub radioterapię;
• przypadki leukemii w rodzinie;
• niektóre choroby genetyczne, np. zespół Downa.

Leczenie białaczki

Czy białaczka jest uleczalna? Trudno odpowiedzieć na to pytanie jednoznacznie, ponieważ w przypadku leukemii nie da się na ten moment ze stuprocentową pewnością stwierdzić, że po odbytym leczeniu komórki nowotworowe całkowicie zniknęły z organizmu. Jednak wielu pacjentom udaje się osiągnąć stan remisji choroby i żyć lata bez objawów choroby.

Możliwe opcje leczenia to:

• chemioterapia, czyli stosowanie leków, które zabijają komórki nowotworowe;
• radioterapia, czyli napromieniowanie ciała, by wyniszczyć komórki nowotworowe;
• immunoterapia, czyli wspieranie i wzmacnianie odpowiedzi układu odpornościowego poprzez leki;
• leczenie celowane, czyli stosowanie leków, które blokują aktywność nieprawidłowego genu, odpowiedzialny za formację nowotworu;
• przeszczepienie szpiku, czyli zastąpienie komórek szpiku pacjenta zdrowymi komórkami dawcy;
• operacja usunięcia śledziony – wykonuje się nią, gdy komórki nowotworowe zajęły ten narząd, przez co wywiera on nacisk na okoliczne organy.

Ile trwa chemioterapia w leczeniu białaczki?

Leczenie białaczki o ostrym przebiegu

Terapia białaczek ostrych podzielone jest na 4 fazy:

1. Faza: przygotowawcza. Powinna trwać najkrócej, jak to możliwe, gdyż czas w przebiegu ostrej białaczki nie jest sprzymierzeńcem. W tej fazie należy wyleczyć wszelkie infekcje, z którymi dodatkowo zmaga się organizm pacjenta, a także anemię i zaburzenia krzepliwości krwi.
2. Faza: indukcji remisji. Jej celem jest zabicie jak największej liczby komórek białaczki, by uzyskać stan remisji choroby, czyli sytuacji, w której liczba białych krwinek wraca do normalnego poziomu i nie zauważa się nowych komórek nowotworowych, a objawy ustępują. Zwykle trwa 4 – 6 tygodni.
3. Faza: konsolidacyjna (lub intensyfikacji). Skupia się na zabijaniu wcześniej niewykrytych komórek nowotworowych, które pozostały w organizmie, aby zapobiec nawrotowi choroby.  Zwykle odbywa się w kilku cyklach, które odbywają się w ciągu 4 – 6 miesięcy.
4. Faza: stabilizująca (leczenie pokonsolidacyjne). To najdłuższy etap leczenia: trwa ok. 2 lat. Jego celem jest usuwanie komórek białaczki, które mogły przetrwać mimo poprzednich cykli leczenia, i tym samym zapobiegać nawrotowi choroby. Na tym etapie może być rozważone przeszczepienie szpiku.

Co zrobić po zakończeniu leczenia?

Białaczka, jak wiele nowotworów, może nawracać. Dlatego ważne są rutynowe badania kontrolne:

• morfologia krwi (co 1 – 3 miesiące przez pierwsze 2 lata od zakończenia leczenia, później co 3 – 6 miesięcy),

• badania szpiku kostnego,

• badania moczu i funkcji nerek,

• badania na wątrobę,
• kontrola pracy układu nerwowego. 

Dokładny harmonogram badań po leczeniu onkologicznym nakreśli lekarz prowadzący.

Jak żyć z białaczką?

Jeśli zostałeś(-aś) zdiagnozowany z białaczką, powinieneś blisko współpracować ze swoim lekarzem prowadzącym i informować go o każdych doświadczanych objawach lub skutkach ubocznych leczenia, które – niestety – są nieuniknione. Co robić, jeśli chorujesz?

• Dbaj o zdrową dietę i lecz anemię. Zwróć uwagę na obecność żelaza, witaminy B12 oraz kwasu foliowego. Przeczytaj artykuł o anemii i dowiedz się, jak powinna wyglądać dieta na niedokrwistość.

• Stawiaj sobie małe, proste cele i staraj się je osiągać. Zastanów się, co jest dla Ciebie ważne i spróbuj to wykonać. Jednocześnie nie bój się prosić o pomoc!

• Podejmuj lekkie ćwiczenia fizyczne. Najlepiej skonsultuj swój plan działania ze specjalistą, który oceni, co możesz robić. To dobre nie tylko dla Twojej głowy, ale także dla ogólnego zdrowia fizycznego.

• Dbaj o higienę snu – choć wielu pacjentów z leukemią ma problemy ze snem, możesz próbować poniższych sposobów, by ułatwić sobie zasypianie:

1. 1. 1. relaksuj się przed snem, np. poprzez relaksującą kąpiel, spokojną muzykę, jogę lub medytację;
      2. ustaw odpowiednią temperaturę w sypialni: nie powinna być zbyt wysoka;
      3. unikaj kofeiny, alkoholu oraz mocno słodzonych napoi, zwłaszcza przed pójściem spać;
      4. nie sprawdzaj internetu, nie graj w gry wideo, ani nie oglądaj telewizji przed snem – minimum 2 h przed zaśnięciem wyłącz wszystkie ekrany w pobliżu;
      5. chodź spać każdego dnia o tej samej porze.

• Myśl o sobie nie tylko w kontekście choroby – dalej jesteś osobą, która ma pasje i zainteresowania. Jeśli Twoje zdrowie na to pozwala, nie rezygnuj z nich. Rób to, co sprawia Ci przyjemność i pomoże odciągnąć na chwilę myśli od choroby. Obejrzyj serial, sprawdź portal plotkarski, maluj, dziergaj, śpiewaj, spaceruj – co tylko lubisz!

• Podziel się swoimi obowiązkami – w trakcie leczenia będziesz osłabiony(-a). Zrzuć ze swoich barków część prac domowych – rodzina z pewnością to zrozumie i pomoże!

• Prowadź dziennik – wielu pacjentom pomaga spisywanie swoich myśli i emocji. Może i Ty poczujesz się lepiej, prowadząc dziennik?

• Sięgnij po wsparcie – diagnoza i perspektywa leczenia mogą przytłaczać. Czasami też niektóre środki farmakologiczne potęgują objawy psychiczne. Strach, wstyd, smutek, złość – nie warto tłumić tych emocji, ani izolować się od innych. Dobrą praktyką jest chodzenie z bliską osobą na wizyty u lekarza. Wielu specjalistów zauważa, że towarzystwo podczas konsultacji medycznych to nie tylko wyraz wsparcia, ale też pomoc w dogłębnym zrozumieniu procesu leczenia. Poza tym poszukaj pomocy psychologicznej lub porozmawiaj z osobami, które mają podobne doświadczenia, co Ty. Gdzie szukać takich grup? Na przykład tutaj:

• Program Rozwoju Polskiej Transplantologii i Wsparcia Pacjentów fundacji DKMS,
• Fundacja Pokonaj Raka,
• Stowarzyszenie PBS.

Pamiętaj, że regularne badanie morfologiczne krwi może wykryć nowotwór jeszcze zanim da objawy, jak również zauważyć inne choroby krwi: chłoniaka lub szpiczaka. Teraz jest to jeszcze bardziej wygodne: pobranie krwi możesz wykonać we własnym domu. Jeśli nie lubisz przychodni, kolejek i nerwów związanych z oczekiwaniem na ukłucie, to świetne rozwiązanie. Umów badanie krwi już dziś.