Zakrzepica — objawy, leczenie i przeciwwskazania

Co to jest zakrzepica

Zakrzepica to inaczej żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, zwana także zapaleniem żył lub trombozą. Kiedy krew w żyłach staje się zbyt gęsta, mogą powstawać zakrzepy, które zaczynają płynąć wraz z krwią po naczyniach krwionośnych.

Warto zaznaczyć, że tworzenie się zakrzepów to jeden z naturalnych mechanizmów naprawczych, który zachodzi, kiedy dojdzie do naruszenia struktury naczynia krwionośnego. W miejscu uszkodzenia gromadzą się trombocyty (płytki krwi), tworząc czop, blokujący wypływ krwi. Czop ten jest dodatkowo wzmacniany dzięki działaniu specjalnych białek, określanych jako czynniki krzepnięcia. Następnie, kiedy krwawienie zostaje zachowane, czop zostaje rozpuszczony.

Zdarza się jednak, że proces zakrzepowy zostaje nadmiernie aktywowany. Wtedy do powstałego skrzepu dołączają się kolejne płytki krwi i inne cząsteczki, tworząc nieregularne kolumny, które nie rozpuszczają się, lecz odrywają od ściany naczynia.

💬 Czy zakrzepica jest groźna?
Owszem, może być nawet śmiertelna, zwłaszcza kiedy skrzepów jest dużo i zaczynają się gromadzić w jednym z odcinków układu krwionośnego. Kumulacja skrzepów prowadzi do zablokowania naczynia krwionośnego, czyli de facto zatamowania przepływu krwi. Najbardziej niebezpieczna jest sytuacja, w której skrzepy docierają do serca lub płuc. Może wtedy dojść do zatoru płucnego, czyli zablokowania tętnicy płucnej.

W zależności od tego gdzie gromadzą się skrzepy, wyróżniamy różne rodzaje zakrzepicy:

• zakrzepicę żył mózgowych,
• zakrzepicę żył głębokich (w tym przypadku najczęściej spotyka się zakrzepicę kończyn dolnych),
• zakrzepicę żył wątrobowych,
• zakrzepicę żyły wrotnej.

👉 Sprawdź stan swojego układu sercowo-naczyniowego, wykonując badania krwi w swoim domu.

Zakrzepica – objawy

Choroba długo nie daje specyficznych objawów. Nie jest to dobra wiadomość, ponieważ w momencie kiedy zaobserwujemy już objawy charakterystyczne dla zakrzepicy, oznacza to, że choroba jest w zaawansowanym stadium.

Jakie są objawy zakrzepicy?
Najczęściej obserwuje się:

• zaczerwienienie w miejscu gromadzenia się skrzeplin (najczęściej na nogach);
• siniaki;
• obrzęk kończyn;
• ból nóg podczas chodzenia;
• uczucie gorąca w nogach;
• wrażenie stwardnienia żył.

Jeśli zakrzep utknął w okolicy serca i płuc mamy do czynienia z incydentem zatorowo-zakrzepowym. W takiej sytuacji pacjent:

• ma trudności z oddychaniem;
• odczuwa ból w klatce piersiowej, który nasila się przy głębokim wdechu lub kaszlnięciu;
• kaszle i pluje krwią;
• ma przyspieszoną akcję serca.

W przypadku zakrzepicy żył mózgowych najczęstszym objawem są bóle głowy.

Objawami zakrzepicy żył wątrobowych są za to:

• wodobrzusze,
• bóle brzucha,
• obrzęk nóg,
• brak apetytu,
• ogólne osłabienie,
• żółtaczka.

Przy zakrzepicy żyły wrotnej obserwuje się:

• bóle brzucha,
• wzdęcia,
• krwistą biegunkę,
• niedrożność jelit.

W ekstremalnych przypadkach może dojść nawet do martwicy jelit.

Przyczyny zakrzepicy

Istnieją pewne zachowania i czynniki, które podnoszą ryzyko epizodów zatorowo-zakrzepowych. Są to:

• rozległe urazy i uszkodzenia tkanek;
• zabiegi operacyjne, zwłaszcza ortopedyczne;
• długotrwałe unieruchomienie (mowa tu zarówno o pobycie w szpitalu, jak i wielogodzinnej podróży);
• otyłość;
• nałogowe palenie papierosów;
• genetyczne predyspozycje do nadmiernej krzepliwości krwi;
• wiek > 40 lat;
• udar mózgu;
• niewydolność serca;
• nowotwór;
• trombofilia wrodzona lub nabyta;
• występowanie zakrzepicy w wywiadzie rodzinnym;
• duże stężenie estrogenów;
• hormonalna terapia zastępcza, antykoncepcja hormonalna;
• stany zapalne;
• wysoka gorączka;
• odwodnienie;
• sepsa;
• choroby autoimmunologiczne (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów).

Zakrzepica po covidzie

Prof. Piotr Kuna z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi zaznacza, że COVID-19 to nie tylko choroba płuc, ale także naczyń krwionośnych w płucach. U chorych dochodzi do mikro zakrzepów, zwłaszcza w pęcherzykach płucnych. To właśnie powikłania zakrzepowe potęgowały śmiertelność u zakażonych koronawirusem SARS-COV-2.

Dr Piotr Ligocki z Wojskowego Szpitala Klinicznego w Bydgoszczy zwraca uwagę, że COVID-19 może prowadzić do incydentów zakrzepowych także u osób, które łagodnie przechodzą zakażenie i przebywają w izolacji domowej.

Powikłania zatorowo-zakrzepowe COVID-19 są na tyle częste, że większość krajowych i międzynarodowych organizacji medycznych zaleca profilaktyczne stosowanie heparyny (leku zapobiegającego tworzeniu się zakrzepów) w terapii infekcji.

Zakrzepica po covidzie – objawy

• Jednostronny ból nogi (okolic łydki lub uda);
• asymetryczny obrzęk w wyżej wspomnianych obszarach, zwłaszcza po długim siedzeniu lub leżeniu.

Jeśli odczuwasz takie objawy i przechodziłeś niedawno COVID, zgłoś się do szpitala. Możliwe, że Twój stan wymaga pilnej interwencji.

Zakrzepica po szczepieniu na COVID-19

W kontekście pandemii SARS-COV-2 wiele mówiło się o efektach niepożądanych szczepionek na koronawirusa – w szczególności firmy AstraZeneca. Jednak stanowisko Polskiego Towarzystwa Hematologów i Transfuzjologów jest jasne: szczepionka jest bezpieczna, a zgłaszane niepożądane odczyny poszczepienne są wyjątkowo rzadkie: zdarzają się maksymalnie 10 razy na 1 milion zaszczepionych. Eksperci zauważają, że ryzyko zakrzepicy jest większe po popularnych lekach: heparynie (tzw. małopłytkowość wywołana heparyną) lub doustnych środkach antykoncepcyjnych – odpowiednio 100 i nawet 500 razy wyższe. Jak podkreśla dr Paweł Grzesiowski, nie oznacza to, że mamy bagatelizować działania niepożądane. Warto jednak ocenić proporcje i poznać realny stopień zagrożenia.

Dobrze też zapoznać się z przeciwskazaniami dotyczącymi szczepionki AstraZeneca, którymi są:

• alergia na którykolwiek ze składników preparatu,
• zakrzepica z małopłytkowością,
• epizody zespołu przesiąkania włośniczek.

Po jakim czasie po szczepieniu może wystąpić zakrzepica?

Polskie Towarzystwo Hematologów i Transfuzjologów podaje, że powikłanie po szczepionce na koronawirusa pojawia się po 4 – 20 dniach od podania szczepionki AstraZeneca. Najczęściej obserwuje się je u osób po 55. roku życia.

Zakrzepica po pobraniu krwi

Zakrzepica w ciąży

W ciąży ryzyko zakrzepicy zwiększa się nawet 10-krotnie. Największe ryzyko pojawia się w trakcie porodu i do 6 tygodni po nim. Dlaczego? Organizm przyszłej matki przygotowuje się do narodzin dziecka i zaczyna zagęszczać krew, aby zapobiec jej nadmiernej utraty podczas porodu. Ponadto u wielu ciężarnych obieg krwi w nogach zmniejsza się, ponieważ naczynia krwionośne wokół miednicy są „przygniatane” przez rozwijający się płód.

Najczęstszym objawem zakrzepicy w ciąży lub po porodzie jest puchnięcie nóg i trudności z chodzeniem.

Jeśli zakrzepica zostanie stwierdzona w ciąży, można ją łatwo leczyć w sposób całkowicie bezpieczny dla dziecka. W takim wypadku lekarz zaleca zastrzyki przeciwzakrzepowe z heparyny. Stosuje się je do 6. tygodnia, kiedy ryzyko zakrzepicy maleje.

Jak podaje Brytyjska Służba Zdrowia, na zakrzepicę są szczególnie narażone ciężarne, które:

• mają w historii rodzinnej incydenty zatorowo-zakrzepowe;
• mają więcej niż 35 lat;
• są otyłe;
• przeszły poważną infekcję lub kontuzję, np. złamanie nogi;
• są w ciąży mnogiej;
• przeszły terapię hormonalną;
• będą rodziły przez cesarskie cięcie;
• palą papierosy;
• nie dbają o odpowiednie nawodnienie organizmu.

Badania sugerują, że zakrzepica po cesarce jest 4-krotnie bardziej prawdopodobna niż w przypadku tradycyjnego porodu.

Tabletki antykoncepcyjne a zakrzepica

Doustne preparaty antykoncepcyjne podwyższają ryzyko zakrzepicy nawet 5-krotnie. Największe prawdopodobieństwo choroby istnieje w 1. roku stosowania tej formy zabezpieczenia się przed niechcianą ciążą, szczególnie przez pierwsze 3 miesiące. Zależy to przede wszystkim od ilości estrogenów oraz rodzaju progestyny wykorzystywanej w tabletkach, a także tego, jak długo stosowana jest ta forma antykoncepcji. Uważa się, że środki bazujące wyłącznie na sztucznych zamiennikach hormonów nie podwyższają aż tak ryzyka zakrzepicy, przez co uznawane są za bezpieczniejsze.

Migrena a zakrzepica

Badania wykazały związek pomiędzy migrenami z aurą a ryzykiem zakrzepicy u kobiet. Okazuje się, że jest to drugi, zaraz po wysokim ciśnieniu krwi, czynnik ryzyka odpowiedzialny za ryzyko ataku serca lub udaru mózgu!

Badanie dodatkowe sprawdziło, czy stosowanie przez kobiety cierpiące na migreny hormonalnych środków antykoncepcyjnych dodatkowo potęguje to ryzyko. Wykazano, że kobiety cierpiące na migreny z aurą stosujące doustne środki antykoncepcyjne częściej mierzą się z powikłaniami w postaci zakrzepów żylnych w porównaniu do tych, które dotykały migreny bez aury i również korzystały z tej formy zapobiegania ciąży. Podobna zależność pojawiała się przy porównywaniu grupy kobiet cierpiących na migrenę oraz stosujących antykoncepcyjne środki hormonalne z kobietami nieskarżącymi się na tego typu dolegliwości, stosujących te same metody zabezpieczania się przed ciążą.

Inne przyczyny zakrzepicy

Zakrzepica może być również powikłaniem wielu chorób, np.:

• niewydolności serca,
• przebytych epizodów choroby zakrzepowo-zatorowej,
• chorób serca,
• chorób reumatycznych,
• chorób krwi,
• stanów zapalnych jelit.

Jakie badania na zakrzepicę wykonać?

Najlepiej rozpocząć od samej oceny ryzyka wystąpienia choroby. Lekarz analizuje wtedy historię chorób pacjenta oraz występujące objawy — a następnie zleca odpowiednie badania krwi na zakrzepicę, czyli:

1. D-dimery — ujemny wynik całkowicie wyklucza zakrzepicę. Warto jednak pamiętać, że wynik dodatni nie musi od razu oznaczać choroby, dlatego należy w tym przypadku wykonać kolejne badania potwierdzające.
2. Fibrynogen — czyli stężenie białka biorącego udział w procesie krzepnięcia krwi.
3. Morfologię krwi — to kluczowe badanie krwi na zakrzepicę. Istotna jest ilość płytek krwi (trombocytów) – to one spełniają znamienną rolę w powstawaniu skrzepów. Morfologia krwi przy zakrzepicy może wykazywać nadmierną ilość trombocytów (PLCT).
4. Czas protrombinowy (PT) i czas częściowej tromboplastyny (PTT) — badania te umożliwiają ocenę dostępnej ilości i działania czynników krzepnięcia.

Pozostałe badania na zakrzepicę to:

1. USG żył głębokich (dopplerowskie) – za pomocą tzw. badania dopplerowskiego obrazuje się przepływ krwi w tętnicach i żyłach, co pozwala ocenić szybkość i kierunek przepływu krwi. USG dopplerowskie trwa maksymalnie pół godziny. Pozwala ono zarejestrować fale, które odbijają się od przepływającej krwi, a następnie wracają do urządzenia, dając obraz tego, co dzieje się w środku żył.
2. Flebografia (wenografia) – po podaniu środka cieniującego (tzw. kontrastu) do żył można za pomocą promieniowania rentgenowskiego ocenić stan naczyń krwionośnych.
3. Angiografia – badanie, podczas którego wprowadza się do żyły środek kontrastowy i za pomocą promieniowania RTG bada układ krwionośny. Przed badaniami z kontrastem konieczne jest wykonanie badanie kreatyniny w krwi.
4. Testy genetyczne – sprawdzenie genetycznych predyspozycji pod kątem zakrzepicy.

Zakrzepica – leczenie

Zakrzepicę leczy angiolog, chirurg naczyniowy lub chirurg ogólny. Jednak po wstępną diagnozę i skierowanie powinieneś udać się do lekarza rodzinnego, który też zleci potrzebne badania.

Jak leczyć zakrzepicę?
Leczenie polega głównie na stosowaniu leków rozpuszczających zakrzepy. Przepisywane leki są dopasowywane indywidualnie pod chorego z uwagi na różną wrażliwość na działanie leków. Najczęściej stosowane są heparyny drobnocząsteczkowe, acenokumarol i warfaryna, a także leki nowej generacji: Xarelto czy Pradaxa.

Ważne, aby w przypadku planowanej operacji odstawić leki na 7 dni przed zabiegiem.

Ile trwa leczenie zakrzepicy?

Rozpuszczanie skrzepów trwa co najmniej 3 miesiące. Ogólny czas terapii zależy od stopnia zaawansowania choroby.

Leki przeciwzakrzepowe bez recepty

Magnez a zakrzepica

Leczenie zakrzepicy ziołami

Podstawą leczenia zakrzepicy jest farmakoterapia. Substancje pochodzenia roślinnego i zioła mogą stanowić element zapobiegania zakrzepicy. Nie ma jednak przesłanek, które świadczyłyby za tym, by zioła był równie skuteczne, co leki rozpuszczające skrzepy.

Jeśli chcesz stosować zioła na zakrzepicę, sięgnij po:

1. Imbir – istnieją przesłanki (badanie na szczurach), że imbir rozrzedza krew, przez co mógłby być pomocny w walce z zakrzepicą. Wszystko to dzięki ekstraktowi metanolowemu obecnemu w imbirze, który ma właściwości sprawiające, że funkcje płytek krwi (odpowiedzialnych za formowanie się skrzepów) zostają zahamowane. Dodaj zatem imbir do potraw i ciesz się wyrazistym smakiem oraz lepszym zdrowiem! Imbir działa też świetnie na objawy przeziębienia np. ból gardła.
2. Kurkuma – jej składnikiem jest kurkumina, która rozrzedza krew. Badania sugerują, że reguluje ciśnienie krwi oraz proces krzepnięcia. Możesz dodawać ją nie tylko do potraw, ale także do napoi: zmieszaj ją z mlekiem i miodem, a uzyskasz zdrowotny napój o niecodziennym smaku!
3. Cynamon – działa przeciwagregacyjnie oraz przeciwzakrzepowo, a to za sprawą eugenolu oraz aldehydu iglastego zawartego w przyprawie.
4. Żeń-szeń – poza szerokoznanym wpływie na zdolności poznawcze, zmniejsza agregację płytek krwi oraz hamuje czynniki krzepnięcia, tym samym zapobiegając powstawaniu zakrzepom.
5. Tymianek – pomoże Ci nie tylko przy bólu gardła, ale także w profilaktyce zakrzepicy. Zawarty w nim tymol hamuje agregację płytek krwi, obniżając tym samym ryzyko choroby. Niestety nie jest zalecany kobietom w ciąży. Dowiedz się więcej o bezpiecznych sposobach na przeziębienie w ciąży.
6. Pieprz cayenne – jak wiele ostrych przypraw (np. papryczka chili) zawiera kapsaicynę, która ma właściwości rozrzedzające krew. Naukowcy sugerują, że pomaga ona łagodzić objawy związane z zakłóconym obiegiem krwi, np. opuchlizną, kłucie w kończynach lub bóle głowy. Jeśli nie lubisz ostrych potraw, możesz postawić na suplementy diety z pieprzem cayenne.

Pończochy lub podkolanówki uciskowe

To prosty i nieinwazyjny sposób wspierający leczenie zakrzepicy lub zapobiegający chorobie – nie zastąpi jednak leczenia farmakologicznego. Zalecane są przede wszystkim osobom narażonym na wystąpienie niewydolności żylnej lub tym, którzy często długo podróżują. Rolą takich pończoch jest wspomaganie odpływu krwi żylnej z najniższych odcinków kończyn (gdzie najczęściej osadzają się skrzepy). Ucisk wywierany przez rajstopy lub pończochy zmniejsza średnicę żył, a to pomaga krwi „zawrócić” i płynąć z powrotem do serca.

Przeciwwskazaniem do stosowania tego typu produktów uciskowych jest:

• miażdżyca;
• zmiany skórne, np. rany, wypryski lub owrzodzenia;
• niektóre zniekształcenia stawów lub zwyrodnienia kręgosłupa lędźwiowego.

Zakrzepica – dieta

Przy leczeniu zakrzepicy warto zwrócić uwagę na swoją dietę. W szczególności należy kontrolować ilość spożywanej witaminy K, która może zmniejszać skuteczność leków przeciwzakrzepowych oraz sprzyjać nawrotowi choroby.

Co zawiera witaminę K?

• Szpinak,
• lucerna,
• sałata rzymska,
• rukola,
• jarmuż,
• rzeżucha,
• bazylia,
• szczypiorek,
• natka pietruszki,
• seler naciowy (ogólnie zielone części warzyw korzeniowych),
• szparagi,
• awokado,
• brukselka,
• herbata zielona,
• boćwina,
• endywia,
• brokuły,
• sałata,
• kapusta,
• por,
• endywia.

Czy przy zakrzepicy można pić kawę?

Badanie z Danii sprawdziło wpływ kawy na zakrzepicę. Wyniki wskazały na… dobroczynny efekt kawy na ryzyko zakrzepicy żył. Regularne picie kawy zmniejsza ryzyko wystąpienia zakrzepicy o 30%! Chcąc zatem zapobiec rozwojowi choroby, zaczynaj dzień swoją ulubioną arabiką.

Czosnek a zakrzepica

W nadmiernych ilościach czosnek może rozrzedzać krew i powodować krwawienie. Z tego względu warto zwrócić na niego uwagę, jeśli zmagasz się z zakrzepami. Badania sugerują, że spożywanie 1 ząbka czosnku dziennie może zapobiegać zakrzepicy. Po 16 tygodniach u uczestników badania zaobserwowano obniżony poziom cholesterolu oraz tromboksanu.

Yerba mate a zakrzepica

Mamy świetną wiadomość dla miłośników yerby: yerba mate może poprawiać krążenie krwi oraz obniżać ilość trombocytów!

Czego nie wolno robić przy zakrzepicy?

👉 Leżeć czy chodzić – oto jest pytanie. Odpowiedź nie jest jednak aż tak trudna: zakrzepicy sprzyjają dłuższe stany unieruchomienia. Nawet kilkugodzinna podróż chwilowo podwyższa ryzyko utworzenia się zakrzepów u osób podatnych na chorobę. Dlatego jeśli wiesz, że cierpisz na zakrzepicę, korzystaj z każdej okazji do spaceru i dbaj o odpowiednią dawkę ruchu każdego dnia. O ile Twój stan zdrowia bezwzględnie nie wymaga leżenia w łóżku, ruszaj się jak najwięcej. Świetną pomocą może okazać się funkcja wielu smartwatchy, które monitorują aktywność ciała i dają znać, kiedy siedzimy zbyt długo.

👉 Odwołaj wszelkie długie podróże. Zakrzepica i lot samolotem nie idą ze sobą w parze. Najlepiej wybrać się w bardziej odległe miejsca co najmniej 2 tygodnie po rozpoczęciu leczenia. Daleka podróż samolotem, autem, czy autobusem wiąże się z długotrwałym unieruchomieniem, a to, jak opisaliśmy wyżej, sprzyja zakrzepom.

👉 Przeciwwskazaniem przy zakrzepicy jest również palenie papierosów. Jak tłumaczy lek. med. Jarosław Królczyk dym tytoniowy uszkadza śródbłonek naczyń krwionośnych, co sprzyja tworzeniu się zakrzepów. Sprawdź, jak rzucić palenie.

👉 Nie siedź ze skrzyżowanymi nogami. Taka pozycja może ograniczać przepływ krwi w kończynach, a to naraża Cię na odkładanie się skrzepów w tej części ciała. Jeśli często przyjmujesz taką pozę, zmień nawyk.

👉 Unikaj alkoholu. Powodów jest kilka: po pierwsze alkohol powoduje odwodnienie organizmu. Niewystarczająca ilość wody z kolei sprzyja rozwojowi zakrzepicy. Po drugie alkohol wchodzi w interakcję z lekami przeciwzakrzepowymi, nasilając ich działanie i narażając pacjenta na krwotoki. Łączenie alkoholu z lekami na zakrzepicę może dawać objawy przedawkowania.

👉 Nie zapominaj o piciu wody. Jak wspomnieliśmy wyżej, odwodnienie sprzyja zakrzepicy. Dlatego pamiętaj, aby pić odpowiednio dużo wody. Tutaj również technologia może Ci pomóc: istnieją dedykowane aplikacje do picia wody, które przypominają o nawadnianiu się. Sprawdź, ile wody dziennie powinieneś pić i poznaj więcej sposobów, które pomogą Ci wyrobić zdrowy nawyk.

Czy z zakrzepicą można chodzić do pracy?

To zależy od stopnia zaawansowania choroby. Bezsprzecznym przeciwwskazaniem do pracy jest zakrzepica, która objawia się bólami kończyn. W takim przypadku lekarz stwierdza niezdolność do pracy. Długość zwolnienia lekarskiego przy zakrzepicy również ściśle zależy od stopnia zaawansowania choroby. Jest to jednak sytuacja stosunkowo rzadka i większość pacjentów z zakrzepicą może chodzić do pracy.

Jak zapobiegać zakrzepicy?

Zapobieganiu zakrzepicy lub jej nawrotowi pomogą zmiany w stylu życia. Warto w tym miejscu zatrzymać się i zastanowić nad aktualnie prowadzonym przez Ciebie trybem życia. Coraz bardziej popularna praca zdalna sprzyja wielogodzinnemu pozostawaniu w tej samej pozycji, podobnie jak mnożące się możliwości rozrywek stacjonarnych. Wywołuje to efekt podobny do długiej podróży samolotem — naczynia zacieśniają się, blokując przepływ krwi, co ułatwia tworzenie skrzeplin. Pomyśl, jak możesz urozmaicić swój czas.

Pamiętaj: brak ruchu w połączeniu z innymi niezdrowymi nawykami jak palenie papierosów oraz stosowaniem środków podnoszących ryzyko zakrzepicy sprawia, że co roku na tę chorobę umiera więcej Europejczyków niż na raka płuc, piersi, prostaty i AIDS łącznie. Sprawdź swoje zdrowie już dziś – wykonaj pakiet badań sprawdzających kondycję Twojego układu sercowo-naczyniowego.