Zawał serca — objawy, pierwsza pomoc, leczenie

Objawy zawału

Najbardziej charakterystycznym objawem zawału serca jest ból w klatce piersiowej. Jak boli serce przy zawale?

• Ból jest silny i najczęściej piekący, dławiący, gniotący lub uciskający. Rzadziej pacjent może odczuwać ból ostry i kłujący.
• Umiejscowienie bólu: za mostkiem.
• Ból może promieniować do żuchwy, lewej ręki lub barku, bądź w odwrotnym kierunku: do nadbrzusza, czasami także pleców (między łopatkami).

Innymi objawami ataku serca mogą być:

• duszności,
• osłabienie,
• zawroty głowy,
• kołatanie serca,
• ból w górnej części brzucha na środku lub po prawej stronie,
• nudności i wymioty,
• niepokój,
• stan podgorączkowy lub gorączka,
• podwyższone lub obniżone tętno (norma to 60 – 100 uderzeń na minutę).

Jak długo trwa zawał serca?
Ucisk w mostku w wyniku zawału zwykle trwa 20 minut lub więcej i stopniowo narasta. Dyskomfort może utrzymywać się nawet godzinę.

Stan przedzawałowy: jak rozpoznać zbliżający się atak serca?

Objawy stanu przedzawałowego są takie same, jak objawy zawału – natężenie bólu czy dyskomfortu w klatce piersiowej jest niskie i narasta z czasem.

Pierwsza pomoc przy zawale

Czas reakcji przy objawach zawału jest bardzo ważny. Im dłużej tętnica doprowadzająca krew do serca jest zamknięta, tym większa część mięśnia sercowego obumiera. Zatem im wcześniej rozpocznie się leczenie zawału, tym więcej mięśnia sercowego da się uratować. Po pewnym czasie zmiany w sercu są już nieodwracalne nawet mimo leczenia.

Co zatem robić, jeśli masz najprawdopodobniej do czynienia z zawałem serca?

1. Jeśli ból w klatce piersiowej utrzymuje się dłużej niż 5 minut: zadzwoń pod 112.
2. Pacjenci, którzy stosują nitroglicerynę (mają stwierdzone choroby układu krążenia), powinni ją przyjąć, gdy tylko poczują niepokojące objawy.
3. Zadbaj o komfort osoby, która doświadcza objawów: pomóż jej położyć się na kanapie czy łóżku lub umieść ją w pozycji półleżącej.
4. Jeśli mamy pewność, że osoba z objawami zawału nie jest uczulona na aspirynę (kwas acetylosalicylowy), można ją podać w dawce 300 – 500 mg. Aspirynę należy rozpuścić w niewielkiej ilości wody lub rozgryźć i popić wodą.
5. W oczekiwaniu na przyjazd karetki nie zostawiaj osoby w stanie przedzawałowym samej. Jeśli to Ty doświadczasz objawów – poproś kogoś o dotrzymanie towarzystwa na wypadek utraty przytomności.
6. Jeśli dojdzie do zatrzymania krążenia – rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową. Połóż pacjenta na twardym podłożu i uciskaj klatkę piersiową na wysokości mostka w rytm piosenki Stayin’ alive (100 – 120 ucisków na minutę). Uciskaj aż do przyjazdu medyków.

Badania na zawał serca

Chcąc sprawdzić, czy mamy do czynienia z zawałem serca medycy najczęściej przeprowadzają EKG (elektrokardiogram). Na jego bazie oceniają też typ zawału, a to z kolei jest podstawą do odpowiedniego doboru leczenia. Wyróżniamy 2 typy zawału:

• STEMI – poważna forma zawału, w którym krew zupełnie przestała docierać do serca. Oznacza to, że najprawdopodobniej większa część narządu uległa uszkodzeniu.
• NSTEMI – lżejsza forma ataku serca, w której dopływ krwi nie został całkowicie odcięty, lecz „jedynie” ograniczony. W związku z tym mniejsza część narządu została uszkodzona.

Istnieją również badania z krwi na zawał serca, które są szczególnie przydatne, jeśli odczuwane objawy nie są charakterystyczne ani nasilone. Chodzi o badanie d-dimerów, czyli cząstek białkowych powstających wskutek rozpuszczania się skrzepów w naczyniach krwionośnych. Gdy ich poziom jest podwyższony, może to wskazywać na przebyty zawał serca. Za zawałem serca świadczyć może też wysoka troponina. Poziom troponiny przy zawale wynosi powyżej 99 percentyli i obserwuje się go dopiero po 3 – 6 godzinach od zawału. W szpitalu badanie troponiny wykonywane jest kilkukrotnie w odstępach około 3-godzinnych. Kolejnym z badań jest badanie NT pro-BNP, peptydu natriuretycznego, którego wynik powyżej 900 pg/mL może wskazywać na zawał.

Zawał serca – leczenie

Dobór leczenia zawału serca zależy od typu zawału oraz czasu, jaki minął od pierwszych objawów do uzyskania pomocy lekarskiej. Brytyjska Służba Zdrowia wyróżnia:

1. Leczenie do 12 godzin od pierwszych objawów najczęściej obejmuje przezskórną interwencję wieńcową, czyli nieinwazyjny zabieg, który poszerza i udrażnia tętnice. Jeśli na dany moment nie jest to możliwe, pacjent otrzyma leki zapobiegające tworzeniu się skrzepów.
2. Jeśli minęło więcej niż 12 godzin od pierwszych objawów, zwykle wykonuje się angiografię, która zobrazuje wnętrze naczyń krwionośnych. W dalszej kolejności istnieje kilka możliwości:
   1. przezskórna interwencja wieńcowa,
   2. wszczepienie bypassów,
   3. wszczepienie stentów.

Nawet jeśli przeszedłeś operację, nie oznacza to końca Twojego leczenia. Profesor Janina Stępińska, prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, w rozmowie dla serwisu Nauka w Polsce podkreśla:

Leczenie zawału serca nie kończy się w szpitalu. Koniecznością jest zmiana stylu życia: regularna aktywność fizyczna, rzucenie palenia, kontrola wagi ciała oraz ciśnienia krwi, regularne badania krwi pod kątem cholesterolu, glukozy i innych zalecanych przez lekarza oraz badania kontrolne, np. EKG.

Po zawale serca stosuje się też leki: zwykle aspirynę oraz inny lek przeciwpłytkowy, na przykład tikagrelor, klopidogrel lub prasugrel.

Ile czasu goi się serce po zawale?
American Heart Association (AHA) szacuje, że trwa to około 8 tygodni – jednak jest to zależne od rozległości uszkodzeń narządu.

Rehabilitacja i powrót do zdrowia po zawale serca

Pierwsze dni po zawale serca mogą odkryć przed Tobą zupełnie nową rzeczywistość. Lęk o swoje zdrowie, osłabienie i być może świadomość, że przebyty zawał zwiększa ryzyko kolejnego, mogą przyprawiać o ciarki. Niedługo po wypisie ze szpitala postaw przede wszystkim na wypoczynek. Jednak nie spędzaj całego dnia w łóżku! Wyjdź na spacer, przygotuj obiad, zetrzyj kurze. Każdego dnia stopniowo zwiększaj intensywność ruchową: pamiętaj, że serce to mięsień, zatem do pełni sprawności potrzebuje aktywności.

Ćwiczenia po zawale

Serce należy ćwiczyć, tak jak ćwiczy się bicepsy na siłowni. Choć oglądając, jak po intensywnym treningu jeden z bohaterów popularnego serialu dostaje ataku serca lub widząc, jak piłkarz dostaje zawału na boisku, można błędnie pomyśleć, że to treningi przyczyniają się do zawału. To jednak nieprawda. Aktywność jest sposobem na utrzymanie sił witalnych – i potwierdzają to badania.

Szwedzcy naukowcy z Swedish School of Sport and Health Sciences udowodnili, że osoby, które po zawale zadbały o regularną aktywność fizyczną, żyją dłużej niż te, które nie ćwiczyły. W grupie, która podjęła regularną aktywność już w pierwszym roku po zawale, śmiertelność spadła o 71%!

Zatem jak i co ćwiczyć?

Eksperci mówią, że osoby po zawale serca powinny podejmować aktywność fizyczną o umiarkowanym natężeniu przez 2,5 godziny w tygodniu. Mierz jednak siły na zamiary i nie rzucaj się na głęboką wodę. Życie po zawale może być nieco wolniejsze: prawdopodobnie jesteś osłabiony, a Twoje serce ma teraz mniej sił na pompowanie tlenu. Pozwól, by rehabilitacja po zawale trwała dokładnie tyle, ile potrzebuje Twoje ciało.

Eksperci z Kliniki Rehabilitacji Kardiologicznej i Elektrokardiologii Nieinwazyjnej Instytutu Kardiologii w Warszawie osobom po zawale zalecają:

• trening na rowerze stacjonarnym,
• korzystanie z bieżni (oczywiście w trybie, w którym czujemy się komfortowo),
• nordic walking,
• rozciąganie,
• treningi w wodzie,
• umiarkowane treningi siłowe, np. wiosłowanie,
• spacery.

Seks i życie intymne

Seks to forma aktywności fizycznej o dość dużym natężeniu. American Heart Association porównuje współżycie do wchodzenia po schodach na wyższe piętro budynku. Jeśli po zawale pokonujesz schody bez zadyszki lub bólu w klatce piersiowej – możesz bezpiecznie uprawiać seks, jeśli masz ochotę. AHA szacuje, że najlepiej o kontynuacji życia intymnego pomyśleć 2 – 4 tygodnie po zawale, a jeśli przechodziłeś operację serca: po 4 – 6 tygodniach.

Dobrymi praktykami, które ułatwią Ci stopniowy powrót do aktywności seksualnej, są:

• unikanie seksu do ok. 2 godzin po jedzeniu;
• rozpoczynanie zbliżenia w momencie, gdy czujesz się zrelaksowany;
• wybieranie pozycji, w których to partner będzie bardziej aktywny;
• uprawianie seksu w ciepłych miejscach (np. łóżko) lub pomieszczeniach.

Dieta po zawale serca

Zmiany żywieniowe są bardzo mocno polecane osobom po zawale serca. Przyczyną zawału serca najczęściej jest miażdżyca, czyli odkładanie się w tętnicach blaszek miażdżycowych, które ograniczają przepływ krwi. Blaszki pojawiają się zwykle wtedy, gdy w diecie obecnych jest zbyt dużo tłuszczów i tzw. złego cholesterolu.

Z tego powodu warto ograniczać cholesterol. Co to znaczy? Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej wyjaśnia, co jeść po zawale:

1. Jedz więcej zielonych warzyw liściastych, korzeniowych, strączkowych, pełnoziarnistych produktów zbożowych, ryb.
2. Co najmniej raz w ciągu dnia zjedz owoce.
3. Co najmniej raz w tygodniu zjedz nasiona roślin strączkowych (fasolę, groch, soję lub soczewicę) – możesz dodawać je do posiłków!
4. Z olejów używaj tylko oleju rzepakowego, lnianego lub oliwy z oliwek.
5. Ograniczaj czerwone mięso – w zamian zdecyduj się na mięso drobiowe.
6. Kilka razy w tygodniu jedz tłuste ryby (tuńczyk, łosoś, makrela).
7. Unikaj masła i śmietany. Wybieraj odtłuszczone produkty mleczne, śmietanę zastąp chudym jogurtem lub kefirem, a masło miękką margaryną.
8. Wybieraj pełnoziarniste produkty zbożowe, np. płatki owsiane, kasze gruboziarniste (np. kasza gryczana, jęczmienna), ryż brązowy, makaron pełnoziarnisty, pieczywo z mąk z pełnego przemiału.
9. Lubisz przekąski? Postaw na niesolone orzechy, zwłaszcza włoskie!

Powrót do pracy po zawale serca

Większość ludzi może wrócić do pracy po ataku serca – najczęściej jest to możliwe 2 – 4 tygodnie po opuszczeniu szpitala. Zalecenia do powrotu do pracy zależą jednak od rodzaju wykonywanej pracy oraz ciężkości przebytego zawału. Jeśli jesteś po zawale, porozmawiaj z lekarzem: on najtrafniej oceni, kiedy możesz wrócić do zawodu.

W niektórych przypadkach, szczególnie prac fizycznych, dobrze porozmawiać z pracodawcą i spytać o mniejszy wymiar godzin lub poprosić o przydzielanie lżejszych zadań – zwłaszcza na początku.

Czego nie wolno robić po zawale serca?

Bezpośrednio po zawale serce lub operacji wszczepienia stentów czy bypassów należy powstrzymać się od:

• lotów samolotem,
• prowadzenia pojazdów,
• dużego wysiłku,
• palenia papierosów,
• spożywania ciężkostrawnych produktów,
• seksu.

O tych czynnościach pomyśl dopiero 2 – 4 tygodnie po powrocie ze szpitala. Jeśli zależy Ci, by szybciej wrócić do normalności, porozmawiaj z lekarzem.

Rokowania po zawale serca

Przeżywalność po zawale serca jest dość wysoka. Dane NFZ mówią, że w 2018 roku w Polsce na zawał zmarło w sposób nagły 6,6% pacjentów, a wskaźnik rocznej śmiertelności to 16,6%. Warto podkreślić, że na długość życia po zawale wpływa wprowadzenie wyżej omówionych zmian dietetycznych, ruchowych i ograniczenie nałogów.

Zawał serca: przyczyny i profilaktyka

Czynnikami zwiększającymi ryzyko zawału są:

• palenie papierosów,
• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• otyłość,
• siedzący tryb życia,
• wiek,
• dieta przepełniona utwardzonymi tłuszczami roślinnymi i tłuszczami cukierniczymi.

Jak zapewne już wiesz, profilaktyką zawału serca jest ograniczenie tłustych potraw, słodyczy, rzucenie palenia oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Wierzymy, że Ci się to uda! Nie zapominaj też o regularnych badaniach krwi, w szczególności pomiaru cholesterolu i glukozy.