Odwodnienie organizmu — objawy, skutki, leczenie

Rola wody w organizmie

Woda stanowi istotny składnik odżywczy dla każdej komórki organizmu i jest jednym z podstawowych materiałów budulcowych. Przyczynia się do regulowania wewnętrznej temperatury ciała i służy do transportowania oraz metabolizowania węglowodanów i białek. Pomaga także w oczyszczaniu organizmu i wypłukiwaniu toksyn. Pełni również istotną rolę w amortyzacji stawów. Naukowcy z Harvard Medical School dodatkowo zwracają uwagę, że prawidłowe nawodnienie odpowiada za:

• przenoszenie składników odżywczych i tlenu do komórek ciała,
• wspomaganie trawienia,
• wypłukiwanie bakterii z pęcherza,
• normalizację ciśnienia krwi,
• ochronę narządów i tkanek,
• utrzymanie równowagi elektrolitowej.

A to jeszcze nie wszystko! Woda jest także budulcem przestrzeni stawowej, dlatego też zapobiega zapaleniom stawów i bólom pleców. Chroni mózg, rdzeń kręgowy, tkanki i narządy. Wzmacnia produkcję neuroprzekaźników, usprawnia pamięć, a także spowalnia proces starzenia.

Jaka jest zawartość wody w organizmie?

Według dr Jeffreya Utza z Uniwersytetu w Allegheny, nie każdy człowiek ma taką samą zawartość wody w ciele. Najwięcej wody mają dzieci — ich ciała składają się w 78% z wody, a do pierwszego roku życia ta wartość zmniejsza się do 65%. Dorosły człowiek składa się z wody w ok. 60%. Jest to wartość odpowiednia dla mężczyzn, w przypadku kobiet jest to ok. 55%. Ta różnica wynika z tego, że tkanka tłuszczowa u kobiet stanowi większą część ciała niż u mężczyzn, a tłuszcz zawiera mniej wody niż tkanka beztłuszczowa.

Objawy odwodnienia

W niektórych przypadkach odwodnienie można rozpoznać gołym okiem, po wyglądzie. Człowiek odwodniony ma suchą i zimną skórę, suche usta oraz oczy, które w poważnych przypadkach odwodnienia stają się zapadnięte. Inne objawy odwodnienia u dorosłych to:

• uczucie pragnienia,
• zmęczenie,
• bóle głowy,
• zawroty głowy lub oszołomienie,
• rzadkie oddawanie moczu,
• ciemnożółty mocz.

W przypadku poważnego odwodnienia objawy rozszerzają się o:

• zatrzymanie moczu lub ciemnożółty i intensywnie pachnący mocz,
• bardzo suchą skórę,
• zawroty głowy,
• podwyższone tętno,
• trudności ze złapaniem powietrza,
• senność,
• osłabienie,
• nerwowość,
• omdlenia.

Jak sprawdzić, czy dziecko jest odwodnione?

Objawy odwodnienia u dzieci to:

• brak łez podczas płaczu,
• suchość w ustach i na języku,
• zapadnięte ciemię na górze główki,
• drażliwość,
• zapadnięte policzki lub oczy,
• brak mokrych pieluch przez około trzy godziny.

Testem na odwodnienie może być dotknięcie główki dziecka — jeśli na głowie pojawiło się miękkie miejsce, które po dotknięciu „zapada się” - jedź do szpitala. To oznaka poważnego odwodnienia!

Kiedy udać się do szpitala?

U dorosłego w przypadku gdy:

• nie byłeś oddawać moczu przez cały dzień,
• odczuwasz drgawki,
• masz zbyt wolny lub zbyt szybki puls,
• po wstaniu kręci Ci się w głowie i uczucie to nie ustaje po chwili,
• czujesz się zdezorientowany.

Jedź do szpitala, jeśli Twoje dziecko:

• wydaje się cały czas senne,
• szybko oddycha,
• płacze bez łez,
• na głowie pojawiło się miękkie miejsce, które po dotknięciu „zapada się”,
• nie siusiało od 12 godzin,
• ma zimne dłonie lub stopy, które dodatkowo wyglądają jakby miały plamy.

Etapy odwodnienia

Odwodnienie można podzielić na lekkie, umiarkowane i poważne.

1. Lekkie odwodnienie dotyczy sytuacji, kiedy tracimy ilość wody odpowiadającej 2 - 4% masy ciała.
2. Odwodnienie umiarkowane ma miejsce, gdy ubytek wody to wartość 5 - 6% masy ciała.
3. Poważne odwodnienie to utrata wody o maksymalnie 10 - 15% masy ciała.

Kiedy organizmowi braknie więcej niż 15% masy ciała, jest to sytuacja zagrażająca życiu.

Kiedy dochodzi do odwodnienia?

National Health Service, czyli Brytyjska Służba Zdrowia, wyjaśnia, że odwodnienie występuje, gdy organizm traci więcej płynów, niż przyjmuje. Zapotrzebowanie na wodę wynika z bilansu płynów w organizmie. Jak już wiesz, codziennie tracimy około 2,5 l wody. Najwięcej wody „ucieka” przez mocz, mniej przez parowanie skóry i oddychanie, pocenie się oraz defekację. Dlatego, aby utrzymać odpowiednie nawodnienie organizmu, wypijaj minimum 2 litry wody dziennie.

Dowiedz się, jak obliczyć, ile wody dziennie powinieneś pić!

Na odwodnienie organizmu najbardziej narażone są dzieci i osoby starsze. Ponieważ dzieci budują jeszcze swoją odporność, częściej dotykają je różne dolegliwości, m.in. wymioty lub biegunki. Z kolei seniorzy ze względu na swój wiek mają mniej wody w organizmie, a dodatkowo często stosują leki, które mogą podwyższać ryzyko odwodnienia.

Choroby, które mogą przyczyniać się do odwodnienia to np.:

• cukrzyca;
• otyłość;
• problemy żołądkowo-jelitowe;
• choroby nerek (w tym przypadku ryzyko zwiększają głównie leki — diuretyki, które działają moczopędnie);
  przeziębienie lub grypa.

Odwodnienie występuje też u tych, którzy zbyt długo przebywali na słońcu, wypili za dużo alkoholu lub intensywnie ćwiczyli — szczególnie na zewnątrz.

Diagnozowanie odwodnienia

Za każdym razem, gdy tylko czujesz suchość w ustach, oznacza to, że jesteś odwodniony. Ludzki organizm jest na to bardzo wyczulony — wystarczy spadek nawodnienia o 1% i ośrodek pragnienia, zlokalizowany w podwzgórzu, zostaje aktywowany. Jednak nie wszystkie objawy są oczywiste, dlatego czasami pomocna może okazać się diagnostyka laboratoryjna. Badania sprawdzające odwodnienie organizmu to:

• analiza moczu (jeśli w moczu znajduje się mało sodu lub poziom azotyn jest wysoki, prawdopodobnie mamy do czynienia z odwodnieniem);
• kreatynina (podwyższony poziom może świadczyć o odwodnieniu).

Nieodpowiednia podaż wody może także odbijać się na stężeniu elektrolitów we krwi, a zatem:

• sodu,
• potasu,
• magnezu.

Dowiedz się więcej o elektrolitach.

Skutki odwodnienia organizmu

Odwodnienie może prowadzić do poważnych konsekwencji. Mayo Clinic wymienia wśród nich wyczerpanie cieplne lub zagrażający życiu udar słoneczny. Te zjawiska występują w wyniku długiego przebywania na słońcu, co prowadzi do utraty płynów oraz soli. Gdy często doprowadzasz do odwodnienia, możesz doświadczyć problemów z nerkami — kamieni nerkowych, niewydolności nerek czy infekcji dróg moczowych.

Kolejnym przykrym skutkiem odwodnienia są napady padaczkowe. Potas i sód, czyli główne elektrolity, uczestniczą w przenoszeniu sygnałów elektrycznych pomiędzy komórkami. Gdy brakuje im równowagi, można doświadczyć objawów neurologicznych takich jak: skurcze mięśni lub utrata przytomności. Z tego samego powodu odwodnienie wpływa na nasz mózg. Naczynia krwionośne zwężają się, co powoduje takie objawy psychiczne jak dezorientacja czy zaniki pamięci. Inną poważną konsekwencją jest wstrząs krwotoczny spowodowany małą objętością krwi i spadkiem ilości tlenu w ciele.

Odwodnienie ma też wpływ na serce. Kiedy zawartość wody w organizmie jest niska, serce musi pracować ciężej, aby efektywnie pompować zagęszczoną krew. Odwodnienie zwiększa ryzyko wystąpienia zakrzepicy.

Leczenie odwodnienia w domu

Leczenie odwodnienia jest proste i zwykle nie wymaga żadnych leków! Wystarczy… pić wodę. Po 5 - 10 minutach powinieneś poczuć, że objawy ustępują.

Co innego na odwodnienie organizmu? Niektórzy nie odczuwają pragnienia, dopóki nie nastąpi odwodnienie, dlatego jeśli chcesz szybko nawodnić organizm, udaj się do apteki i zaopatrz się w preparaty nawadniające. Są to zazwyczaj płyny lub saszetki (do wymieszania z wodą) zawierające elektrolity oraz glukozę.

Zapobieganie odwodnieniu

Lepiej zapobiegać, niż leczyć. Dlatego chcąc uniknąć odwodnienia i jego przykrych konsekwencji, weź pod uwagę poniższe punkty.

1. Dowiedz się, ile wody dziennie powinieneś spożywać
Zalecane spożycie wody różni się w zależności od wieku, podejmowanej aktywności fizycznej oraz klimatu, w którym żyjemy. Sprawdź tabelę picia wody poniżej.

Dowiedz się więcej o tym, ile wody dziennie pić.

2. Spożywaj pokarmy bogate w wodę
Jak szybko nawodnić organizm? Żeby zadbać o dobre nawodnienie organizmu, uwzględnij w diecie produkty zawierające dużą ilość wody. Wśród warzyw najwięcej wody mają ogórki i seler naciowy (96%), pomidory oraz cukinia, (95%), a także sałata, papryka i marchew (około 90%). Z owoców najwięcej wody mają w sobie arbuzy, truskawki, melony (ponad 90%), choć inne owoce wcale im nie ustępują. Dużo wody zawierają także grejpfruty, brzoskwinie, pomarańcze, maliny, ananasy czy borówki.

3. Oceń swój organizm pod kątem objawów odwodnienia
Everyday Health poprosiło kilkoro ekspertów o wskazówki zapobiegające odwodnieniu. Jednym ze specjalistów był dr Sean Hashmi — lekarz i dyrektor ds. kontroli wagi oraz żywienia klinicznego w Kaiser Permanente w Kalifornii. Tłumaczy on, że ciało ma wbudowane mechanizmy, które informują, kiedy potrzebujesz pić więcej wody. Zwróć więc uwagę na oznaki odwodnienia takie jak bóle głowy, zaczerwieniona cera, zmęczenie czy suchość w jamie ustnej. Od czasu do czasu sprawdź także kolor moczu - ciemnożółta barwa jest bowiem wyraźną oznaką odwodnienia.

4. Nie ignoruj swojego pragnienia
Jak zapobiegać odwodnieniu organizmu? Rachel Lustgarten z Weill Cornell Medicine i New York-Presbyterian w Nowym Jorku zauważa, że w ferworze codziennych obowiązków łatwo jest zapomnieć o reagowaniu na sygnały pragnienia wysyłane przez organizm. Rozwiązaniem tego problemu jest regularne spożywanie wody w ciągu dnia lub po prostu noszenie butelki wody ze sobą, aby szybko zareagować w momencie pojawienia się pragnienia i uzupełnić płyny.

5. Zwiększ spożycie płynów podczas upałów lub aktywności fizycznej
Dr Sean Hashmi doradza także spożywanie większej ilości płynów, kiedy na zewnątrz jest gorąco, a Rachel Lustgarten dodaje, by pamiętać o nawodnieniu podczas wykonywania ćwiczeń z dużą intensywnością. Sportowcy wytrzymałościowi podczas jednych zawodów mogą nawet do 10% zmniejszyć swoją masę ciała w wyniku utraty wody wraz z potem. Optymalnym spadkiem masy ciała bezpośrednio po treningu jest mniej niż 1%. Na każde stracone pół kilograma, należy więc spożyć przynajmniej 0,5 litra płynu lub elektrolitów, aby zadbać o dostateczne nawodnienie.