Tarczyca: rola, objawy chorób, badania, leczenie

Co to jest tarczyca, gdzie się znajduje i jakie są jej funkcje

Tarczyca to mały narząd, ważący maksymalnie 60g, przypominający kształtem motyla, znajdujący się u podstawy szyi. Mimo swoich małych rozmiarów stanowi jeden z najważniejszych narządów w organizmie. Tarczyca kontroluje i reguluje pracę wielu tkanek oraz procesów w tym:

• perystaltykę jelit,
• pracę układu nerwowego,
• rozwój organizmu (reguluje wzrost),
• pracę hormonów płciowych,
• metabolizm kości,
• termogenezę (utrzymywanie i wytwarzanie ciepła).

Hormony tarczycy

W jaki sposób tarczyca kontroluje niemal cały organizm? Poprzez wytwarzanie hormonów: trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4), które stymulują pracę poszczególnych narządów. Nie produkuje ich jednak sama z siebie.

Tarczyca jest w stałej współpracy z przysadką mózgową oraz podwzgórzem. “Szefem” tej organizacji jest podwzgórze. Wytwarzając tyreoliberynę (TRH) pobudza do pracy przysadkę mózgową. Ta z kolei, dzięki sygnałom od hormonu TRH, produkuje tyreotropinę (TSH) - hormon, który stymuluje powstawanie hormonów tarczycy: T3 i T4. To powiązanie nazywa się aktywnością osi podwzgórze-przysadka-tarczyca.

Relacja między narządami jest dwustronna. Kiedy brakuje sygnałów z „góry” tej relacji w ludzkim ciele, „niższe” narządy nie czują się zobowiązane do pracy. Kiedy zaś tarczyca, czyli najniższy szczeblem „pracownik”, dowozi zbyt wiele produktów (czyli hormonów T3, T4) - narządy „wyżej” przestają wysyłać kolejne „zlecenia”.

Choroby tarczycy

Niedoczynność tarczycy - najpopularniejsza choroba tarczycy - jest zdiagnozowana u ok. 5% osób na świecie. Szacuje się, że drugie tyle nie wie jeszcze o swojej chorobie. Schorzenie ma miejsce wtedy, kiedy tarczyca wytwarza za mało swoich hormonów T3 i T4. To powoduje podwyższony poziom TSH - hormonu, który chce pobudzić tarczycę do pracy. Najczęściej taki stan występuje jako konsekwencja choroby Hashimoto. Sprawdź badania na niedoczynność tarczycy.

Nadczynność tarczycy - w Polsce dotyczy 1 - 2% dorosłych. To stan, w którym tarczyca wytwarza za dużo hormonów T3 i T4. W efekcie poziom TSH jest niski. Często pojawia się wskutek choroby Gravesa-Basedowa.

Wole lub guzki tarczycy - patologia tarczycy. W krajach z prawidłową podażą jodu, guzki na tarczycy obserwuje się u ok. 6% kobiet i 1% mężczyzn. Szacuje się, że w Polsce guzki na tarczycy może mieć nawet 1 000 000 kobiet. Dobrą wiadomością jest, że większość guzków ma charakter łagodny.

Rak tarczycy - niektóre guzki mogą przekształcić się w nowotwór. Występuje on jednak stosunkowo rzadko - stanowi ok. 1% nowotworów złośliwych. W Polsce odnotowuje się ok. 1500 - 1800 nowych zachorowań rocznie.

Objawy chorób tarczycy

Choroby tarczycy zwykle nie bolą, pacjenci nie czują bólu gardła czy „kluski w gardle”. Objawy są mniej oczywiste i bywają mylone z innymi dolegliwościami, np. stanami lękowymi czy zespołem jelita drażliwego. Wyjątkiem są guzki na tarczycy — kiedy stają się większe, pacjenci mogą doświadczać kłopotów z przełykaniem, oddychaniem lub mieć poczucie ucisku na przełyk.

Niedoczynność a nadczynność tarczycy — jakie są różnice? Zobacz tabelkę niżej lub przeczytaj osobne teksty poświęcone poszczególnym dolegliwościom.

Wole tarczycy

Powiększenie tarczycy może być widoczne gołym okiem - obserwujemy wtedy opuchliznę u dołu szyi. Nazywamy to wolami tarczycy, o których mówimy, gdy objętość tarczycy jest większa niż 18 ml u kobiet lub 25 ml u mężczyzn. Mogą występować zarówno przy niedoczynności, jak i nadczynności tarczycy. W pierwszym przypadku przyczyną jest nadmierne pobudzanie tarczycy przez hormon TSH. W drugim - nadprodukcja hormonów T3 i T4. Jeśli wole ulegną znacznemu powiększeniu, pacjenci mogą odczuwać dyskomfort przy przełykaniu lub ból promieniujący do uszu. Innym objawem towarzyszącym jest chrypka.

Badania na tarczycę

Badania tarczycy z krwi to przede wszystkim analiza stężenia hormonów wytwarzanych przez tarczycę lub przysadkę mózgową, a zatem:

• TSH (sprawdź cenę z dojazdem specjalisty)
  Badanie powinno przeprowadzać się rano, ponieważ poziom hormonu wykazuje wahania dobowe. Wynik TSH może również zaburzyć przyjmowanie niektórych leków (np. propylotiouracylu, L-dopy, dopaminy, amiodaronu, glikokortykosteroidów, propranololu, biotyny).Norma TSH mieści się w przedziale: 0,23–4,0 µU/ml, jednak zakresy norm wahają się w zależności od wieku. Im starszy pacjent, tym TSH może być wyższe. Badanie z 2013 roku określiło normy dla dorosłych w następujących przedziałach wiekowych:

• FT3, FT4 - przy analizie hormonów tarczycy bierze się pod uwagę formę aktywną hormonów. Analiza samego T3 lub T4 byłaby zbyt mocno zależna od wielu dodatkowych czynników, co mogłoby zakrzywić wyniki.Normy FT3 i FT4 wynoszą:
  • FT3: 4,0–7,8 pmol/l
  • FT4: 11,8–24,6 pmol/l

Przy podejrzeniu choroby Hashimoto bada się dodatkowo poziom przeciwciał antytarczycowych aTG oraz aTPO, zaś w diagnostyce nadczynności tarczycy sprawdza się poziom TRAb - hormonu tyreotropowego, który stymuluje wytwarzanie TSH.

Ponadto lekarz przeprowadza USG tarczycy, by ocenić jej wielkość, wykryć guzki oraz określić przyczyny nadczynności gruczołu. USG jest metodą nieinwazyjną i bezbolesną.

W diagnostyce raka tarczycy wykonuje się USG tarczycy oraz biopsję guzka tarczycy.

Badania uzupełniające

Choroby tarczycy mogą sprzyjać rozwinięciu się innych dolegliwości, np. chorób układu sercowo-naczyniowego, kostnego lub neurologicznego. Dlatego jeśli cierpisz na zaburzenia tarczycowe, możesz chcieć sprawdzić również poniższe parametry krwi:

Morfologia krwi
Niedoczynność tarczycy może przyczyniać się do rozwoju anemii z niedoborów. W innych przypadkach to nadczynność tarczycy spowodowana chorobą Gravesa-Basedowa może spowodować niedokrwistość. W celu monitorowania poziomu czerwonych krwinek (ale także ogólnego stanu organizmu) morfologia krwi powinna być wykonywana co najmniej raz do roku. Zamów badanie do domu.

Lipidogram
Pacjenci z niedoczynnością tarczycy są szczególnie narażeni na gromadzenie się w organizmie cholesterolu, który może doprowadzić do miażdżycy, a w dalszej kolejności: zawału serca. Regularne kontrole pozwolą na odpowiednią modyfikację diety. Zamów badanie lipidogramu do domu.

Homocysteina
Homocysteina to aminokwas znajdujący się w organizmie człowieka. Dzięki homocysteinie możliwa jest regeneracja uszkodzonych tkanek. Podwyższony poziom homocysteiny towarzyszy czasami niedoczynności tarczycy. Ponadto zbyt duża ilość homocysteiny może powodować problemy zakrzepowe, miażdżycę i zwiększać ryzyko zawału serca. Zamów badanie homocysteiny do domu.

D-dimery
Stężenie d-dimerów informuje o zakrzepach w żyłach. Ich podwyższony poziom może towarzyszyć nadczynności tarczycy. Jeśli wysoki poziom d-dimerów spowodowany nadczynnością tarczycy zostanie zauważony odpowiednio wcześnie, może zostać w pełni wyleczony. Zamów badanie d-dimerów.

Wapń
Wysoki poziom wapnia może towarzyszyć nadczynności przytarczyc, a obniżony - niedoczynności. Przy nadczynności tarczycy dobrze mieć pod lupą wskaźniki odpowiedzialne za dobrą kondycję naszego szkieletu, ponieważ wzrasta wówczas ryzyko osteoporozy. Ponadto wapń wspiera prawidłową krzepliwość krwi oraz sygnały nerwowo-mięśniowe. Zamów badanie wapnia.

Żelazo i ferrytyna
Żelazo i jego zapasy (czyli ferrytyna) powinny być pod lupą pacjentów z chorobami tarczycy, ponieważ przyczyniają się one do wykorzystywania (czyli zarazem obniżania) poziomu hormonu T3. Niedobór żelaza może przyczyniać się nie tylko do niedoczynności tarczycy, ale również do powiększenia się gruczołu lub spotęgowania już istniejącej niedoczynności. Z kolei nadmiar żelaza może prowadzić do uszkodzenia tarczycy. Zamów badanie żelaza we krwi.

Diagnoza i leczenie

Diagnoza chorób tarczycy powinna być postawiona przez “lekarza od tarczycy i hormonów”, czyli endokrynologa, na podstawie badań krwi i USG. Warto udać się do niego, kiedy czujesz objawy charakterystyczne dla zaburzeń pracy tarczycy oraz jeśli w Twojej rodzinie występowały przypadki chorób tego gruczołu.

Leczenie najczęściej polega na przyjmowaniu leków na tarczycę - niestety zwykle do końca życia. W leczeniu niedoczynności tarczycy stosuje się przede wszystkim lewotyroksynę skrętną, a w nadczynności - tyreostatyki, które „uspokajają” nadpobudliwą tarczycę. Życie z tymi chorobami nie jest ani krótsze, ani w żaden sposób gorsze - leki skutecznie łagodzą objawy i poprawiają kondycję organizmu.

W przypadku raka tarczycy koniecznie może okazać się usunięcie tarczycy lub jej części. Po takim zabiegu pacjent mierzy się z niedoczynnością tarczycy, nie wpływa to jednak na długość życia - jeśli, oczywiście, stosuje się zapisane przez specjalistę leki. Po zabiegu pacjent powinien unikać nadmiernego wysiłku fizycznego, aby rana na gardle się nie rozeszła. Ponadto należy pamiętać o przyjmowaniu przepisanych leków.

Po zabiegu chirurgicznym pewnych typów raka tarczycy stosuje się dodatkowo leczenie jodem promieniotwórczym (radioaktywnym). Jest to bezpieczna forma terapii, jednak nie zaleca się jej kobietom w ciąży oraz kobietom karmiącym. Z tego samego względu przez pół roku (w przypadku mężczyzn) lub rok (w przypadku kobiet) po leczeniu promieniotwórczym jodem zaleca się stosowanie antykoncepcji. Samopoczucie po jodzie radioaktywnym jest dobre, a najczęstszymi powikłaniami są: krótkotrwałe zapalenie ślinianek, zapalenie tarczycy bądź nudności i wymioty.

Jak przyjmować leki na tarczycę?

Jeśli chcesz widzieć efekty leczenia, weź pod uwagę czynniki, które mogą obniżać wchłanianie leków na tarczycę.

1. Najważniejszą zasadą jest przyjmowanie leków na czczo, minimum 30 minut przed śniadaniem i co najmniej godzinę przed wypiciem kawy lub mleka.
2. Nie mieszaj leków na tarczycę z suplementami zawierającymi żelazo, wapń lub kwas alfa liponowy. Weź suplementy ok. 3 godziny po lekach na tarczycę.
3. Leki na niedoczynność tarczycy mogą wchodzić w reakcję z ashwaghandą, a na nadczynność z... soją i selerem naciowym.

Dieta na tarczycę - które produkty mogą wpływać na natężenie objawów?

Nie istnieje dedykowana dieta dla osób z niedoczynnością lub nadczynnością tarczycy. Pacjenci powinni po prostu przestrzegać zasad zdrowego żywienia.

Dużo w kontekście chorób tarczycy, zwłaszcza niedoczynności, mówi się o goitrogenach. Są to substancje wolotwórcze oraz ograniczające wchłanianie się jodu, które zawierają się np. w zielonych roślinach kapustnych: brokułach, kalafiorze, sałacie. Aby zniwelować toksyczne działanie goitrogenów, produkty je zawierające należy ugotować. Poprawnemu funkcjonowaniu tarczycy nie sprzyja również soja i produkty pochodne.

Tarczyca a jod, selen i cynk - ważne pierwiastki stymulujące produkcję hormonów

Jod, selen i cynk to ważne elementy, których niedobory mogą przyczyniać się do zaburzeń pracy tarczycy. Ich suplementacja powinna być jednak ostrożna i przebiegać wyłącznie za zgodą lekarza. Powodem jest cienka granica pomiędzy dawką zalecaną a toksyczną - szczególnie w przypadku selenu. Z kolei nadmiar jodu może spowodować nadczynność tarczycy.

Jod
Hormony tarczycy składają się w dużej mierze z jodu. Jego niedobór w organizmie może powodować niedoczynność tarczycy, a nadmiar - nadczynność. Jest to jeden z pierwiastków, który nie jest magazynowany w organizmie człowieka, dlatego musi być regularnie dostarczany np. w diecie lub przez układ oddechowy i skórę. W jedzeniu jod znajdziemy w soli jodowanej, rybach morskich, mleku, owocach morza oraz niektórych owocach i warzywach. Jeśli chodzi o wchłanianie jodu przez układ oddechowy oraz skórę: nigdzie nie ma go więcej, niż nad morzem! Jod znajduje się zarówno w wodzie morskiej, jak i w bryzie morskiej. Zarówno spacery po plaży, jak i kąpiel w morzu pozytywnie wpłyną na organizm.

Cynk
Innym ważnym składnikiem hormonów tarczycy jest cynk. Znajdziemy go w ciemnym pieczywie, kaszy gryczanej, suchych nasionach roślin strączkowych, serach żółtych, owocach morza lub mięsie.

Selen
Pierwiastkiem, który pobudza produkcję hormonów T3 i T4 jest selen. Zapobiega również uszkodzeniom gruczołu w wyniku stresu oksydacyjnego. W pożywieniu najczęściej występuje najczęściej w towarzystwie białka, dlatego zadbaj o obecność podrobów, mięsa, ryb, owoców morza, produktów mlecznych, drożdży lub pieczywa w swojej diecie.

Wapń i witamina D

Są to składniki niezbędne do utrzymania homeostazy kostnej. Zwłaszcza pacjenci z nadczynnością tarczycy są narażeni na osłabienie kości, dlatego powinni zwrócić szczególną uwagę na ich obecność w diecie. Podstawowym źródłem wapnia są: mleko i wszelkie produkty mleczne, brokuły, pestki dyni, migdały, sezam, mak. Witamina D znajduje się za to w rybach morskich, sardynkach, śledziach. Organizm wytwarza ją sam podczas bezpośredniej ekspozycji na promienie słoneczne - korzystaj zatem z każdego pogodnego dnia!

Astaksantyna

Astaksantyna to związek o silnym działaniu antyoksydacyjnym. Zapobiega niszczeniu komórek i wspomaga działanie systemu odpornościowego. Poprawia również wygląd skóry, a także łagodzi bóle stawów. W diecie znajdziemy ją w większości różowych lub czerwonych produktów - astaksantyna jest bowiem barwnikiem tych kolorów. Chcąc uzupełnić jej poziom, sięgnij po kraby, krewetki, łososia lub pstrąga. Ten związek chemiczny pomaga pacjentkom z PCOS (zespołem policystycznych jajników) oraz pacjentom z cukrzycą typu 2 - a niektóre objawy tych chorób mogą pokrywać się z objawami chorób tarczycy. Do tej pory nie wykazano negatywnych efektów lub reakcji leków na tarczycę z astaksantyną.

Kwas foliowy

Kwas foliowy, inaczej witamina B9, to szczególnie ważny element dla przyszłych mam, ale potrzebny jest każdemu człowiekowi. Bierze udział w syntezie kwasów nukleinowych, z których powstaje DNA. Reguluje wzrost i funkcjonowanie wszystkich komórek, a wraz z witaminą B12 uczestniczy w tworzeniu erytrocytów - krwinek czerwonych. Jeśli podczas diagnostyki chorób tarczycy i im pochodnych zauważono u Ciebie podwyższony poziom homocysteiny, suplementacja kwasu foliowego przyspieszy przywrócenie tego aminokwasu do normy.

Kapsaicyna

Kapsaicyna to związek, który odpowiada za ostrość takich przypraw jak: chilli, habanero, jalapeno, wasabi. Badania wykazują, że hamuje rozwój raka tarczycy.

Zapobieganie chorobom tarczycy

Niestety w większości przypadków zaburzenia pracy tarczycy są trudne do uniknięcia. Przyczyniające się do nich choroby: Hashimoto lub Gravesa-Basedowa są dolegliwościami uwarunkowanymi genetycznie - a na to nie mamy wpływu. Dlatego ważne są regularne badania profilaktyczne oraz zdrowy tryb życia: bez nałogów, z odpowiednią dawką ruchu i dietą z małą ilością wysoko przetworzonej żywności.