Autyzm - fakty i mity. Jak rozpoznać autyzm u dziecka, skąd się bierze autyzm oraz porady dla rodziców

Zgodnie z danymi CDC u ok. 1 na 44 dzieci zostaje zdiagnozowany autyzm. Częściej dotyczy to chłopców, jednak zaburzenia ze spektrum autyzmu mogą dotknąć każdego, niezależnie od płci czy pochodzenia etnicznego bądź grupy społecznej. Wokół tego całościowego zaburzenia rozwoju narosło wiele mitów. Obalamy je i serwujemy wyłącznie sprawdzone informacje wraz z poradami dla opiekunów dzieci autystycznych.

W tekście znajdziesz informacje o:

• rodzajach autyzmu,
• przyczynach autyzmu,
• objawach autyzmu,
• chorobach często współwystępujących z autyzmem,
• chorobach, które można pomylić z autyzmem,
• leczeniu autyzmu,
• życiu z dzieckiem z autyzmem,
• wsparciu dla rodziców dzieci autystycznych.

Co to jest autyzm

Autyzm to forma całościowego zaburzenia rozwoju. Spektrum zaburzeń autystycznych (czy też: spektrum autyzmu) jest szerokie i może objawiać się na wiele sposobów, w zależności od pacjenta. Zaburzenia charakteryzują poważne problemy w zrozumieniu, nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji międzyludzkich, nieelastyczne wzorce zachowań oraz wąskie, specyficzne zainteresowania.

Autyzm jest zaburzeniem, którego nie można całkowicie wyleczyć, lecz można nauczyć się z nim żyć. Choć autyzm sam z siebie nie skraca życia, dzieci z autyzmem żyją średnio 54 lata, o 16 lat krócej niż osoby niezdiagnozowane. Na te liczby wpływa przede wszystkim trudność z nawiązywaniem relacji, które nadają sensu życiu, a także dolegliwości towarzyszące autyzmowi, jak np. padaczka lub depresja.

Rodzaje autyzmu

Aktualnie, zgodnie z ICD-10, zaburzenia ze spektrum autyzmu są traktowane jako całość. Niegdyś jednak wyróżniano:

1. Autyzm dziecięcy, zwany również zespołem Kannera, czyli autyzm diagnozowany u dzieci, u których obserwuje się złożone zaburzenia rozwoju oraz funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego.
2. Autyzm atypowy - forma podobna do autyzmu dziecięcego. Różnicą jest późniejsze zdiagnozowanie tego spektrum autyzmu (w 3. roku życia lub później).
3. Zespół Aspergera - tzw. wysokofunkcjonująca odmiana autyzmu. Kluczowym wyróżnikiem ZA są odpowiednio rozwinięte umiejętności werbalne: pacjenci potrafią tworzyć poprawne gramatycznie zdania i mają odpowiedni zasób słownictwa.
4. Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne (zespół Hellera) - rzadka forma autyzmu, diagnozowana po 3. roku życia, charakteryzująca się brakiem umiejętności językowych, społecznych i motorycznych. Może objawiać się również halucynacjami. Przypomina tzw. autyzm niskofunkcjonujący.
5. Zaburzenia semantyczno-pragmantyczne - jest to zaburzenie rozwoju psychicznego. Diagnoza bazuje na zaobserwowaniu poważnych trudności w rozumieniu i używaniu mowy oraz opóźnieniem jej rozwoju. Dla pacjentów szczególnie trudne w zrozumieniu są koncepcje: kłamstwa, przenośni, ironii.

Teraz możemy mówić o autyzmie wysokofunkcjonującym (“lekkim”) lub niskofunkcjonującym (“ciężkim”). Taki podział w odniesieniu do 3 wybranych typów autyzmu przedstawiliśmy na wykresie poniżej.

Przyczyny autyzmu

Skąd się bierze autyzm u dzieci? Na to pytanie od wielu lat starają się odpowiedzieć naukowcy, jednak odpowiedź jak dotąd pozostaje niejasna. Centers of Disease Control (CDC) wyróżnia 4 czynniki, które przyczyniają się do autyzmu:

1.Czynniki genetyczne - jeśli któreś z rodzeństwa choruje lub w najbliższej rodzinie rodziców wystąpiły przypadki autyzmu, szanse na wystąpienie tego zaburzenia u dziecka wzrastają.

Innym czynnikiem genetycznym jest tzw. zespół łamliwego chromosomu X. To choroba genetyczna, która jeśli występuje u rodziców, powoduje ryzyko obniżenia poziomu intelektualnego dziecka.

Ponadto wyróżniono geny, które mogą odpowiadać za autyzm. Jeśli rodzice je posiadają, dziecko może zachorować.

2. Komplikacje podczas porodu, w tym: przedwczesny poród, niska masa urodzeniowa, niedokrwistość noworodka, hiperbilirubinemia.

3. Późna ciąża - badania potwierdzają, że po 30. roku życia matki ryzyko autyzmu u dziecka wzrasta o 10%. Kiedy poród ma miejsce po 40. - prawdopodobieństwo wzrasta do 50%.

Istnieje też teoria, że przeziębienie w ciąży lub reakcja odpornościowa uruchomiona przez toksyny w organizmie przyszłej mamy mogą spowodować autyzm u dziecka bądź zakłócić rozwój mózgu płodu.

Dowiedz się, jak radzić sobie z przeziębieniem w ciąży.

Autyzm a szczepienia

Szczepionki nie powodują autyzmu. Popularna teoria, która wywodzi się z zafałszowanego badania Andrew Wakefielda, nie ma pokrycia w rzeczywistości.

Warto przyjrzeć się historii, która stoi za popularnym badaniem będącym zalążkiem ruchu antyszczepionkowego. W 1998 r. Wakefield opublikował pracę, w której wykazał rzekomy związek między szczepieniem MMR (na odrę, różyczkę i świnkę) a autyzmem. Prawdą jest, że badanie zostało opublikowane w jednym z bardziej prestiżowych i uznawanych w świecie naukowych czasopism. Niestety wiele elementów zostało zafałszowanych, zaś samo badanie w kontekście metodologicznym również pozostawia wiele do życzenia. Oto błędy oraz fałszerstwa zawarte w badaniu:

• Grupą badawczą była grupa 12 dzieci, z czego 5 z nich wykazywała cechy upośledzenia rozwojowego już przed szczepieniem (o czym nie wspomniano w badaniu). Nie wzięto również pod uwagę różnic populacyjnych.
• Follow-up, czyli kontynuacja badania po czasie, był przeprowadzony niejednolicie.
• Rzeczywiste objawy miały wystąpić po wielu miesiącach od szczepienia, nie jak opisano w ciągu kilku dni.
• Rodziny biorące udział w badaniu zostały wybrane do badania spośród grup biorących udział w manifestacjach antyszczepionkowych. Oznacza to, że raportowany stan ich dzieci mógł również być wyolbrzymiony.
• Wyniki badań histopatologicznych, które nie wykazały żadnych zmian, zostały opisane jako „nieswoiste zapalenie okrężnicy”.
• Badanie nie uwzględniało opisu grupy kontrolnej (tzn. grupy dzieci w takim samym wieku, która szczepionki nie dostała - takie porównanie pozwala określić, czy przyczynowość jest przypadkowa, czy nie).
• Dane były zbierane w nierównych odstępach czasowych.

Z czasem wyszło również na jaw, że autor otrzymał wysokie wynagrodzenie za opublikowanie badania mające wykazać związek autyzmu ze szczepieniami, a ponadto sam pracował nad własnymi szczepieniami - pojedynczymi odpowiednio dla świnki, odry oraz różyczki. Już w badaniu sugerował takie rozwiązanie jako bezpieczniejszą alternatywę szczepienia MMR. 12 lat po publikacji tego nieprawdziwego badania, Wakefield stracił swój tytuł naukowy i prawo do wykonywania zawodu.

Jeśli chcesz poznać badania, które świadczą o braku związku autyzmu ze szczepieniami, zapoznaj się z listą prac naukowych w tym temacie. Jest ich ponad 100, a grupy badawcze są na tyle duże, że wyniki mogą mieć przełożenie na populację.

Kiedy objawia się autyzm u dzieci?

Wielu rodziców zastanawia się, czy można wykryć autyzm już w ciąży. Choć jest to trudne, najnowsze badanie z Uniwersytetu w Negev daje nadzieję. Wykazało ono, że badanie USG w 2. trymestrze ciąży może wykazać wczesne oznaki autyzmu. Ma to odzwierciedlać się anomaliami w pracy serca, nerek i rozwoju głowy (np. jej rozmiaru). Profesor Menashe, prowadzący eksperyment, twierdzi, że mogą to być wskazówki pomagające określić lekarzom ryzyko autyzmu. Być może pozwolą również zastosować wczesne leczenie.

Najczęściej jednak autyzm stwierdza się u dzieci między 3. a 10. rokiem życia. To w tym czasie rodzice zauważają pierwsze niepokojące objawy, które motywują ich do odwiedzenia specjalisty. Jak rozpoznać autyzm u dziecka? Sprawdź objawy autyzmu opisane poniżej (także w przedziałach wiekowych).

Objawy autyzmu

Lekki autyzm (wysokofunkcjonujący) objawia się prawidłowym rozwojem mowy i co najmniej przeciętnymi umiejętnościami personalnymi. Autyzm ciężki (niskofunkcjonujący) to upośledzenie mowy i zdolności społecznych, często również w połączeniu zaburzeniami równowagi oraz trudnościami z wykonywaniem manualnych czynności. Cechami autystycznymi są też:

• trudności z utrzymywaniem kontaktu wzrokowego,
• silne przywiązanie do rutyny i niechęć do zmian,
• brak świadomości tego, co może się dziać w głowie innych ludzi i ich motywacji,
• trudności w komunikacji własnych potrzeb,
• formułowanie wypowiedzi nieadekwatnych do sytuacji,
• skrajnie słabe lub impulsywne okazywanie emocji,
• brak reakcji lub słabe reakcje na zachowanie i emocje innych osób,
• silne przywiązanie do przedmiotów.

Warto pamiętać, że dziecko nie musi wykazywać wszystkich wymienianych cech, gdyż wszystko zależy od stopnia zaawansowania zaburzeń.

Nie istnieje sposób, by rozpoznać autyzm po twarzy. Tzw. zmarszczka nakątna, o którą czasami pytają rodzice, jest charakterystyczna dla zaburzeń rozwojowych innego typu, w szczególności zespołu Downa, zespołu kociego krzyku, alkoholowego zespołu płodowego, wcześniactwa, zespołu Klinefeltera, Turnera lub zespołu Ehlersa-Danlosa. Zmarszczka ta często występuje również u przedstawicieli rasy azjatyckiej. Nie dotyczy jednak osób z autyzmem.

Dowiedz się więcej o autyzmie z biomedycznej perspektywy.

Objawy autyzmu w podziale na wiek dziecka

Autyzm u niemowlaka - objawy

Niemowlęta utrzymują kontakt wzrokowy z innymi w okolicach 2. miesiąca życia. Badania stwierdziły, że maluchy z autyzmem w tym wieku rzadziej łapią wzrok najbliższych, dlatego właśnie ten symptom określany jest jako pierwszy objaw autyzmu.

Kolejnym wczesnym objawem autyzmu jest ograniczona gestykulacja - a to właśnie ona zwykle pojawia się, zanim dziecko zacznie gaworzyć. W pierwszej fazie nauki komunikacji z otoczeniem maluch zaczyna wskazywać na rzeczy, które zwracają jego uwagę. Dzieci autystyczne wykonują mało takich gestów.

Przed ukończeniem pierwszego roku życia objawem autyzmu może być również brak reakcji na swoje imię (reakcja zwykle wykształca się około 6. miesiąca), a także ograniczona mimika.

Czy wystawianie języka to objaw autyzmu?
Nie ma dowodów na to, że wystawianie języka świadczy o autyzmie. Może to być zupełnie naturalne zachowanie sugerujące, że dziecko jest głodne lub po prostu… bawi się. Wystawianie języka może być też charakterystyczne dla pewnych zaburzeń neurologicznych, zespołu Downa, a nawet chorób tarczycy (w szczególności niedoczynności).

Autyzm u małego dziecka

U rocznego dziecka objawem autyzmu mogą być takie zachowania jak brak zaangażowania w interaktywne zabawy, niepodążanie wzrokiem za gestem wskazującym wykonywanym przez inne osoby oraz nieokazywanie emocji na twarzy. Charakterystycznym objawem, który widać około 15. miesiąca życia dziecka jest brak dzielenia się swoimi ulubionymi zabawkami lub zajęciami z innymi.

Ponadto rozwój mowy u dziecka z autyzmem jest opóźniony. Roczne dzieci autystyczne rozumieją i mówią mniej niż inne dzieci w tym wieku. Sygnałem ostrzegawczym jest sytuacja, w której dziecko nie powiedziało ani słowa do 16. miesiąca życia lub gdy nie używa fraz kilkuwyrazowych do 2. roku życia.

Objawem autyzmu u dwulatka lub starszych dzieci jest często regres - tzn. dziecko traci nabyte umiejętności. Najczęściej dotyczy to zdolności komunikacyjnych (nie tylko mowy, ale także utrzymywania kontaktu wzrokowego, gestykulacji itd.). Ma to miejsce w ⅓ przypadków autyzmu i dzieje się między 1. a 6. rokiem życia.

Bunt dwulatka czy autyzm?
W wieku dwóch lat dzieci zaczynają rozumieć swoją odrębność oraz niezależność - i zaczynają to podkreślać. Dwulatek, chcąc okazać swoją dezaprobatę lub rozczarowanie decyzją rodzica, może zacząć krzyczeć, kłaść się na podłodze, gryźć, kopać, a nawet rzucać zabawkami. Wahania nastrojów oraz częste mówienie „nie” to również normalny objaw tzw. buntu dwulatka. Kiedy jako rodzic powinniśmy zacząć się martwić?

• Dziecko jest często agresywne względem siebie lub opiekuna.
• Zachowania impulsywne zdarzają się nawet kilka razy w ciągu dnia i/lub trwają dłużej niż 25 minut.
• Maluch nie potrafi się sam uspokoić.

Jeśli powyższym sytuacjom towarzyszą inne objawy charakterystyczne dla autyzmu na tym etapie rozwoju dziecka (unikanie kontaktu wzrokowego, ograniczona mimika lub trudności z mówieniem), należy udać się do lekarza rodzinnego.

U trzylatka można zaobserwować brak reakcji na emocje i zachowania innych, nieangażowanie się w zabawy wymagające wyobraźni (np. zabawa w dom, zabawa figurkami) ani w gry opierające się na określonej kolejności.

Jak zatem bawi się dziecko z autyzmem?
Dzieci autystyczne fascynują przedmioty. Lubię je układać lub sortować oraz powtarzać pewne czynności, które dla obserwatora wydają się bez sensu (np. otwieranie i zamykanie drzwi). Takie dzieci wolą bawić się same. Jeśli już dojdzie do zabawy z drugą osobą, choroba utrudnia im zrozumienie cudzych preferencji lub zachowania. Trudno im również pojąć i dostosować się do zasad gier rówieśniczych.

Czy chodzenie na palcach wskazuje na autyzm?
To zależy. Chodzenie na paluszkach jest normalne u małych dzieci do 3. roku życia. Jednak, jak podaje Autism Research Institute, może to być również oznaką niedojrzałości neurologicznej, powiązanej m.in. z autyzmem, ale także ze skurczem ścięgna Achillesa czy porażeniem mózgowym.

Onanizm dziecięcy a autyzm

W wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym rodzice zarówno dzieci zdrowych, jak i autystycznych, mogą zaobserwować u dzieci zachowania onanistyczne. Masturbacja w tym wieku może być oznaką, że dziecko rekompensuje sobie w ten sposób nagromadzone emocje, np. nudę, samotność lub złość, ale może również wskazywać na chęć poznania swojego ciała lub osiągnięcie przyjemności bez kontekstu seksualnego. Jest to normalne stadium rozwoju małego człowieka. Jednak jak podają w swojej pracy Kraśniej-Dębkowska i Jóźwiak, u dzieci z autyzmem zachowania te mogą mieć pojawiać się częściej, również w sytuacjach i miejscach niestosownych do tego typu aktywności.

Ponieważ dzieciom z autyzmem trudno zrozumieć obcy punkt widzenia oraz dostosować się do norm społecznych, w przypadku zaobserwowania takich zachowań u dziecka należy podjąć odpowiednią edukację i zwrócić uwagę, że np. w miejscach publicznych nie powinno się masturbować. Ponieważ onanizm może być sposobem na rozładowanie frustracji, warto zastanowić się również, czy dziecko nie masturbuje się pod wpływem konkretnego stresora. Rodzic powinien wskazać inne metody regulacji emocji i wspólnie z dzieckiem pracować nad nowymi wzorcami zachowań.

Autyzm u nastolatków

Przejście przez pierwsze lata dziecka jest wymagające, jednak włożony wysiłek nierzadko daje satysfakcjonujące efekty. Nastolatkowie mogą wykazywać mniej trudnych zachowań, z którymi zmagali się jako dziecko. Wynika to z faktu, że przez okres dzieciństwa nauczyli się już radzić ze swoimi emocjami (które często trudno im wyrazić słowami) i wypracowali wzorce zachowań, które okazały się dla nich skuteczne w stresujących sytuacjach.

Jako rodzic zadbaj o to, by Twoje dziecko czuło się bezpiecznie, zastanów się, co może pomóc mu w pokonywaniu kolejnych wyzwań od życia, a w dalszej konsekwencji: przygotuje do samodzielnego dorosłego życia.

Autyzm u dziewczynek

Choć to chłopcom średnio 3 razy częściej stawiana jest diagnoza autyzmu, dziewczynki również mogą mieć autyzm. Naukowcy sugerują, że ta dysproporcja nie wynika z predyspozycji płciowych, lecz faktu, że płeć żeńska wykazuje znacznie łagodniejsze objawy tego zaburzenia rozwojowego. Sprawy nie polepszają stereotypy płciowe, w których wycofana dziewczynka może być z większą aprobatą oceniona jako nieśmiała i słodka, a wybuchy złości są kwitowane słowami: „dziewczyny tak mają”. W związku z tym diagnoza następuje też później - zwykle niedługo przed wejściem w wiek nastoletni.

Objawy autyzmu pozostają jednak niezmienne: trudności z utrzymywaniem kontaktu z rówieśnikami, silne i wąskie zainteresowania, wrażliwość sensoryczna, impulsywność, powtarzalne zachowania itd.

Choroby towarzyszące

Osoby ze spektrum autyzmu często cierpią też na inne choroby takie jak:

• padaczka (⅓ przypadków),
• depresja (7% dzieci i 26% dorosłych),
• stany lękowe (11 - 40% dzieci i nastolatków ze spektrum),
• osobowość borderline (ok. 25% pacjentów),
• ADHD (30 - 61% dzieci z autyzmem),
• choroby układu pokarmowego (8-krotnie większe prawdopodobieństwo niż w przypadku zdrowych dzieci),
• schizofrenia (4 - 35% dorosłych z autyzmem),
• otyłość (16% dzieci w wieku 2 - 5 lat, 32% dzieci autystycznych ma nadwagę).

Z czym można pomylić autyzm u dziecka

Diagnoza autyzmu nie jest łatwa i często wymaga współpracy kilku specjalistów. Zanim stwierdzi się tę formę całościowego zaburzenia rozwoju, lekarze chcą wykluczyć:

• Problemy ze słuchem - brak reakcji na polecenia czy swoje imię nie musi być oznaką autyzmu, lecz oznaką, że dziecko nie słyszy.
• Nerwicę natręctw, czyli chorobę psychiczną, która “zmusza” pacjenta do powtarzania niektórych czynności, np. wielokrotnego mycia rąk po dotknięciu czegoś brudnego. Osoby ze spektrum autyzmu również mają tendencję do wykonywania powtarzalnych czynności.
• Zespół Hellera - to rzadkie zaburzenie rozwoju, które charakteryzuje się opóźnieniem oraz upośledzeniem zdolności językowych, społecznych i motorycznych. Dzieci z niskofunkcjonującym autyzmem mają często problemy z czynnościami manualnymi, np. rysowaniem, nie potrafią dobrze mówić oraz mają trudności z tworzeniem relacji.
• ADHD, czyli nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi. Wspólnymi objawami z autyzmem jest impulsywność, nieumiejętność skupienia się np. na czytaniu książki oraz trudności z nawiązywaniem relacji.
• Osobowość unikającą - zaburzenie odzwierciedlające się w trudnościach nawiązywania kontaktów społecznych, unikaniu ich przy jednoczesnej chęci ich tworzenia.
• Reaktywne zaburzenia przywiązania w dzieciństwie - zaburzenie emocjonalne wynikające z trudnej relacji z rodzicami. Dziecko przy opiekunach unika kontaktu wzrokowego, jest zdystansowane, lękliwe, może również wykazywać zachowania autoagresywne.
• Zatrucie ołowiem, wskutek którego może dojść do uszkodzenia mózgu, a dalszej konsekwencji: do opóźnienia rozwoju i trudności w nauce. Zamów badanie do domu.
• Wady genetyczne - np. zespół Downa.
• Inne zaburzenia rozwoju.

Leczenie i diagnoza dzieci z autyzmem

Autyzm diagnozuje najczęściej lekarz rodzinny, psycholog lub psychiatra, czasami przy współpracy z neurologiem. Lista podobnych chorób (wymienionych wyżej) nie jest wcale krótka, dlatego przed stwierdzeniem autyzmu należy wykluczyć schorzenia dające podobne objawy w wieku dziecięcym. Zwłaszcza że nie ma jednego uniwersalnego testu na autyzm. Specjaliści korzystają z różnych formularzy oceny rozwoju dziecka, posiłkują się informacjami od rodziców oraz bazują na obserwacji malucha.

Leczenie polega przede wszystkim na terapii behawioralnej, która pomoże radzić sobie ze stresującymi sytuacjami oraz wspomoże wypracowanie bezpiecznych technik redukujących napięcie. Dzięki niej zmniejszy się liczba zachowań impulsywnych czy publicznego onanizmu.

Jeśli dziecko ma problemy z mową, powinno również rozpocząć terapię logopedyczną, która przyczyni się do poprawy zdolności językowych.

Pomocna może okazać się również terapia rodzinna, dzięki której opiekunowie będą mieli okazję zgłębić i bardziej zrozumieć sposób postrzegania rzeczywistości przez ich dziecko. Świadomym rodzicom łatwiej stworzyć przestrzeń, w której autystyczne dziecko będzie czuło się kochane i akceptowane - jak wszystkie dzieci, także dzieci autystyczne mają taką potrzebę.

Alternatywne metody leczenia

Wsparciem tradycyjnej terapii mogą też być rozwiązania pokrewne, np. muzykoterapia, terapia sztuką lub animaloterapia (tutaj często wymienia się hipoterapię, czyli kontakt z końmi). Część badań wskazuje na kojący efekt kontaktu ze sztuką osób z autyzmem.

W niektórych przypadkach wraz z lekarzem można rozważyć stosowanie olejków CBD i preparatów je zawierających. Badanie Fleury-Teixeira i in. wskazało na skuteczność CBD u dzieci ze spektrum autyzmu, którym towarzyszy również padaczka. Inne badanie Schleider i in. potwierdziło, że stosowanie CBD u dzieci z autyzmem jest bezpieczne, a do tego w większości badanych przypadków zaobserwowano złagodzenie objawów takich jak zachowania agresywne lub problemy ze snem. Również badanie z Izraela dało podobne wyniki.

Dzieciom z nadwrażliwością na bodźce słuchowe pomocne mogą okazać się słuchawki wygłuszające, dzięki którym łatwiej im będzie przebywać w miejscach o większym natężeniu hałasu, np. na lotnisku czy w centrach handlowych.

Czy karnozyna pomaga w leczeniu autyzmu?
Wyniki badań są nierozstrzygające. Nie wykazano do tej pory istotnego wpływu na poprawę objawów autyzmu przy stosowaniu karnozyny. Naukowcy zalecają dalsze badania w tym obszarze.

Życie z dzieckiem autystycznym - porady dla rodziców

Pokochaj rutynę

Dzieci ze spektrum autyzmu czują się bezpiecznie, kiedy mają określony plan dnia. Stwórz taki, który będzie dla Was odpowiedni. Dobrą praktyką jest przygotowanie prostego, graficznego rozkładu z najbardziej typowymi aktywnościami w ciągu dnia i powieszenie go w widocznym miejscu w mieszkaniu, np. na lodówce. Nie musi być na nim godzin czy dni tygodnia - szczególnie jeśli Twoje dziecko ma problemy z czytaniem lub jeszcze nie nabyło tej umiejętności. Wiele dzieci autystycznych lepiej uczy się przez bodźce wizualne. Graficzna reprezentacja aktywności ułatwi Wam komunikację i przechodzenie do kolejnych elementów rutyny. Pomocny może być też szablon, który ułatwi dziecku zrozumienie kolejności codziennych czynności. W tym przypadku dobrze komunikować, jaka przyjemna czynność (np. układanie klocków, spacer) następuje po wybranym obowiązku (np. mycie zębów).

Przykładowe zabawy dla dzieci z autyzmem

Zabawa z dzieckiem autystycznym nie musi różnić się znacząco od zabaw z dzieckiem bez diagnozy. Powinna być jednak bardziej uważna i mieć na celu oswojenie dziecka z kontaktem z drugą osobą bądź bodźcami zmysłowymi lub nabyciu umiejętności ruchowych (jeśli występują zaburzenia w tym obszarze). Poniżej znajdziesz opis kilku przykładowych zabaw i ćwiczeń ruchowych dla dziecka z autyzmem.

1. Zabawa makaronikami basenowymi
   Pianka do nauki pływania jest tanim sposobem na wiele zabaw. Można ją pociąć na kawałki, dzięki czemu posłuży jako klocki, które można układać lub budować z nich konstrukcje. Poszczególne elementy można również opisać literkami lub liczbami. W ten sposób pomożemy dziecku w nauce alfabetu czy liczenia. Pianki można dziurawić i łączyć w łańcuch przy pomocy sznurka lub wykorzystywać jako wkład do baseniku czy wanny.
2. Tor przeszkód
   To wspaniała zabawa, która wspomoże rozwój ruchowy dziecka. Do wykonania przeszkód możesz wykorzystać wspomniane wyżej makaroniki lub przedmioty, które znajdziesz w domu. Tor przeszkód może być pokonywany na wiele sposobów: chodząc jak niedźwiedź, kaczka, piesek, krab, kangur, konik, wąż itd.
3. Zabawy sensoryczne
   U małych dzieci sprawdzą się książeczki sensoryczne. Możesz też samemu stworzyć pudełko dostarczające wiele wrażeń zmysłowych. Sięgnij po większe opakowanie, do którego wsypiesz np.: ryż, piasek, pióra, wstążki, kawałki chusteczki, pocięte słomki, guziki i inne ciekawe pod względem koloru lub tekstury przedmioty. Dziecko może zgadywać, co jest w środku lub wyciągać większe elementy, które zostały zatopione w ryżu czy wodzie.
4. Idzie rak…
   Wyliczanki, które opierają się na delikatnym dotykaniu dziecka, pomogą oswoić się z obecnością drugiej osoby oraz zbudują większą świadomość ciała.
5. Materiałowa chusta jako huśtawka
   Jeśli Twoje mieszkanie na to pozwala, możesz pokusić się o chustę wertykalną, często opisywaną jako chustę do aerial jogi. Dziecko może traktować je jako huśtawkę, a huśtanie często okazuje się dla autystycznych dzieci relaksujące. Możesz dołączyć do zabawy, np. przykładając latarkę do materiału. Dziecko powinno łapać świetlny znak. Chusta może także służyć jako element toru przeszkód. Ponadto, jeśli dziecko ma dobrze rozwinięte umiejętności ruchowe i wykaże chęci, może na niej ćwiczyć. Dla bezpieczeństwa zabawy, podłóż matę lub poduszki pod chustą, aby zamortyzować ewentualny upadek.

Te przykładowe ćwiczenia terapeutyczne w domu rozwiną umiejętności dziecka. Jeśli potrzebujesz więcej inspiracji, spytaj swojego terapeuty o podpowiedzi aktywności, które mogłyby spodobać się Twojemu dziecku.

Co lubią dzieci autystyczne?

Poza rutyną dzieci ze spektrum autyzmu cenią sobie spokój. Dobrze mieć w domu miejsce, w którym dziecko będzie miało ograniczony dostęp do bodźców. Może to być baza z koców, wielki karton, który urządzi sobie po swojemu, a nawet (jeśli możesz sobie na to pozwolić) osobny pokój. Taka przestrzeń powinna być cicha (chyba że dziecko uspokaja się przy konkretnej muzyce - wówczas dobrze ją puszczać w tle) oraz stonowana w kolorach i jasności. W zasięgu powinny znajdować się przedmioty, którymi dziecko może w bezpieczny sposób zająć ręce, np. układanki, klocki, piłeczki na odstresowanie, bączki, itp.

Jakie kolory lubią dzieci z autyzmem?
Badanie opublikowane w czasopiśmie Frontiers in Psychology wykazało, że chłopcy z autyzmem najlepiej reagują na kolor zielony lub brązowy. Najmniej cenią sobie kolor żółty, ponieważ postrzegają go jako zbyt żywy i kłujący w oczy.

Co lubią jeść dzieci autystyczne?
Preferencje dzieci z autyzmem są, jak w przypadku każdego człowieka, indywidualne. Często jednak zdarza się, że osoby ze spektrum autyzmu jedzą wybiórczo, ponieważ nie lubią koloru, tekstury, zapachu lub po prostu smaku wybranych produktów. Badanie Mayers i Zickgarfa wykazało, że dzieci z autyzmem na ogół preferują jedzenie neutralne kolorystyczne o delikatnym smaku. W niektórych przypadkach osoby z zaburzeniami autystycznymi mogą cierpieć na pikę - chorobę polegającą na spożywaniu niejadalnych rzeczy, np. papieru.

Tak jak wiele dzieci, te ze spektrum autyzmu lubią fast foody i słodycze. Chcąc uniknąć otyłości brzusznej oraz chorób z nią powiązanych, dobrze ograniczać tego typu produkty.

Jak reagować na agresję dziecka autystycznego?

Napady agresji czy szału u dzieci z autyzmem są najczęściej efektem sytuacji, która spowodowała, że dziecko poczuło się bardzo przytłoczone i bezradne. National Health Service radzi, że w takich sytuacjach najważniejsze jest zachować spokój oraz zapewnić dziecku bezpieczeństwo. Jeśli Twoje dziecko ma tendencje to zachowań autoagresywnych - możesz je przytrzymać. Ważne jest, by usunąć dziecka z dala od miejsca lub sytuacji, które wywołało frustrację. Następnie poczekaj, aż dziecko się uspokoi. Gdy to nastąpi, spytaj, czy już czuje się dobrze. National Autistic Society zaznacza, że reakcja na to pytanie może trwać dłużej, niż się spodziewamy - autystyczne dziecko potrzebuje więcej czasu na przetworzenie komunikatów.

Na przyszłość staraj się zapobiegać wybuchom. Jak to zrobić? Pomocne może okazać się prowadzenie dzienniczka, np. przez miesiąc, który pomoże zauważyć, jakie bodźce powodują u dziecka silne reakcje. Może to być np. głośna muzyka, tłok, jaskrawe, rażące światło.

Często frustracja narasta stopniowo. Obserwując uważnie dziecko, możemy zauważyć zachowania, które mogą wskazywać na nadchodzący wybuch emocji. Wcześniej występujący niepokój może objawiać się np. sapaniem, powtarzaniem pytań lub zastygnięciem w bezruchu. Kiedy zauważysz, że coś się dzieje, możesz odwrócić uwagę dziecka lub przypomnieć mu o strategiach uspokajania się poprzez np. podsunięcie zabawki, włączenie relaksującej muzyki na słuchawkach itp.

Poznaj sposoby na stres.

Postaw na siebie - szczęśliwy rodzic to spokojne dziecko

To jasne, że stawiasz dziecko na pierwszym miejscu. Czytając dokładnie ten tekst, dajesz temu wyraz. Edukacja w zakresie choroby dziecka jest potrzebna i pomocna w codziennej opiece. Nie zapominaj jednak o sobie. Troszcząc się również o swoje potrzeby, pielęgnujesz siły potrzebne do dbania o innych. Spotykaj się ze znajomymi, praktykuj hobby - w znalezieniu na to czasu pomoże Ci rodzina lub partner.

Jeśli czujesz się osamotniony(-a), poszukaj lokalnych grup wsparcia wśród innych rodziców dzieci z autyzmem. Rozmowa z osobami w podobnej sytuacji może okazać się kojąca.

Funkcjonowanie dzieci autystycznych w szkole lub przedszkolu

W Polsce trudno znaleźć miejsce, gdzie można oddać dziecko z autyzmem pod całodobową opiekę. Wyjątkiem są turnusy rehabilitacyjne dla dzieci z autyzmem - są to jednak opcje sezonowe. Dzieciom z autyzmem należy się jednak edukacja. Jak każdy obywatel mają prawo do korzystania z placówek oświaty, obojętne czy chodzi o placówki publiczne, integracyjne, czy specjalne.

Jaką placówkę dla dziecka wybrać: publiczną, integracyjną, czy specjalną?
Przy podejmowaniu decyzji, czy dziecko pójdzie do „zwykłego” przedszkola/szkoły, czy placówki dedykowanej osobom z różnego typu zaburzeniami rozwoju, rodzice powinni wziąć pod uwagę m.in. stopień zaawansowania zdolności komunikacyjnych dziecka oraz jego samodzielność. Jak podaje Ośrodek Rozwoju Edukacji, to właśnie brak tych umiejętności jest częstym źródłem frustracji, które mogą nawet hamować rozwój. Frustracje te wyrażane są nierzadko trudną do zrozumienia przez otoczenie agresją. Pamiętaj, że ani przedszkola, ani szkoły nie mają obowiązku prowadzenia zajęć w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju. Lekarz prowadzący dziecko może pomóc w ocenie sprawności podopiecznego oraz w wyborze charakteru placówki edukacyjnej.

Kolejnym ważnym elementem są kompetencje opiekunów w przedszkolu lub szkole. Relacje nauczyciela z dzieckiem autystycznym będą bowiem wzorem do naśladowania przez grupę rówieśniczą, dlatego ważne jest, by w ośrodku znajdowała się kadra posiadająca wiedzę w zakresie postępowania z dzieckiem z autyzmem. Jeśli zdecydujesz się na posłanie dziecka do przedszkola/szkoły publicznej, pamiętaj, że musi ona zapewnić dziecku odpowiednią opiekę psychologiczno-pedagogiczną.

Indywidualne nauczanie - wsparcie, które Twoje dziecko może potrzebować
Jeśli okaże się, że autyzm uniemożliwia dziecku przyswojenie materiału wraz z klasą, indywidualny tok nauczania może stanowić prawdziwy ratunek. Aby uzyskać zgodę na taką formę nauczania, konieczne jest orzeczenie od poradni psychologiczno-pedagogicznej o potrzebie kształcenia specjalnego. Określa ono zalecane warunki i formę wsparcia, cele rozwojowe i terapeutyczne dziecka oraz działania, które mają poprawić funkcjonowanie dziecka w szkole lub przedszkolu.

Wsparcie państwa dla rodziców dzieci z autyzmem

Pewne udogodnienia zapewnia wyrobione orzeczenie o niepełnosprawności. Dzięki niemu rodzice zyskują:

• prawo do zasiłku rodzinnego z tytułu edukacji i rehabilitacji (zasiłek na dziecko z autyzmem wynosi 90 zł miesięcznie do 5. roku życia i 110 zł miesięcznie na dziecko do 24. roku życia),
• dodatkowe ulgi podatkowe,
• ulgi na bilety PKP oraz PKS,
• dofinansowanie udziału w turnusach rehabilitacyjnych,
• przedłużony o 3 lata urlop rodzicielski.

Aby je uzyskać, należy złożyć wniosek do powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Do wniosku należy dołączyć dokumentację medyczną oraz zaświadczenie lekarskie wydane przez lekarza diagnozującego autyzm (ważne przez 30 dni od wystawienia).

Sprawdź, gdzie jest Twój najbliższy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności.

Złożenie wniosku nie jest jednoznaczne z uzyskaniem orzeczenia o niepełnosprawności. Nie wszystkie formy autyzmu mogą zostać uznane za niepełnosprawność intelektualną znacznego lub umiarkowanego stopnia, a to właśnie takie określenie upoważnia do większego wsparcia. Za niepełnosprawne uznawane są osoby:

• wymagające pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych,
• niezdolne do samodzielnej egzystencji,
• całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy.

Często osoby z tzw. “lekkim” autyzmem nie kwalifikują się do uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności.

Od decyzji Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności możesz odwołać się do Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w ciągu 14 dni kalendarzowych od otrzymania orzeczenia. Jeśli również po tym odwołaniu nie zgadzasz się z decyzją, możesz udać się do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Inne wsparcie

Wsparcia możesz szukać w różnych organizacjach pozarządowych i fundacjach. Wiele z nich pomaga uzyskać rzetelną diagnozę, oferuje edukację dla rodziców, a także dostęp do placówek dedykowanych dzieciom autystycznym oraz pomocy w uzyskaniu edukacji przez dziecko. Poniżej znajdziesz kilka większych fundacji, do których możesz się zgłosić:

• Fundacja Synapsis - diagnoza, terapia i wsparcie ogólne;
• Autyzm.org.pl - baza wiedzy o autyzmie, wsparcie w edukacji;
• JiM - diagnoza i edukacja;
• Fundacja MADA - edukacja oraz terapia;
• Fundacja ale klasa - warsztaty, edukacja, grupy wsparcia.

Autyzm to nie zawsze wyrok. Ba, sławne osoby z autyzmem, takie jak Lionel Messi, Anthony Hopkins czy Elon Musk dobrze radzą sobie w życiu. Warto pamiętać, że autyzm to całe spektrum zachowań, a odpowiednia terapia i edukacja, zarówno opiekunów jak i dziecka, może przygotować pociechę do dorosłego, samodzielnego życia.

Dowiedz się więcej o autyzmie u dorosłych.