Ferrytyna

Ferrytyna to białko, które pełni rolę głównego magazynu żelaza w organizmie. Wyobraź sobie, że żelazo krążące we krwi to pieniądze w portfelu, a ferrytyna – oszczędności na koncie bankowym. Ferrytyna bezpiecznie przechowuje żelazo w komórkach, głównie w wątrobie, śledzionie i szpiku kostnym, chroniąc organizm przed jego toksycznym działaniem i uwalniając je w razie potrzeby.

Ferrytyna znajduje się również we krwi – jej stężenie odzwierciedla poziom zapasów żelaza w Twoim ciele. Dlatego właśnie badanie stężenia ferrytyny jest najlepszym wskaźnikiem gospodarki żelazowej organizmu i jednym z pierwszych testów, które warto wykonać przy podejrzeniu niedoboru żelaza czy anemii z niedoboru żelaza.

Czym różni się od badania samego żelaza? Stężenie żelaza we krwi może wahać się w ciągu doby i zależy od spożytych ostatnio posiłków bądź obecnych w organizmie procesów zapalnych. Ferrytyna jest parametrem bardziej stabilnym. Co najważniejsze, jej stężenie spada jako pierwsze, na długo zanim pojawi się anemia kliniczna, widoczna w morfologii. Dzięki temu badanie ferrytyny pozwala wykryć utajony niedobór żelaza na bardzo wczesnym etapie – zanim jeszcze rozwinie się anemia. To czyni je nieocenionym narzędziem zarówno w diagnostyce, jak i profilaktyce niedoborów żelaza.

Istnieje wiele objawów, które mogą wskazywać na wyczerpane zapasy żelaza. Często są one niespecyficzne i łatwo je zignorować lub przypisać innym przyczynom.

• Gdy nadmiernie wypadają Ci włosy. To jeden z najczęstszych i najbardziej charakterystycznych objawów niskiego poziomu ferrytyny. Włosy, aby prawidłowo rosnąć, potrzebują żelaza, a organizm w pierwszej kolejności oszczędza je dla ważniejszych procesów.
• Jeśli czujesz ciągłe zmęczenie i brak energii. Przewlekłe zmęczenie, apatia, problemy z koncentracją i pamięcią, nawet przy prawidłowych wynikach morfologii, mogą być sygnałem ukrytego niedoboru żelaza.
• Gdy masz bladą skórę i łamliwe paznokcie. To klasyczne sygnały, że organizmowi brakuje tego cennego pierwiastka.
• Jeśli cierpisz na zespół niespokojnych nóg. Przymus poruszania nogami, zwłaszcza wieczorem i w nocy, jest często powiązany z niskim poziomem ferrytyny.
• W diagnostyce anemii (niedokrwistości). Gdy morfologia krwi wykazuje cechy anemii (niska hemoglobina, małe krwinki czerwone), badanie ferrytyny pozwala jednoznacznie potwierdzić, że jej przyczyną jest niedobór żelaza.
• Przy podejrzeniu nadmiaru żelaza. Choć rzadziej, badanie to wykonuje się też przy podejrzeniu hemochromatozy (choroby genetycznej prowadzącej do gromadzenia żelaza), kiedy poziom ferrytyny jest wysoki.

Badanie ferrytyny jest szczególnie ważne dla osób, które są narażone na niedobory żelaza lub obserwują u siebie niepokojące objawy.

• Osoby z problemem wypadania włosów i łamliwością paznokci. To absolutna podstawa diagnostyki trychologicznej i dermatologicznej.
• Kobiety z obfitymi lub długimi miesiączkami. Regularna utrata krwi to najczęstsza przyczyna niedoboru żelaza u kobiet w wieku rozrodczym.
• Kobiety planujące ciążę i w ciąży. Zapotrzebowanie na żelazo drastycznie wtedy wzrasta. Sprawdzenie ferrytyny przed ciążą pozwala uzupełnić zapasy i uniknąć anemii, która jest niebezpieczna zarówno dla matki, jak i dziecka.
• Weganie i wegetarianie. Żelazo pochodzenia roślinnego jest trudniej przyswajalne, dlatego osoby na diecie bezmięsnej powinny regularnie monitorować jego zapasy.
• Regularni dawcy krwi. Oddawanie krwi, choć szlachetne, wiąże się z utratą żelaza, dlatego warto kontrolować jego magazyn, aby świadomie się regenerować i zwrócić uwagę na wzbogacenie swojej diety w ten pierwiastek.
• Osoby z chorobami przewodu pokarmowego. Celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy stany zapalne żołądka mogą upośledzać wchłanianie żelaza z pożywienia.
• Sportowcy. Intensywny wysiłek fizyczny zwiększa zapotrzebowanie na żelazo.

Częstotliwość badania ferrytyny zależy od celu – czy jest to diagnostyka, monitorowanie leczenia, czy profilaktyka.

• Diagnostycznie.
  Zazwyczaj badanie wykonuje się jednorazowo, gdy pojawiają się objawy lub podejrzenie niedoboru lub nadmiaru żelaza.
• Podczas suplementacji.
  Jeśli przyjmujesz preparaty żelaza, warto wykonać kontrolę poziomu ferrytyny najwcześniej po 3 miesiącach leczenia. Tyle czasu potrzeba, aby odbudować wyczerpane zapasy. Zbyt wczesne badanie nie będzie miarodajne, a o badaniach kontrolnych zadecyduje lekarz.
• W grupach ryzyka.
  Osobom na diecie wegańskiej i wegetaiańskiej, kobietom z obfitymi miesiączkami, u niemowląt i dzieci z grup ryzyka czy dawcom krwi zaleca się profilaktyczną kontrolę raz w roku.

Aby wynik ferrytyny był jak najbardziej wiarygodny, warto pamiętać o kilku zasadach.

• Zaleca się wykonanie badania na czczo, po 8-12 godzinach od ostatniego posiłku.
• Na badanie najlepiej zgłosić się w godzinach porannych, najlepiej między 7:00 a 10:00.
• Unikaj wykonywania badania w trakcie infekcji, przeziębienia czy innego aktywnego stanu zapalnego. Ferrytyna jest białkiem ostrej fazy, co oznacza, że jej poziom rośnie w odpowiedzi na zapalenie. Wynik uzyskany w trakcie choroby będzie fałszywie zawyżony i nie będzie odzwierciedlał prawdziwych zapasów żelaza. Od ustąpienia objawów infekcji do badania stężenia ferrytyny powinny upłynąć około 2-3 tygodnie.
• Jeśli to możliwe, unikaj badania w trakcie miesiączki. Najlepiej wykonać je około tydzień po zakończeniu krwawienia.

Na wynik ferrytyny wpływa nie tylko dieta, ale także ogólny stan zdrowia.

• Czynniki fizjologiczne.
• • •
    Wiek, płeć, ciąża, cykl miesiączkowy.
• Czynniki patologiczne.
• • •
    Czynniki obniżające to niedobór żelaza w diecie, zaburzenia wchłaniania, utrata krwi (miesiączka, krwawienia utajone), niedoczynność tarczycy.
  • •
    Czynnikami podwyższającymi są stany zapalne (ostre i przewlekłe), infekcje, choroby autoimmunologiczne, choroby wątroby (np. alkoholowe uszkodzenie), niektóre nowotwory i hemochromatoza (przeładowanie żelazem).
• Czynniki farmakologiczne.
• • •
    Suplementy żelaza podwyższają stężenie, a antykoncepcja hormonalna może je podwyższać.

Wynik stężenia ferrytyny stanowi dobry start przy ocenie gospodarki niedoborowej oraz anemii z niedoboru żelaza.

• Obniżona ferrytyna (wynik poniżej normy)
  To informacja wskazująca na niedobór żelaza w organizmie. Oznacza, że jego magazyny są na wyczerpaniu lub już całkowicie puste. Jest to najwcześniejszy etap niedoboru, który może (ale nie musi) prowadzić do rozwoju anemii.
  Możliwe przyczyny to niewystarczająca podaż żelaza w diecie (diety roślinne), upośledzone wchłanianie (np. celiakia), zwiększona utrata (obfite miesiączki, krwawienia z przewodu pokarmowego) lub zwiększone zapotrzebowanie (ciąża, okres intensywnego wzrostu).
• Podwyższona ferrytyna (wynik powyżej normy)
  Wysoki wynik może mieć dwa główne podłoża i wymaga dalszej diagnostyki.
  Stan zapalny to najczęstsza przyczyna. Ferrytyna rośnie w odpowiedzi na infekcje, urazy, choroby autoimmunologiczne, choroby nowotworowe czy uszkodzenie wątroby. W takiej sytuacji wysoki poziom ferrytyny może maskować faktyczny niedobór żelaza.
  Przeładowanie organizmu żelazem może wskazywać na hemochromatozę (chorobę genetyczną), zatrucie żelazem, przewlekłe choroby wątroby lub stan po licznych transfuzjach krwi.