Schizofrenia: objawy, diagnoza, życie codzienne

Schizofrenia — co to jest?

Schizofrenia (psychoza schizofreniczna) to nazwa przewlekłego zaburzenia psychicznego, charakteryzującego się nieadekwatnym postrzeganiem, przeżywaniem, odbiorem i oceną rzeczywistości. Pacjenci mają upośledzone umiejętności krytycznego myślenia, realistycznej oceny własnej osoby, otoczenia, a także relacji z innymi.

Schizofrenia a psychoza — jaka jest różnica?
Schizofrenia nazywana jest również psychozą schizofreniczną, ponieważ objawia się pewnymi zachowaniami psychotycznymi. Psychoza to pojęcie szersze: nazywamy nią stan umysłu, w którym pacjent nie jest w stanie odróżnić, co jest rzeczywiste, a co nie.

Objawy schizofrenii

Objawy schizofrenii można podzielić na pozytywne i negatywne — jednak nie w kontekście ich wpływu na życie, lecz ich wytwórczości.

Objawy pozytywne schizofrenii to takie, które stanowią dodatkowe „wrażenia” dla pacjenta. Są nimi:

• Halucynacje (słyszenie głosów, omamy wzrokowe, poczucie, że coś chodzi po ciele, wrażenia węchowe, itp.).
• Dziwne zachowania.
• Urojenia, które dzielimy na:
  • Urojenia wielkościowe — przeświadczenie o ważności swojej osoby lub kogoś innego, np. przekonanie, że jest się nikomu nieznanym/przyjacielem/kochankiem/doradcą kogoś ważnego.
  • Urojenia oddziaływania (wpływu) lub owładnięcia — uzasadnianie zachowań innych przekonaniem, że są oni kontrolowani przez obce siły lub osoby.
  • Urojenia prześladowcze — poczucie bycia w ciągłym niebezpieczeństwie, wiążące się z przekonaniem bycia prześladowanym. Podobne do urojeń prześladowczych są urojenia zdrady. Pacjent jest przekonany, że jego partner go zdradził i traktuje wszelkie drobne fakty oraz zachowania jako dowody.
  • Urojenia ksobne — często łączą się z urojeniami prześladowczymi. Polegają na przeświadczeniu o tym, że jest się przedmiotem ciągłego zainteresowania. Miałoby się ono przejawiać tym, że inni nieustannie dokonują aluzji do osoby chorej, rozmawiają o niej i ją obserwują. Schizofrenicy mogą odebrać osobiście np. komunikat spikera w telewizji lub radiu.
  • Urojenia depresyjne — pacjentowi towarzyszą myśli samoponiżające, samooskarżające, nihilistyczne, itp.
  • Urojenia hipochondryczne — pacjenci są przekonani o różnych dolegliwościach, które mają ich dotykać.
  • Urojenia zniekształcenia ciała — najczęściej dotyczą zniekształcenia twarzy.

Objawy negatywne schizofrenii to wszystkie elementy, które zubażają życie chorego, czyli:

• mutyzm (niemowa),
• anhedonia (niezdolność do spontanicznego przeżywania pozytywnych emocji),
• apatia,
• nieuwaga,
• zobojętnienie,
• ograniczenie mimiki,
• trudności w kontaktach międzyludzkich.

Objawy początkowe schizofrenii

Jak rozpoznać początki schizofrenii u siebie lub bliskiej osoby? Po pierwsze weź pod uwagę, że pierwsze objawy schizofrenii u mężczyzn obserwuje się zwykle już w wieku nastoletnim lub około 20. roku życia, podczas gdy u kobiet pojawiają się najczęściej około 30. roku życia. Schizofrenia rzadko pojawia się u małych dzieci. Pamiętaj też, że pierwsza faza choroby może trwać kilka dni lub nawet lata — nie ma na to reguły.

Objawami, które powinny zwrócić Twoją uwagę, jeśli martwisz się o bliską osobę, są:

• pogorszenie się wyników nauki,
• wycofanie społeczne,
• problemy z koncentracją,
• wybuchy złości,
• trudności z zasypianiem.

Jeśli zastanawiasz się, czy masz schizofrenię, pomyśl, czy ostatnio:

• jesteś podejrzliwy lub boisz się otoczenia,
• zastanawiasz się nad zamiarami innych,
• słyszysz głosy,
• masz trudności z koncentracją,
• trudno Ci zasnąć.

Ogólne objawy schizofrenii charakterystyczne dla różnych typów choroby

W zależności od dominujących objawów wyróżnia się różne rodzaje schizofrenii. Zostały one opisane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne.

Rodzaje schizofrenii i ich objawy

1. Schizofrenia paranoidalna — według organizacji Mental Health UK jest to najczęstsza forma schizofrenii. W odróżnieniu od pozostałych niżej wymienionych typów może ujawnić się w późniejszym okresie życia pacjenta. Objawami charakterystycznymi są halucynacje i/lub urojenia.
2. Schizofrenia hebefreniczna (zdezorganizowana) - w tej formie choroby dochodzi do ograniczenia funkcji psychicznych (pacjent nie doświadcza emocji w sposób dogłębny) oraz zaburzeń procesu myślenia.
3. Schizofrenia katatoniczna — to z kolei najrzadsza odmiana schizofrenii. Przejawia się zaburzeniami psychomotorycznymi, tzn. niekontrolowanymi ruchami. Ogólna ruchowość pacjenta jest zaburzona i ograniczona.
4. Schizofrenia rezydualna — mówimy o niej, gdy schizofrenia trwa wiele lat. Dominują objawy negatywne. Osoby na nie cierpiące często określane są jako „dziwne” lub „ekscentryczne”.
5. Schizofrenia niezróżnicowana — kiedy trudno określić typ schizofrenii, ponieważ objawy są mieszane, mówi się o schizofrenii niezróżnicowanej.

Schizofrenia a depresja

Schizofrenia i depresja mogą współistnieć. Brytyjska organizacja Living with schizophrenia podaje, że 25% schizofreników zachoruje na depresję. Dla porównania w populacji ogólnej będzie to 15%. Może to być niebezpieczne połączenie — depresja zwiększa bowiem ryzyko samobójstwa. Jak podaje organizacja Living with schizophrenia, część ekspertów twierdzi, że to właśnie depresja, a nie halucynacje lub urojenia, jest u chorych na schizofrenię głównym powodem samobójstw.

Część objawów schizofrenii jest podobna do depresji — dlatego też trudno rozpoznać depresję u schizofreników. Zachowania takie jak:

• wycofanie,
• apatia,
• obojętność,
• brak libido,
• niepokój,
• trudności z przeżywaniem pozytywnych emocji,

są charakterystyczne dla obu schorzeń.

U pacjentów leczących schizofrenię może też wystąpić tzw. depresja popsychotyczna (poschizofreniczna). To epizod depresyjny, który pojawia się w momencie złagodzenia objawów lub po ustąpieniu ostrej psychozy. Bliscy pacjenta powinni ze szczególną uwagą obserwować krewnego i być czujnymi na wszelkie sygnały, mogące świadczyć o myślach samobójczych.

Diagnostyka schizofrenii

Psychiatra stwierdza chorobę na podstawie wywiadu i obserwacji pacjenta. Często pomocna jest również rozmowa z rodziną chorego. Nie ma jednego testu na schizofrenię — lekarz przeprowadza wiele testów, w tym testy osobowościowe i kognitywne.

Test na schizofrenię
Według kryteriów diagnostycznych zaburzeń psychicznych DSM-5 rozpoznanie schizofrenii wymaga spełnienia wszystkich z poniższych kryteriów:

• pacjent wykazuje co najmniej 2 z wyżej opisanych objawów przez co najmniej 1 miesiąc;
• stan pacjenta odbija się na jego relacjach z innymi ludźmi lub zdolności do pracy.

Niestety nie istnieją badania, które jednoznacznie diagnozują schizofrenię. Jednak psychiatra zleca wykonanie niektórych testów, aby wykluczyć inne choroby lub stany, które mogą dawać objawy podobne do schizofrenii, np. badanie moczu na obecność amfetaminy.

Ponadto lekarz zleca też badania obrazowe mózgu, tj. tomografię głowy lub rezonans magnetyczny.

Przyczyny schizofrenii

Przyczyny schizofrenii są bardzo złożone — trudno wymienić, która z przyczyn jest tą dominującą. Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatryczne tłumaczy, że na wystąpienie choroby może mieć wpływ wiele czynników, w tym: chemia mózgu i jego budowa, infekcje wirusowe, stres, zmiany hormonalne, genetyka. Często nakładają się na siebie.

Schizofrenia może pojawić się również po narkotykach. Brytyjska Służba Zdrowia raportuje, że marihuana, LSD, kokaina lub amfetamina może wywoływać objawy schizofrenii u osób podatnych. Krajowy konsultant ds. psychiatrii — prof. Piotr Gałecki informuje, że predyspozycje do choroby wykazuje 10% populacji. Brytyjska Służba Zdrowia zaznacza dodatkowo, że częste sięganie po marihuanę zwiększa ryzyko zachorowania na schizofrenię.

Czy schizofrenia jest dziedziczna?

W pewnym stopniu tak. W minionym wieku przeprowadzono badania, które określiły średnie ryzyko zachorowania w ciągu życia na schizofrenię, biorąc pod uwagę przypadki tej choroby w rodzinie. Jak widać w tabeli poniżej, najwyższe prawdopodobieństwo wystąpienia psychozy schizofrenicznej pojawia się, gdy Twój brat bliźniak / siostra bliźniaczka cierpi na to zaburzenie psychiczne. Zbliżone ryzyko istnieje, gdy choruje oboje rodziców. Jeśli zaś w Twojej rodzinie nie ma przypadków schizofrenii, prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u Ciebie wynosi ledwie 1%.

Czy schizofrenia niszczy mózg?

Raczej jest odwrotnie — budowa mózgu lub zmiany w chemii tego narządu mogą przyczyniać się do psychozy schizofrenicznej. Które obszary mają największy wpływ na wystąpienie objawów?

1. Istota szara — jest to skupisko komórek nerwowych. Kontroluje pracę mięśni, słuch i inne zmysły. Istota szara łączy siły z istotą białą, która kontroluje zachowania. Razem tworzą ośrodkowy układ nerwowy. U pacjentów chorych na schizofrenię istota szara jest mniejsza, zwłaszcza w obrębie płatu czołowego oraz skroniowego. Z kolei substancja biała często jest uszkodzona lub zdeformowana.
2. Wrażliwość na dopaminę. Dopamina to jeden z neuroprzekaźników, który reguluje m.in. humor, podejmowanie decyzji i reakcje stresowe. Badania sugerują, że mózg schizofreników jest bardziej wrażliwy na dopaminę. To właśnie dlatego doświadczają oni halucynacji i urojeń.Dowiedz się, jaka jest różnica między dopaminą a serotoniną.
3. Nadmiar kwasu glutaminowego. Badania pokazują, że pacjenci ze schizofrenią mają za dużo kwasu glutaminowego — kolejnego neuroprzekaźnika. Taka sytuacja sprawia, że pamięć oraz procesy myślowe mogą być spowolnione lub zniekształcone. Może też odpowiadać za nadmierne pobudzenie chorych.

Leczenie schizofrenii

Schizofrenię można (i powinno się) leczyć, nie jest jednak uleczalna. Mimo remisji może dojść do nawrotów — szczególnie kiedy przestanie się brać leki.

Podstawą terapii są leki na schizofrenię. Mają działania antypsychotyczne, czyli zatrzymują halucynacje oraz urojenia, a tym samym umożliwiają normalne funkcjonowanie. Przyjmują różne formy: od syropów po tabletki. Niedawno powstały też zastrzyki na schizofrenię, które docelowo przyjmuje się raz w miesiącu. To duża wygoda i odciążenie opiekunów chorych na schizofrenię. Niestety, jak mówi prof. Piotr Gałecki, w Polsce jest problem z dostępnością takich medykamentów.

Ponadto terapia może obejmować też psychoterapię, psychoedukację, terapię zajęciową i inne formy terapii.

Leczenie często wymaga wsparcia i współpracy rodziny pacjentów, ponieważ ci zwykle nie zdają sobie sprawy ze swojej choroby. Z tego względu bywa, że nie dbają o regularne przyjmowanie leków. Wyzwaniem może być również pierwsza wizyta u specjalisty i przekonanie chorego co do zasadności spotkania.

Czy schizofrenia wymaga pobytu w szpitalu?
W zdecydowanej większości przypadków pacjenci chorzy na schizofrenię leczeni są ambulatoryjnie — nie jest wymagana hospitalizacja. Pacjent kierowany jest do szpitala, kiedy występują ostre epizody psychotyczne lub gwałtowne nasilenie choroby.

Pamiętaj, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym często wymaga zgody pacjenta. Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody zainteresowanego jest możliwe tylko wtedy, kiedy lekarz przyjmujący (w miarę możliwości przy opinii drugiego lekarza) stwierdzi, że osoba ze schizofrenią stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia swojego bądź innych osób. Jest to tzw. przyjęcie do szpitala psychiatrycznego w trybie nagłym. Kiedy lekarz stwierdzi konieczność zatrzymania pacjenta, informacja o tej decyzji trafia do sądu opiekuńczego.

Jeśli nie istnieje zagrożenie życia, rodzina może skierować wniosek do sądu rodzinnego, który nakaże pobyt w szpitalu. Do wniosku powinna zostać dołączona opinia lekarza psychiatry. Warto pamiętać, że argumentacja co do obowiązkowego leczenia szpitalnego powinna skupiać się na zagrożeniu dla zdrowia swojego lub bliskich. Uciążliwość osoby chorej nie stanowi przesłanki do hospitalizacji.

Jeśli lekarz nie jest przekonany co do choroby pacjenta, może zlecić obserwację psychiatryczną. Obserwacja w szpitalu psychiatrycznym trwa maksymalnie 10 dni.

Czy istnieją naturalne sposoby leczenia schizofrenii?

Suplementacja niektórych mikroelementów może wspomóc leczenie, nie zastąpi jednak lekarstw. Badania naukowe w tym temacie są ograniczone i z reguły przeprowadzane na małych próbach badawczych, jednak niektóre z nich dają obiecujące wyniki. Co można wziąć pod uwagę, chcąc pomóc osobie ze schizofrenią?

1. Witaminy grupy B. Te witaminy pełnią ważną rolę w metabolizmie komórkowym, wspomagają też działanie układu nerwowego. Niektóre badania naukowe wskazują, że w szczególności witamina B6, B8 i B12 w połączeniu z lekami na schizofrenię pomaga zredukować objawy choroby. Witaminy z grupy B naturalnie znajdziesz we wszelkich produktach odzwierzęcych: mięsie, podrobach, produktach mlecznych, jajkach.
2. Witaminę E - to witamina, która zapobiega starzeniu się organizmu. Skutkiem ubocznym niektórych leków antypsychotycznych może być odrętwienie twarzy lub ciała. Witamina E może to działanie niepożądane łagodzić. Znajdziesz ją w oliwie z oliwek, migdałach, oleju słonecznikowym, orzechach laskowych, pomidorach, brokułach, brukselce, szpinaku, brzoskwiniach, łososiu, jajkach, mleku, kaszach, ciemnym pieczywie.
3. Kwasy omega-3. Ich pozytywny wpływ na działanie mózgu jest szeroko znany. Naukowcy twierdzą, że kwasy omega-3 mogą redukować objawy schizofrenii nawet o 25%! Źródłem kwasów omega-3 są ryby oraz olej lniany lub rzepakowy, siemię lniane, orzechy włoskie.

Przed rozpoczęciem suplementacji, należy skontaktować się z lekarzem, aby upewnić się, że suplement nie wchodzi w interakcje z przyjmowanym lekiem. Umów konsultację online.

Czym grozi nieleczona schizofrenia?

Przede wszystkim skutkiem nieleczonej schizofrenii jest pogłębienie się choroby. Im bardziej jest zaawansowana, tym większe ryzyko depresji, samookaleczeń, a także rozwoju innych chorób. WHO raportuje, że schizofrenicy szybciej umierają na choroby sercowo-naczyniowe, metaboliczne i wirusowe.

Im wcześniej zdiagnozowana jest choroba, tym wcześniej zostanie wprowadzone leczenie, które ograniczy destrukcyjny wpływ schizofrenii na życie.

Życie ze schizofrenią lub schizofrenikiem

Życie z zaburzonym postrzeganiem rzeczywistości nie jest łatwe — zarówno dla osoby, która doświadcza objawów, jak i dla jej bliskich. Poniżej opisaliśmy ważne zagadnienia dla pacjenta oraz jego opiekuna lub rodziny.

Jak wygląda atak schizofrenii?

Fachowo mówi się o epizodzie psychotycznym. Schizofrenia charakteryzuje się niejako chorobliwym zamykaniem się w swoim świecie — pacjenci stają się wycofani, osowiali i apatyczni. Jednak podczas epizodu psychotycznego są bardziej pobudzeni lub nerwowi.

Co robić przy ataku schizofrenii?

Przede wszystkim należy zachować spokój. W większości przypadków pacjenci w psychozie nie są agresywni, a jeśli już — najczęściej krzywdzą siebie. Staraj się rozmawiać z osobą chorą i traktować ją poważnie, nawet jeśli uważasz, że to, co mówi, nie ma sensu. Jeśli jednak obawiasz się o swoje zdrowie lub życie, zadzwoń na 112.

Jak rozmawiać z chorym na schizofrenię?

Pacjenci schizofreniczni często wydają się zanurzeni we własnym świecie: nie odzywają się, długo siedzą w bezruchu. Jednak, jak tłumaczy Katarzyna Szczerbowska, rzeczniczka prasowa Biura ds. Pilotażu Narodowego Programu ds. Zdrowia Psychicznego, mimo to warto mówić do bliskich cierpiących na psychozę schizofreniczną tak, jakby były zdrowe. Lepiej nie skupiać się na ich chorobie (również w rozmowie), lecz po prostu opowiadać o życiu. Unikaj również obwiniania drugiej osoby za chorobę i nieprzywiązywania wagi do leczenia. Pamiętaj, że psychoza jest objawem, podobnie jak kaszel lub katar przy przeziębieniu — chorzy niewiele mogą na nią poradzić.

Jak rozmawiać z chorym na schizofrenię paranoidalną?
Słuchanie, jak bliska osoba opowiada o rzeczach, które nie mają dla Ciebie sensu, może być stresujące. Mimo wszystko dobrze zachować zimną krew i słuchać drugiej osoby, pozostając czujnym na jej emocje. Pytaj, jak możesz pomóc w danej sytuacji i w miarę możliwości reaguj na prośby.

Schizofrenia a praca

Według Pulsu Medycyny zaledwie 15% pacjentów ze schizofrenią w Polsce jest aktywnych zawodowo. A przecież leczona schizofrenia umożliwia podjęcie pracy. Kluczowe jest jednak regularne branie leków i świadomość pacjenta w zakresie choroby. Aby nie wykluczać osób cierpiących na psychozę schizofreniczną, bliscy powinni upewniać się, że ich chorzy krewni nie pomijają swoich dawek i tym samym nie cofają efektów własnego leczenia.

Ile wynosi renta dla schizofrenika?

61% pacjentów ze schizofrenią przechodzi na rentę z tytułu niezdolności do pracy. Aby ją uzyskać, konieczne jest orzeczenie o niepełnosprawności. Uzyskuje się je poprzez wniosek złożony do regionalnego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Wniosek ten należy uzupełnić o dokumentację medyczną i zaświadczenie lekarskie psychiatry.

Kwota renty dla pacjentów ze schizofrenią może zmieniać się z roku na rok, ponieważ uwzględnia m.in. średnie krajowe wynagrodzenie, a także zarobki i składki wpłacane na ubezpieczenie zdrowotne w przeciągu dotychczasowej kariery zawodowej pacjenta. Tutaj sprawdzisz, jak ZUS oblicza rentę dla osób całkowicie niezdolnych do pracy.

Schizofrenia często ujawnia się jeszcze przed 30. rokiem życia, kiedy chorzy nie wypracowali jeszcze 10-letniego doświadczenia w pracy. W takiej sytuacji ZUS bierze pod uwagę wyłącznie lata, w których osoba składająca wniosek była ubezpieczona z pracy. Świadczenie może być tym samym niższe.

Poza rentą orzeczenie o niepełnosprawności upoważnia do ulg dla chorych na schizofrenię, takich jak:

• dostęp do programów rehabilitacji społecznej,
• dofinansowanie likwidacji barier w komunikowaniu się,
• zasiłek pielęgnacyjny,
• ulg na przejazdy transportem publicznym,
• ulgi podatkowe,
• ulgi w opłacie abonamentowej za telefon.

Schizofrenia a prawo jazdy

Osoby z zaburzeniami psychicznymi mogą starać się o prawo jazdy. By je uzyskać, zobowiązane są przedstawić pozytywną opinię swojego lekarza psychiatry i podejmowanie regularnych badań lekarskich.

Należy jednak wziąć pod uwagę, że niektóre leki na schizofrenię mogą znacząco ograniczać zdolność do bezpiecznego prowadzenia pojazdów.

Wsparcie pozainstytucjonalne

Fundacje pozarządowe pomagają rodzinom osób chorych na schizofrenię radzić sobie z chorobą najbliższych. Pacjentów schizofrenicznych wspierają zaś w codziennym funkcjonowaniu, budowaniu relacji oraz umożliwiają pełny powrót do życia społecznego, zawodowego oraz osobistego. Skorzystaj z pomocy jednej z poniższych organizacji:

• Fundacja eFkropka
• Fundacja Pomocy Chorym Psychicznie im. Tomasza Deca
• Fundacja Przystań.