Autyzm u dorosłych. Objawy, diagnoza i terapia

Co to jest autyzm

Autyzm to forma całościowego zaburzenia rozwoju charakteryzująca się problemami w zrozumieniu, nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji międzyludzkich, silnym przywiązaniem do rutyny oraz wielką niechęcią do zmian, a także wykazywaniem wąskich, specyficznych zainteresowań. Objawy różnią się w zależności od osoby i mogą mieć różne natężenie - właśnie dlatego mowa jest o spektrum autyzmu. Trudne przypadki, w których autyzmowi towarzyszy niedorozwój intelektualny, zaburzenia motoryczne, a nawet mutyzm (niemowa), określane są potocznie autyzmem niskofunkcjonującym (“ciężkim”). Tzw. autyzm lekki lub wysokofunkcjonujący przede wszystkim charakteryzuje się poprawnym rozwojem mowy i umiejętności interpersonalnych - jest to autyzm bez niepełnosprawności intelektualnej.

Autyzm nie może być nabyty. Z autyzmem dziecko się rodzi i żyje aż do śmierci. Jeśli osoba dorosła zostaje zdiagnozowana na spektrum autyzmu, może to oznaczać, że ma autyzm bez niepełnosprawności intelektualnej, który nie został wcześniej rozpoznany. Taki stan niegdyś wyróżniano jako osobne schorzenie: Zespół Aspergera. Pacjenci z ZA mają odpowiednio rozwiniętą mowę, nie wykazują też zaburzeń motorycznych. Dowiedz się, jakie są różnice pomiędzy autyzmem a Zespołem Aspergera.

Autyzm to zaburzenie w pewnym stopniu dziedziczne, jednak na jego wystąpienie mogą mieć wpływ także komplikacje porodowe lub późna ciąża. Choć nie jest wyleczalny, poprzez odpowiednią terapię oraz edukację, można z nim żyć.

Autyzm biomedycznie — skąd się bierze i na czym polega

Choć dokładny mechanizm powstawania autyzmu nie został jeszcze opisany, naukowcy sugerują, że objawy autyzmu są wynikiem zmian w różnych obszarach mózgu podczas procesów powiązanych z dojrzewaniem komórek. Kolejnym czynnikiem mają być zmiany w systemie neurologicznym, które zaburzają reakcje na bodźce zewnętrzne.

Osłabiony system odpornościowy to kolejny „podejrzany” w sprawie autyzmu. Dzieci z autyzmem mierzą się często ze stanami zapalnymi, które odzwierciedlają się m.in. wzrostem prozapalnych cytokin oraz znacznej aktywacji mikroglei — komórek centralnego układu nerwowego, które pełnią funkcje odpornościowe w organizmie. Idąc tym tropem, podejrzewa się też, że przebyte infekcje lub reakcja odpornościowa wywołana przez toksyny u kobiety w ciąży może tworzyć ryzyko autyzmu u dziecka poprzez zakłócenie rozwoju mózgu u płodu.

Dowiedz się, jak radzić sobie z przeziębieniem w ciąży.

Istnieje też hipoteza, według której za autyzmem stoi niska reaktywność połączeń neuronowych. Badania obrazowe mózgu osób z autyzmem pokazały, że fale mózgowe dorosłych pacjentów mają lokalną nadreaktywność w korze mózgowej, przy jednoczesnej niskiej aktywności w płacie czołowym.

Jeszcze inną możliwością jest zaburzenie rozwoju neuronów lustrzanych. To właśnie te grupy komórek uaktywniają się podczas wykonywania czynności lub obserwowania jej u innych. Ich zaburzony rozwój ma powodować charakterystyczne dla autyzmu trudności społeczne i komunikacyjne. Poparciem dla tej teorii mają być badania, które wykazały, że osoby ze spektrum autyzmu wykazują strukturalne nieprawidłowości w neuronach lustrzanych oraz ich opóźnione reakcje. Jednak jak wskazuje badanie Firtha, autyści przejawiają również nietypowe aktywności innych obszarów powiązanych z mózgiem, co dowodzi, że problem jest znacznie szerszy.

Triada autyzmu — objawy według kategorii

Objawy autyzmu dr Judith Gould oraz Lorna Wing podzieliły na 3 główne kategorie, które stanowią triadę autyzmu. W jej skład wchodzą: relacje, komunikacja, ograniczone wzorce zachowań. Poniżej opisaliśmy objawy charakterystyczne dla każdej z tej kategorii, które mogą wykazywać osoby autystyczne.

1. Relacje
   1. trudności z inicjowaniem i utrzymywaniem relacji, brak reakcji na próby kontaktu;
   2. brak świadomości tego, co może się dziać w głowie innych ludzi — niezrozumienie pojęcia
   3. intencji;
   4. zamknięcie w sobie, niedzielenie się emocjami, spostrzeżeniami lub przemyśleniami z innymi;
   5. problemy z utrzymaniem kontaktu wzrokowego;
   6. unikanie kontaktu z rówieśnikami;
   7. brak umiejętności tworzenia bliskich relacji, a nawet brak takich chęci;
   8. brak zainteresowania zabawami w grupach;
   9. problemy ze spontanicznym podejmowaniem akcji;
   10. jednostronne wypowiedzi, monologi, brak zainteresowania odpowiedzią drugiej osoby;
   11. trudności w wyobrażeniu sobie przyszłości oraz przewidzenia zachowań innych.
2. Komunikacja
   1. brak zrozumienia figur mowy takich jak: przenośnia, ironia;
   2. nieumiejętność zakomunikowania własnych potrzeb, pomysłów, zainteresowań;
   3. problemy z odczytywaniem emocji twarzy innych osób;
   4. opóźniony lub zaburzony rozwój mowy, czasami też mutyzm (niemowa);
   5. echolalia — powtarzanie słów usłyszanych wcześniej, często niezwiązanych z treścią wypowiedzi;
   6. formułowanie wypowiedzi nieadekwatnych do sytuacji;
   7. ograniczona mimika oraz ekspresja ciała;
   8. skrajnie słabe lub impulsywne okazywanie emocji;
   9. brak reakcji lub słaba reakcja na zachowania bądź emocje innych;
   10. wykorzystywanie rąk innych osób, by coś pokazać.
3. Ograniczone wzorce zachowań
   1. niechęć do zmian;
   2. silne przywiązanie do przedmiotów;
   3. powtarzalne ruchy;
   4. fiksacje na jednym temacie, bardzo wąskie zainteresowania;
   5. koncentrowanie się na cząstkowych lub niefunkcjonalnych właściwościach przedmiotów;
   6. niezgrabność, trudności z czynnościami manualnymi;
   7. stereotypowe wypowiedzi.

Pacjent nie musi wykazywać wszystkich tych cech. Jeśli mówimy o osobie dorosłej, która dotychczas nie miała postawionej diagnozy, prawdopodobnie tylko część z nich ma odzwierciedlenie w rzeczywistości. Oficjalne kryteria diagnostyczne DSM-V precyzują, że pacjent musi przejawiać co najmniej 6 cech z takiej listy, przy czym w kwestii komunikacji powinny istnieć co najmniej 2 cechy o znaczeniu klinicznym, zaś w kwestii ograniczonych wzorców zachowań: co najmniej 1. Zgodnie z tymi kryteriami, aby stwierdzić autyzm, objawy powinny wystąpić we wczesnym dzieciństwie. Autorzy wytycznych zaznaczają jednak, że cechy autystyczne w dzieciństwie mogą nie manifestować się w pełni.

Często zadawane pytania w temacie objawów autyzmu u dorosłego

Czy brak kontaktu wzrokowego to zawsze autyzm?
Centers of Disease Control (CDC) wskazuje na brak kontaktu wzrokowego lub ograniczony kontakt wzrokowy jako jeden z najbardziej charakterystycznych objawów autyzmu. Symptom ten można zaobserwować już u niemowląt. W wielu przypadkach dorośli z autyzmem uczą się nawiązywać częściej kontakt wzrokowy dzięki terapii i pomocy rodziny, dlatego z czasem ten objaw może stać się mniej widoczny.

To, że ktoś nie utrzymuje kontaktu wzrokowego, nie musi być jednoznaczne z autyzmem. Innymi możliwymi przyczynami jest nieśmiałość lub… fobia społeczna.

Czy kołysanie się u dorosłego to oznaka autyzmu?
Osoby z autyzmem często wykonują pewne powtarzalne gesty czy ruchy, np. w sytuacjach stresowych. Może to być machanie rękami, ale może zdarzać się również kołysanie. Kołysanie się to też jeden z charakterystycznych przejawów choroby sierocej, zaburzenia psychicznego spowodowanego długotrwałym brakiem kontaktu z matką.

Autyzm u kobiet — czy różni się od autyzmu u mężczyzn?
Kobiety wykazują mniej widoczne objawy autyzmu. Częściej ukrywają swój niepokój związany z sytuacjami społecznymi, rzadziej zachowują się agresywnie, a do tego chętniej wykazują zainteresowania, które są popularne wśród ogółu ludzi. Z tego powodu również później uzyskują diagnozę.

Wymienione wyżej cechy nie zaprzeczają jednak temu, że kobiety z autyzmem doświadczają takich samych trudności, co mężczyźni z autyzmem. Nie zawsze rozumieją intencję innych, sugestie lub pewne normy społeczne, przez co mierzą się z poczuciem odosobnienia. Mogą być nadwrażliwe na pewne bodźce, mieć problemy z organizacją, utrzymywaniem kontaktu wzrokowego lub wykazywać powtarzalne zachowania w sytuacjach stresowych.

Autyzm a popęd seksualny
Autyzm nie wpływa na libido. Badanie Schöttle i in. wykazało, że popęd seksualny osób z autyzmem nie różni się od osób zdrowych. Dodatkowo zauważono, że mężczyźni częściej wykształcają nietypowe zainteresowania lub preferencje seksualne, np.masochizm, sadyzm, czy podglądactwo. Prawdopodobnie ma to związek z trudnościami w nawiązywaniu intymnych relacji. Wyniki sugerują również, że autystyczni mężczyźni częściej się onanizują — nawet ponad 7 razy dziennie. Może to wiązać się z potrzebą wykonywania powtarzalnych czynności pod wpływem stresu.

Inne badanie skupiające się na pacjentach z autyzmem bez niepełnosprawności intelektualnej pokazało, że mężczyźni z tą jednostką chorobową łatwiej osiągają stan podniecenia, ale również… łatwiej go tracą. Podniecenie musi być aktywnie stymulowane, a ponieważ nie zawsze tak się dzieje, częściej doświadczają problemów z utrzymaniem erekcji. Warto zwrócić uwagę, że osoby z autyzmem mierzą się z wieloma lękami społecznymi, a sytuacja intymna może potęgować lęki.

Kobiety z „lekkim” autyzmem nie podniecają się równie łatwo, jak mężczyźni z tą jednostką chorobową, jednak tak jak oni są bardziej wymagające w kwestii utrzymania stanu podniecenia.

Diagnoza autyzmu u dorosłych

Niestety nie istnieje żaden oficjalny, jednoznaczny test, ani badanie na autyzm. Autyzm diagnozuje lekarz rodzinny, psycholog lub psychiatra. Specjaliści dokonają dogłębnego wywiadu medycznego, obserwują pacjenta oraz próbują wykluczyć choroby dające podobne objawy (zobacz niżej). Jeśli jednak jesteś dorosłym, który podejrzewa u siebie lub bliskiej osoby niezdiagnozowany autyzm, mamy dla Ciebie poglądową checklistę, która pomoże Ci określić, które zachowania mogą wskazywać na autyzm oraz czy warto wybrać się do psychologa.

Z czym można pomylić autyzm u dorosłych

Być może za brakiem diagnozy w dzieciństwie stoi racjonalne uzasadnienie: to nie jest autyzm. Podobne objawy mogą dawać takie choroby jak:

• Zaburzenia afektywne, czyli zaburzenia nastroju, emocji i aktywności w tym np.: depresja, manie, choroba dwubiegunowa. Tymi stanami można uzasadnić nagłe wybuchy złości, agresję, wycofanie, czy zachowania autoagresywne.
• Nerwica natręctw — w tym schorzeniu pacjent wykonuje kilkukrotnie pewne czynności w określonym kontekście, np. wielokrotnie myje ręce po ich (nawet lekkim) ubrudzeniu.
• ADHD, którego wspólnymi objawami są: impulsywność, nieumiejętność skupienia się na wybranej czynności oraz trudności z nawiązywaniem relacji.
• Osobowość unikająca, tj. zaburzenie osobowości objawiające się trudnościami w tworzeniu i utrzymywaniu relacji, co prowadzi do ich unikania, mimo jednoczesnej chęci uczestnictwa w nich.
• Schizofrenia, której charakterystycznym objawem są również zaburzenia w komunikacji z innymi ludźmi, wycofaniu się i zamknięciu w sobie. Mówi się również o autyzmie schizofrenicznym. Choć nazwa sugeruje, że mogłaby być to odmiana autyzmu, w rzeczywistości nie ma z nim nic wspólnego — jest to forma schizofrenii, która przez wzgląd na podobieństwo objawów została w nazewnictwie połączona z autyzmem. To, co odróżnia autyzm schizofreniczny od autyzmu to urojenia. Osoby z autyzmem mogą mieć jednocześnie schizofrenię — częściej dotyczy to dorosłych. Nawet 35% dorosłych z autyzmem może cierpieć na tę chorobę psychiczną.

Autyzm a zespół Tourette’a — jakie są różnice?

Zespół Tourette’a to organiczne schorzenie mózgu, które objawia się tikami ruchowymi lub werbalnymi. Autyzm to całościowe zaburzenie rozwoju, które może odzwierciedlać się tikami, jednak dominującymi symptomami są problemy z komunikacją, przywiązanie do rutyny, przedmiotów i fiksacje na punkcie jednego tematu. W Zespole Tourette’a nie występują tego typu zaburzenia. Oba stany zdrowotne są jednak nieuleczalne.

Leczenie i wsparcie dla dorosłych z autyzmem

Z autyzmem można żyć. Udowadniają to przypadki znanych osób z autyzmem: Lionela Messiego, Anthony’ego Hopkinsa czy Elona Muska. Ułatwieniem dla dorosłych z autyzmem będą sesje terapeutyczne z psychologiem w nurcie terapii behawioralnej. Dzięki nim pacjent zyska większą świadomość swoich reakcji, pozna bezpieczne formy regulowania emocji i być może bardziej zaakceptuje swój stan zdrowia.

Innym rozwiązaniem, które może wnieść więcej spokoju w życie osoby autystycznej, jest terapia, na którą wybierze się z partnerem(-ką). Jeśli druga osoba nie zna dokładnie specyfiki spektrum autyzmu, sesje te pozwolą na głębsze zrozumienie autystyka. To z kolei znajdzie swoje odzwierciedlenie w satysfakcjonującej relacji.

Trening umiejętności społecznych przyda się tym osobom, które doświadczają trudności w komunikacji z innymi. Ułatwi on zrozumienie niuansów towarzyskich i funkcjonowanie wśród ludzi.

Poczucie odosobnienia w swojej chorobie pomogą zniwelować grupy wsparcia. Osoba z autyzmem spotka tam innych autystyków i dostrzeże, że nie jest sama.

Autyzm w dorosłym życiu — wyzwania

Autyzm a depresja

Według organizacji Autism Speaks nawet 26% dorosłych z autyzmem cierpi na depresję - to trzykrotnie więcej niż w populacji ogólnej. Im „lżejszy” autyzm, tym większe ryzyko depresji. Wynika to z większej świadomości swojej niepełnosprawności, która budzi frustrację i lęk. Badanie van Heijst i in. wyróżnia 2 czynniki, które wpływają na zwiększenie ryzyka tego zaburzenia afektywnego u osób z autyzmem:

1. mniejsze poczucie kontroli nad własnym życiem, z którym wiążą się np. trudności z płynnym przechodzeniem między zadaniami;
2. częstsze zamartwianie — w przypadku dorosłych z autyzmem dotyczy to m.in. trudności z regulowaniem emocji i odnalezieniem się w grupach społecznych.

Dlatego tak ważne jest wsparcie psychologiczne osób z autyzmem — zarówno od bliskich, jak i specjalistów.

Koniec wsparcia od państwa

Pełnoletniość wiąże się często z utratą wsparcia od instytucji publicznych. Po 24. roku życia kończą się zasiłki wspomagające rehabilitację oraz edukację. Uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności przez dorosłych wymaga nie tylko złożenia wniosku do Zespołu Orzekania o Niepełnosprawności wraz z dokumentacją medyczną, ale również spełnieniem następujących warunków:

• ukończone 16 lat;
• niezdolność do pracy zarobkowej lub potrzeba przystosowania środowiska pracy,
• pełna niesamodzielność wymagająca stałej opieki innych lub częściowa niesamodzielność w codziennych czynnościach i potrzeba specjalnych urządzeń do prawidłowego funkcjonowania.

Wiele osób z autyzmem nie zostaje zakwalifikowana jako osoby formalnie niepełnosprawne. Po dalszą pomoc można zgłaszać się do organizacji wspierających dorosłych w autyzmie, np. fundacji MADA.

Tworzenie związków

Relacje z innymi wpływają znacząco na postrzeganie jakości życia. Choć wiele osób z autyzmem czuje lęk i niepokój w sytuacjach społecznych oraz ma problemy z wyrażeniem emocji, również potrzebuje bliskości. Jak tłumaczy psycholog Magdalena Szymczak-Kępka we wpisie o Zespole Aspergera (rodzaju autyzmu bez niepełnosprawności intelektualnej) często poczucie niekompetencji do tworzenia relacji skutkuje wycofaniem z tej strefy życia.

Sukces w zdobyciu i utrzymaniu partnera romantycznego tkwi z jednej strony w treningu umiejętności społecznych, a z drugiej w edukacji partnera(-ki) w zakresie zachowań autystycznych. Badanie Schöttle i in. wykazało, że to kobiety z autyzmem częściej tworzą trwałe związki.

Dorośli mogą wykazywać niektóre cechy autystyczne. Nie oznacza to jednak, że znajdują się na spektrum autyzmu. Istnieje wiele chorób, z którymi można pomylić tę chorobę. Chcąc potwierdzić lub wykluczyć swoje obawy skonsultuj się z lekarzem lub psychologiem.