Zespół Aspergera u dorosłych i dzieci - objawy i leczenie

Co to jest asperger i jak się ma do autyzmu?

Zespół Aspergera (ZA) jest formą autyzmu wysokofunkcjonującego. Oznacza to, że osoby z tym zaburzeniem wykazują cechy autyzmu o słabszym natężeniu. W zespole Aspergera nie obserwuje się np. niskiego IQ lub obniżonych kompetencji językowych - pacjenci mają dobry zasób słownictwa i tworzą poprawne gramatycznie zdania.

Autyzm a zespół Aspergera

Jeszcze do niedawna traktowano zespół Aspergera i autyzm jako odrębne schorzenia. Jednak od 2013 roku wraz z odświeżonymi standardami DSM wydanymi przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne uznano zespół Aspergera za część zachowań ze spektrum autyzmu. Powodem są zbliżone objawy wykazywane przez pacjentów. W poniższej tabeli znajdziesz porównanie autyzmu i zespołu Aspergera.

Objawy zespołu Aspergera

Osoby z aspergerem mogą posługiwać się nienaturalnym, encyklopedycznym językiem. Kolejnym objawem, powiązanym z trudnościami w nawiązywaniu oraz utrzymywaniu relacji. Przez to chorym trudno zrozumieć inną osobę i wyjść poza swoje myślenie. Mówiąc prościej: osoba z ZA nie domyśli się, co masz na myśli lub co Cię motywuje. Nie potrafi wejść w czyjąś skórę, a także nie rozumie, na czym polega kłamstwo, przenośnia i intencja.

Agresja lub nieadekwatne zachowania seksualne w zespole Aspergera są niezwykle rzadkie. W przypadku dzieci zachowania agresywne mogą występować częściej wskutek niezrozumienia reakcji innych oraz nieumiejętności komunikowania swoich potrzeb.

U osób ze spektrum autyzmu częściej występują też problemy z jedzeniem, które zazwyczaj dotyczą kobiet i dziewcząt. Wynika to z wysokiej wrażliwości na niektóre bodźce, np. tekstury (w większości przypadków), smaku lub temperatury jedzenia.

Zespół Aspergera u dziewczynek i kobiet

Zespół Aspergera najczęściej diagnozowany jest u dzieci między 3. a 10. rokiem życia. To właśnie w tym wieku da się już zauważyć zachowania, które motywują rodziców do wizyty u specjalisty. Według statystyk chłopcy są diagnozowani 4 razy częściej. Nie oznacza to jednak, że płeć jest jakkolwiek powiązania z ryzykiem wystąpienia autyzmu. Jak mówi dr Tony Attwood w swojej książce - amerykański psycholog specjalizujący się w tego typu zaburzeniach - dziewczynki przejawiają znacznie bardziej subtelne symptomy autyzmu, a do tego istnieje większe przyzwolenie społeczne na dziewczęcą ekspresję emocji, również takich jak złość.

Naukowcy z Niemiec twierdzą, że kobiety z wysokofunkcjonującym autyzmem posiadają lepsze zdolności uczenia się, potrafią dzielić zainteresowania z grupą, lepiej radzą sobie ze stresem i wykazują mniej powtarzalnych zachowań.

Objawy zespołu Aspergera u dzieci

Objawy zespołu Aspergera u dzieci są jednakowe z objawami u dorosłych. Ponadto opiekunowie mogą zauważyć:

• większe skupienie na przedmiotach niż ludziach,
• ignorowanie poleceń i próśb,
• wcześnie pojawiające się zachowania opozycyjno-buntownicze,
• zachowania niszczycielskie,
• wybuchy złości, nieustępliwość i problemy z empatią.

Choć ogólnie agresja przy zespole Aspergera występuje rzadko, w przypadku dzieci skala wyrażania emocji może być inna i objawiać się agresywnym zachowaniem w stosunku do siebie lub innych osób. Wynika to z nieumiejętności radzenia sobie z frustracją oraz komunikowania swoich potrzeb. W takich sytuacjach ważne jest ustalenie źródła niezadowolenia dziecka. Wyróżnia się 4 przyczyny takiego zachowania u dzieci z zespołem Aspergera:

1. Chęć uniknięcia czegoś - np. nie chce wsiąść do auta, bo nie chce jechać do lekarza lub szkoły.
2. Chęć uzyskania czegoś - dziecko może uderzyć rówieśnika, jeśli chce zabawki, którą druga osoba trzyma w ręku.
3. Ból, z którym nie może sobie poradzić.
4. Chęć zaspokojenia potrzeby sensorycznej - zachowania agresywne mogą wystąpić np. w przypadku, kiedy dziecko chce uciec do cichszego, chłodniejszego lub mniej zatłoczonego pomieszczenia.

Właśnie dlatego ważna jest terapia dzieci ze spektrum autyzmu, dzięki której nauczą się one radzić sobie w trudnych sytuacjach.

Przyczyny wystąpienia zespołu Aspergera

Dokładna przyczyna wystąpienia zespołu Aspergera, jak i autyzmu ogólnie, nie jest jeszcze znana. Jako powód podaje się defekty neurologiczne, jak również czynniki środowiskowe oraz geny.

Największe do tej pory badanie Satterstroma i in. wskazało istnienie aż 102 genów, które mogą odpowiadać za zaburzenia autystyczne. Ich mutacje mogą przyczyniać się do wykształcenia zachowań ze spektrum autyzmu, jednak potrzebne są dodatkowe badania, które wskażą dokładne przyczyny zmian. Nie oznacza to też, że asperger jest dziedziczny - wskazuje to jedynie na ryzyko autyzmu. Badacze podkreślają, że czynniki środowiskowe również mogą przyczyniać się do wykształcenia zaburzeń rozwoju ze spektrum autyzmu.

Diagnoza zespołu Aspergera

Niestety nie istnieje żaden wiarygodny test diagnozujący spektrum autyzmu czy zespół Aspergera. Specjaliści wykorzystują różne kwestionariusze pomagające przeprowadzić odpowiedni wywiad środowiskowy: ASRS, GARS-3, CARS 2 (u dzieci), ADOS-2. Diagnoza wymaga obserwacji i holistycznego podejścia. Łatwo pomylić zachowania ZA z innymi zaburzeniami, np. nerwicą natręctw, ADHD czy osobowością borderline. Jeśli zastanawiasz się, jak i gdzie zdiagnozować zespół Aspergera u dorosłych lub dzieci, najlepiej udaj się do:

• lekarza rodzinnego,
• psychologa,
• psychiatry,
• neurologa.

Ponadto w niektórych przypadkach wykonuje się także testy fizjologiczne, np. badania krwi, badania słuchu lub prześwietlenie, w celu wykluczenia zespołu Aspergera i określenia, czy opisywane przez pacjenta lub jego opiekuna objawy nie wiążą się z dolegliwością fizyczną. Przykładowo zatrucie ołowiem może prowadzić do uszkodzenia mózgu skutkującym opóźnieniem rozwoju i trudnościami w nauce - a to może być mylone z zachowaniami autystycznymi. Zamów badanie poziomu ołowiu we krwi do domu.

W diagnozowaniu zaburzeń ze spektrum autyzmu ważne jest szerokie spojrzenie, dlatego możliwe, że będziesz musiał(a) odwiedzić kilku specjalistów. W przypadku zauważenia u osoby dorosłej zachowań o charakterze autystycznym udaj się do lekarza rodzinnego, który wystawi skierowanie do odpowiedniego specjalisty na NFZ.

Leczenie aspergera u dorosłych na NFZ, według oficjalnego terminarza, świadczone są tylko w 1 placówce w kraju, w Warszawie.

Poszukujesz diagnozy lub innego wsparcia? Skontaktuj się z fundacjami, które pomagają zarówno dzieciom, jak i dorosłym zmagać się z autyzmem, np.:

• Fundacja Synapsis, tel.: (22) 825 87 42
• Fundajca MADA, tel. (18) 449 05 10
• Polskiautyzm.pl - portal wiedzy o autyzmie.

Leczenie zespołu Aspergera

Terapia osób z ZA polega przede wszystkim na dostosowaniu jej do funkcjonowania w realnym świecie. Im wcześniej terapia zostanie rozpoczęta, tym lepiej.

W leczeniu zespołu Aspergera stosuje się przede wszystkim:

• Terapię behawioralną, która pomaga pacjentom radzić sobie ze stanami lękowymi, depresją i innymi psychicznymi dolegliwościami.
• Trening umiejętności społecznych, dzięki któremu osoby z zespołem Aspergera zrozumieją normy społeczne oraz konwersacyjne. Taki trening ma na celu naukę bardziej efektywnej komunikacji i polepszenie funkcjonowania między ludźmi.
• Terapię rodzinną, która w przypadku małych dzieci będzie pomocna rodzicom w zrozumieniu stanu dziecka i nauczy ich pozytywnej interakcji z pociechą.
• Terapię logopedyczną - choć osoby z ZA potrafią mówić poprawnie, mogą również korzystać z tej terapii, w której będą pracować nad naturalną intonacją głosu. Ponadto terapia może pomóc w rozumieniu takich zabiegów słownych jak przenośnia, ironia lub sugestie.

Niekiedy lekarz zdecyduje się przepisać leki osobie ze zdiagnozowanym zespołem Aspergera. Zwykle mają one na celu złagodzenie chorób często towarzyszących ZA: napadów lękowych, depresji, chorobie dwubiegunowej, ADHD, nerwicy natręctw.

Alternatywne wsparcie dla osób z ZA:

• Melatonina - część pacjentów może cierpieć na zaburzenia snu.
• Muzykoterapia lub terapia sztuką - kontakt z małymi grupami, które łączy wspólne zainteresowanie bądź cel pomagają rozwinąć umiejętności społeczne. Istnieje nawet studium przypadku, w którym pokazano, jak terapia sztuką pomogła nastoletniej dziewczynce z aspergerem w swobodnej komunikacji. Inne badania wskazały na muzykoterapię jako pomoc w komunikacji, kontaktach społecznych oraz rozpoznawaniu emocji dzieci z ZA.
• Masaże lub akupunktura - niektóre badania wskazują na pozytywny wpływ tych metod na redukowanie stresu i niepokoju u osób ze spektrum autyzmu, jednak naukowcy oceniają przesłanki o tym świadczące za niewystarczające i wymagające dalszych badań.
• Animaloterapia - interakcja ze zwierzętami może okazać się pozytywna dla części osób z ZA. Jest to mało zbadany obszar terapii, jednak niektóre prace wskazują na poprawę funkcjonowania w społeczeństwie po takiej terapii.

Nieleczony zespół Aspergera - konsekwencje

Ignorując diagnozę zespołu Aspergera, narażamy siebie lub bliską osobę na niezrozumienie. Będzie ono pochodziło zarówno z zewnątrz (czego konsekwencją będzie wykluczenie osoby z ZA), jak i z wewnątrz (mowa tutaj o trudnościach w odnalezieniu się we własnych emocjach oraz interpretacji zachowania innych). To może przyczyniać się do narastającej frustracji, lęków, a nawet depresji. Jak mówi dr Gabriela Jagielska na łamach magazynu Psychologia w praktyce pacjenci z ZA 4,5 raza częściej dokonują prób samobójczych niż osoby niezdiagnozowane z tą chorobą. Terapie służą również usamodzielnieniu się pacjentów. Chcąc zaoferować bliskim osobom z ZA możliwość niezależnego życia, powinno się wziąć na poważnie diagnozę i zapewnić im potrzebną terapię.

Znani ludzie z zespołem Aspergera

Argumentem świadczącym o tym, że zespół Aspergera nie musi przeszkadzać w karierze i odniesieniu sukcesu, są znane osoby z tym zaburzeniem. Oficjalnie do tego rodzaju spektrum autyzmu przyznali się:

• Anthony Hopkins, aktor;
• Elon Musk, przedsiębiorca;
• Lionel Messi, piłkarz;
• Daryl Hannah, aktorka i działaczka środowiskowa;
• Jerry Seinfeld, komik;
• Clay Marzo, surfer;
• Greta Thunberg, aktywistka;
• Dan Aykroyd, aktor komediowy;
• Courtney Love, piosenkarka;
• dr Vernon Smith, zdobywca nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii.

Dieta w zespole Aspergera

Wciąż istnieje zbyt mało badań zgłębiających temat diety w zespole Aspergera.Diety eliminacyjne, np. dieta bezglutenowa, mogą nieść ryzyko niedoborów, a ich skuteczność nie została potwierdzona żadnymi badaniami. Dziecku z ZA najlepiej zapewniać zdrową, zbilansowaną dietę, która dostarcza wszelkich potrzebnych dla prawidłowego rozwoju mikro- i makroskładników.

W przypadku gdy osoba z ZA unika pewnych składników ze względu na niechęć co do tekstury, smaku lub temperatury danego produktu, warto zastanowić się nad zamiennikiem danego jedzenia, który będzie zapewniał podobne składniki dla organizmu lub podaniu go w innej formie, np. ugotowanej czy upieczonej.

Warto też pamiętać, że dla osób z zespołem Aspergera bardzo ważna jest rutyna. Ustalenie stałych pór posiłków da im poczucie bezpieczeństwa. Ponadto regularne posiłki są ważnym elementem zdrowej diety.

Zespół Aspergera a związek - czy możliwe jest życie z osobą na spektrum autyzmu?

Związek z osobą z zespołem Aspergera jest możliwy - trzeba mieć jednak świadomość, że taki partner lub partnerka mogą inaczej zachowywać się w niektórych sytuacjach. Wiele zależy również od świadomości własnej choroby. Według badań kobiety z ZA częściej potrafią wejść i utrzymać intymną relację z drugą osobą.

Zobacz, jak budować zdrowe relacje (z innymi i ze sobą).

Zespół Aspergera a popęd seksualny

Osoby z zespołem Aspergera wykazują popęd seksualny podobny do osób zdrowych. Naukowcy sugerują, że przedstawiciele płci męskiej z ZA częściej się masturbują - nawet więcej niż 7 razy dziennie. Może to wynikać z potrzeby powtarzania wybranych czynności, co jest charakterystycznym objawem spektrum autyzmu.

Badanie wykazało, że mężczyźni z zespołem Aspergera podniecają się łatwiej niż mężczyźni bez takiej diagnozy, jednak podniecenie musi być aktywnie podtrzymywane, gdyż może równie szybko minąć. Nie zawsze okazuje się to realne, dlatego mężczyźni z ZA częściej doświadczają problemów z utrzymaniem erekcji. W porównaniu do zdrowych mężczyzn mierzą się oni z większą obawą niepowodzenia erotycznego aktu.

Kobiety z ZA również potrzebują więcej aktywnej stymulacji, by utrzymać stan podniecenia. Jednak w przeciwieństwie do mężczyzn w tej jednostce chorobowej deklarują one wolniejsze wchodzenie w stan podniecenia.

Czy zespół Aspergera to niepełnosprawność?

Zespół Aspergera charakteryzuje się mniejszym nasileniem objawów, dlatego wielu pacjentów dobrze radzi sobie w życiu. W przypadku nasilonego stopnia zachowań ze spektrum autyzmu może to być jednak utrudnione. Nie w pełni wykształcone zdolności komunikacyjne mogą skutecznie ograniczać dostęp do wybranych aspektów życia, np. edukacji bądź podjęcia pracy. Pewne udogodnienia zapewnia wyrobione orzeczenie o niepełnosprawności.

Zespół Aspergera – orzeczenie o niepełnosprawności

W przypadku dzieci z aspergerem takie orzeczenie daje rodzicom:

• prawo do zasiłku rodzinnego z tytułu edukacji i rehabilitacji,
• dodatkowe ulgi podatkowe dla rodziców,
• ulgi na bilety PKP oraz PKS,
• dofinansowanie udziału w turnusach rehabilitacyjnych,
• przedłużony o 3 lata urlop rodzicielski.

Z kolei dorośli z zespołem Aspergera posiadający orzeczenie mogą liczyć na:

• dostęp do programów rehabilitacji społecznej,
• dofinansowanie likwidacji barier w komunikowaniu się i barier technicznych,
• zasiłek pielęgnacyjny (w przypadku znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności).

W przypadku znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności u dorosłych dochodzą także:

• ulgi na przejazdy komunikacją miejską, PKP i PKS,
• ulgi podatkowe,
• ulgi w opłacie abonamentowej za telefon.

Osoby z zespołem Aspergera a praca

Orzeczenie o niepełnosprawności reguluje również zasady pracy osoby niepełnosprawnej. W przypadku stwierdzenia lekkiego stopnia niepełnosprawności nie różnią się one od tych określonych w kodeksie pracy, jednak w przypadku stopnia umiarkowanego lub znacznego umożliwiają podejmowanie pracy w warunkach chronionych (ze stanowiskiem przystosowanym do chorego) oraz w skróconym wymiarze czasu: maksymalnie 7h/dobę i 35h tygodniowo.

Orzeczenie o niepełnosprawności z racji zespołu Aspergera wymaga złożenia wniosku, którego wzór znajdziesz na stronie Twojego lokalnego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Do wniosku należy dołączyć dokumentację medyczną oraz zaświadczenie lekarskie wydane przez lekarza psychiatrę biorącego udział w diagnozie (UWAGA: ważne jest przez 30 dni od wystawienia).

Zobacz adresy powiatowych Zespołów ds. Orzekania o Niepełnosprawności.

Osoby powyżej 16. r.ż. mogą starać się orzeczenie, jeśli przez swój stan zdrowia:

• są osobami niezdolnymi do pracy zarobkowej lub potrzebują przystosowania środowiska pracy do schorzenia,
• wymagają opieki innych,
• mają problemy z codziennymi czynnościami i potrzebują specjalnych urządzeń do prawidłowego funkcjonowania.

Nie wszystkie osoby z zespołem Aspergera spełniają te warunki.

Zespół Aspergera nie oznacza wykluczenia i samotności. Przy odpowiedniej edukacji oraz terapii pacjenci mogą odnieść sukces zawodowy, a także tworzyć satysfakcjonujące relacje. Jeśli podejrzewasz zespół Aspergera u siebie lub bliskich, przedyskutuj ze specjalistą swoje obawy.