Hipoglikemia – objawy, przyczyny, leczenie

Co to jest hipoglikemia?

Hipoglikemia to stan, w którym poziom glukozy we krwi spada poniżej określonego poziomu. Przyjmuje się, że niedocukrzenie ma miejsce, kiedy stężenie glukozy spada poniżej 70 mg/dl (<3,9 mmol/L). W przypadku stężenia glukozy poniżej 54 mg/dl mówimy o klinicznie istotnej hipoglikemii, a poniżej 40 mg/dl – ciężkiej hipoglikemii. O niedocukrzeniu mówimy też w przypadku, kiedy poziom glukozy we krwi jest prawidłowy, ale nastąpił jego nagły spadek, co ma miejsce na hipoglikemii reaktywnej (poposiłkowej).

Objawy hipoglikemii

Według Amerykańskiego Stowarzyszenia Diabetologicznego każdy człowiek inaczej reaguje na niski poziom glukozy we krwi. U niektórych już niewielki spadek glukozy wywoła objawy niedocukrzenia, a u innych dopiero znaczna zmiana stężenia.

Objawy hipoglikemii:

• wilczy głód,
• osłabienie,
• blada skóra,
• niepokój,
• zimne poty,
• drżenie rąk,
• kołatanie serca (tachykardia),
• zawroty głowy,
• powiększenie źrenic,
• nudności i wymioty.

Oprócz ww. objawów niedocukrzenia (somatycznych) również mogą wystąpić objawy ośrodkowe związane z niskim poziomem glukozy w mózgu:

• zaburzenia pamięci;
• zaburzenia koncentracji;
• bełkotliwa mowa;
• problem z utrzymaniem równowagi;
• zaburzenia zachowania – agresja, nadmierna wesołość;
• podwójne widzenie;
• senność;
• zaburzenie świadomości.

Jeśli po wystąpieniu objawów hipoglikemii nie podejmiemy natychmiastowych działań, aby podnieść poziom glukozy we krwi, chory może stracić przytomność. Jak udzielić pierwszej pomocy osobie, u której nastąpił gwałtowny spadek cukru we krwi, dowiesz się w dalszej części artykułu w sekcji pierwsza pomoc w hipoglikemii. 

Rodzaje hipoglikemii

Hipoglikemia reaktywna (poposiłkowa, bez cukrzycy)

Po zjedzeniu posiłku wzrasta poziom glukozy we krwi. Wtedy trzustka zaczyna wydzielać więcej insuliny, aby przywrócić poziom cukru do optymalnego poziomu. W przypadku hipoglikemii reaktywnej insulina wytwarzana jest w nadmiarze, co powoduje zbyt szybki spadek stężenia glukozy.

Hipoglikemia poposiłkowa, wbrew swojej nazwie, najczęściej występuje od 2 do 5 godzin po posiłku. Objawy hipoglikemii reaktywnej są takie same jak w przypadku „zwykłej” hipoglikemii towarzyszącej osobom chorującym na cukrzycę. Hipoglikemii reaktywnej mogą sprzyjać: przewlekły stres, nieregularne spożywanie posiłków oraz dieta bogata w węglowodany oczyszczone.

Dieta w hipoglikemii

Według specjalistów podstawą diety w hipoglikemii powinny być węglowodany złożone oraz pełnowartościowe białko. Również bardzo ważne jest regularne spożywanie posiłków. W przypadku niedocukrzenia zdecydowanie lepiej jest zjeść 5 mniejszych posiłków w ciągu dnia niż 3 duże. Jedzenie o stałych porach, w równych odstępach czasu zapobiega wahaniom stężenia glukozy i zmniejsza ryzyko hipoglikemii.

Jeśli cierpisz na hipoglikemię reaktywną, jedz takie produkty jak:

• pełnoziarniste produkty np.: kasza, nasiona roślin strączkowych, ciemny makaron, dziki lub brązowy ryż, owies – ze względu na węglowodany złożone, które powoli uwalniają cukier;
• świeże warzywa i owoce ­– ze względu na błonnik, który spowalnia uwalnianie cukru do krwiobiegu;
• chude mięso (indyk, kurczak), ryby, jaja, chudy nabiał – ze względu na źródło pełnowartościowego białka;
• orzechy, nasiona, pestki i awokado – ze względu na zawartość zdrowych tłuszczów omega.

Unikaj:

• słodyczy,
• słodkich napojów,
• wyrobów cukierniczych,
• słodzonego nabiału,
• alkoholu,

ponieważ produkty z wysoką zawartością cukrów prostych powodują nagły wzrost stężenia glukozy we krwi, następnie jego szybki spadek.

Czy hipoglikemia reaktywna jest niebezpieczna?

Każdy znaczny i szybki spadek stężenia glukozy we krwi stanowi zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia chorego. Jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich zmaga się z hipoglikemią, powinieneś wiedzieć, jak radzić sobie w takiej sytuacji (zobacz pierwsza pomoc w hipoglikemii).

Hipoglikemia nocna

Hipoglikemia, która pojawia się w nocy, jest szczególnie niebezpieczna. W ciągu dnia znacznie łatwiej zaobserwować objawy niedocukrzenia i podjąć właściwe działania. Natomiast hipoglikemię w nocy można… po prostu przespać. Pewnie myślisz sobie: „super, tym lepiej, nie będą mi dokuczały nieprzyjemne objawy”. Nie do końca. Jeśli dojdzie do ciężkiej hipoglikemii, ta może się skończyć śpiączką hipoglikemiczną, a nawet śmiercią.

Znaczny spadek stężenia glukozy w nocy może wywołać koszmary senne. Jeśli się przebudzisz, możesz dodatkowo odczuwać takie objawy jak: zimne poty, kołatanie serca, ból głowy, bezsenność mimo zmęczenia z jednoczesnym pobudzeniem.

Na wystąpienie hipoglikemii w nocy ma wpływ wiele czynników. Jeśli wieczorem wypiliśmy dużo alkoholu, intensywnie ćwiczyliśmy, nie zjedliśmy kolacji lub przyjęliśmy zbyt dużą dawkę insuliny – wtedy znacznie łatwiej o nocne niedocukrzenie. Jeśli zmagasz się z nocną hipoglikemią, stosuj się do zaleceń lekarza i ogólnych zdrowotnych zaleceń w hipoglikemii. Dodatkowo przed snem możesz mierzyć poziom cukru we krwi.

Hipoglikemia w ciąży

W czasie ciąży poziom insuliny wzrasta, przez co obniża się poziom glukozy. Jest to normalna zmiana fizjologiczna – dzięki temu rozwijające się dziecko ma zapewniony stały dostęp do składników odżywczych. Jednak każdy organizm jest inny i inaczej reaguje na niższe stężenie cukru. Jeśli przyszła mama dodatkowo nie odżywia się zdrowo, robi za duże przerwy między posiłkami, pracuje fizycznie lub jest zestresowana – poziom glukozy we krwi może jeszcze bardziej się obniżyć. Wtedy mówimy o hipoglikemii ciążowej.

Niedocukrzenie w ciąży częściej dotyczy kobiet, które wcześniej chorowały na cukrzycę lub kobiet, u których rozwinęła się cukrzyca ciążowa (a wcześniej nie chorowały). Zmiana stylu życia i stosowanie odpowiedniej diety są podstawą leczenia cukrzycy. Jednak nie zawsze przynosi zadowalające efekty – w takim przypadku konieczne jest włączenie insuliny. 

Hipoglikemia w ciąży ma niekorzystny wpływ na zdrowie matki i dziecka – szczególnie jeśli utrzymuje się przez długi czas. Niedocukrzenie zwiększa ryzyko wad wrodzonych u płodu (np. małogłowia) oraz hipotrofii, czyli zbyt niskiej masy urodzeniowej. U kobiet, które wcześniej nie miały problemów z gospodarką cukrową, hipoglikemia w ciąży może prowadzić do rozwoju insulinooporności, a w konsekwencji cukrzycy. Niezmiernie rzadko u ciężarnych rozwija się ciężka postać niedocukrzenia, która może prowadzić do śpiączki, a nawet śmierci.

Hipoglikemia w ciąży jest niebezpieczna, ponieważ w większości przypadków przebiega bezobjawowo – ale spokojnie, nie panikuj! Kobiety ciężarne poddawane są regularnym badaniom krwi. Jeśli spodziewasz się dziecka, ginekolog już podczas pierwszej wizyty zleci podstawowe badania krwi, w tym oznaczenie poziomu glukozy. Jeśli wynik jest prawidłowy, kolejne badanie glikemii na czczo, a także krzywej cukrowej czeka Cię w drugim trymestrze. Natomiast jeśli lekarz już na początku zauważy jakiekolwiek nieprawidłowości, wdroży odpowiednie leczenie i będzie zlecał częstsze badania.

Hipoglikemia u dzieci

Hipoglikemia u dzieci objawia się tak samo jak u osób dorosłych. U każdego dziecka symptomy mogą się nieco różnić, w zależności od indywidualnej tolerancji organizmu na niski poziom glukozy we krwi. U dzieci do hipoglikemii najczęściej dochodzi po intensywnym wysiłku fizycznym i/lub pominięciu posiłku. Niedocukrzenie może wystąpić na przykład u dziecka, które poszło do szkoły bez śniadania i brało udział w zajęciach wychowania fizycznego. Dlatego od najmłodszych lat warto uczyć dzieci zasad zdrowego stylu życia. Rozmawiać z nimi, jak ważna jest zbilansowana dieta i regularne spożywanie posiłków.

Niedocukrzenie może też wystąpić u dzieci chorujących na cukrzycę. Jeśli dziecko leczone jest insuliną, a jej dawka nie jest odpowiednio dobrana lub dozowana, również może dojść do obniżenia stężenia glukozy we krwi.

W przypadku hipoglikemii u dzieci ważne jest podjęcie szybkich działań dostosowanych do stopnia niedocukrzenia. 

Hipoglikemia u noworodka

O hipoglikemii u noworodka mówimy w przypadku, kiedy poziom glukozy we krwi jest niższy niż 45 mg/ml. Niedocukrzenie u tak małych dzieci może być spowodowane wieloma czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi.

Przyczyny hipoglikemii u noworodka:

• cukrzyca u matki,
• niedostateczna ilość lub kaloryczność posiłków,
• zwiększone zapotrzebowanie kaloryczne z powodu stresu, zimna, niedotlenienia, infekcji bakteryjnej lub wirusowej,
• zaburzenia endokrynologiczne,
• genetyczne choroby metaboliczne,
• erytroblastoza (choroba hemolityczna noworodków).

Objawy hipoglikemii u noworodka nie są specyficzne i tak naprawdę niedocukrzenie można stwierdzić wyłącznie na podstawie oznaczenia poziomu glukozy w krwi. Objawy takie jak: nadmierna senność, wymioty, trudności w karmieniu, zimna skóra, problemy z oddychaniem (w tym bezdech), zasinienie dłoni, stóp, palców, uszu i nosa powinny być sygnałem do natychmiastowej konsultacji lekarskiej.

Przyczyny hipoglikemii

Hipoglikemia najczęściej występuje u diabetyków, ale może być też objawem wielu innych chorób. Niski poziom glukozy może również wystąpić po znacznym wysiłku fizycznym, w wyniku stresu czy nadużywania alkoholu.

Przyczyny hipoglikemii:

• Cukrzyca – nadmiar insuliny spowodowany przedawkowaniem, nieodpowiednio dobraną dawką, zwiększonym wchłanianiem w miejscu wkłucia, nieprawidłową techniką iniekcji. Nie wiesz, jaki masz poziom insuliny we krwi? Zamów pobranie krwi do domu;
• zaburzona gospodarka glukozowo-insulinowa (insulina jest inaczej wchłaniana w zależności od warunków, np. w upalne dni szybciej przenika do krwi, a po schudnięciu i na wczesnym etapie ciąży organizm potrzebuje mniejszej ilości insuliny);
• choroby wątroby – sprawdź, czy Twoja wątroba jest zdrowa;
• niedożywienie;
• zbyt długie przerwy między posiłkami;
• intensywny wysiłek fizyczny (zwiększone zużycie glukozy);
• stres – sprawdź, jak wpływa na Twoje zdrowie;
• nadużywanie alkoholu;
• częste biegunki (głównie u dzieci).

Hipoglikemia może być także jednym z objawów niektórych chorób:

• nadczynność tarczycy,
• niedoczynność przysadki,
• niewydolność wątroby,
• niewydolność nerek,
• choroby związane z niewydolnością nadnerczy,
• nowotwór trzustki,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Hipoglikemia – jakie badania wykonać?

Jeśli podejrzewasz u siebie hipoglikemię, w pierwszej kolejności skonsultuj się z lekarzem. Specjalista przeprowadzi z Tobą szczegółowy wywiad lekarski. Jeśli występujące objawy wskazują na niedocukrzenie, najczęściej przeprowadza się diagnostykę w kierunku cukrzycy. Oznacza się: 

• stężenie glukozy we krwi (na czczo), 
• stężenie insuliny w osoczu oraz 
• OGTT, czyli doustny test obciążenia glukozą.

Leczenie hipoglikemii

Leczenie hipoglikemii obejmuje działania podjęte w odpowiedzi na spadek poziomu glukozy we krwi oraz profilaktykę, czyli działania mające na celu zminimalizowanie ryzyka wystąpienia niedocukrzenia. Przy lekkiej hipoglikemii najczęściej możemy pomóc sobie sami (patrz niżej). W przypadku ciężkiej hipoglikemii sposób postępowania zależy od kondycji chorego. Jeśli niedocukrzenie jest objawem jakiejś choroby, to konieczne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia. 

Pierwsza pomoc w hipoglikemii

Schemat pierwszej pomocy w hipoglikemii:

Postępowanie doraźne u przytomnego chorego (wypróbuj, jeśli czujesz się źle):

1. Przyjmij 10-20 g glukozy. Taką ilość cukru znajdziesz np. w szklance soku owocowego, w słodkiej herbacie, bananie.
2. Po 15 minutach zmierz poziom cukru we krwi. Jeśli wartość nadal jest niska, powtórz czynność z punktu 1. Jeśli glikemia jest w normie, zjedz posiłek złożony z węglowodanów złożonych, aby zapobiec ponownej hipoglikemii. Powtórz pomiar po 60 minutach.
3. W dalszym ciągu regularnie monitoruj poziom cukru we krwi i przestrzegaj zaleceń lekarza. W razie jakichkolwiek wątpliwości skonsultuj się ze specjalistą.

Postępowanie doraźne u nieprzytomnego chorego (lub z zaburzeniami świadomości):

1. W pierwszej kolejności wezwij karetkę. Jeśli chory ma przy sobie zastrzyk z glukagonu, zaaplikuj go w ramię lub udo.
2. Jeśli jest kontakt z pacjentem, dalej postępuj tak jak w przypadku przytomnego chorego i czekaj na przyjazd karetki.
3. Jeśli pacjent nadal jest nieprzytomny, czekaj na przyjazd pogotowia.
4. Pamiętaj, aby u nieprzytomnego chorego sprawdzić oddech. Jeśli doszło do zatrzymania pracy serca, rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową i kontynuuj ją do przyjazdu karetki.

Profilaktyka hipoglikemii obejmuje:

• edukację pacjenta i osób z bliskiego otoczenia na temat niedocukrzenia,
• naukę samodzielnego oznaczania poziomu glukozy we krwi za pomocą glukometru,
• znajomość zasad pierwszej pomocy w przypadku lekkiej i ciężkiej hipoglikemii,
• nabycie umiejętności wstrzykiwania glukagonu,
• stosowanie odpowiedniej diety, regularne spożywanie posiłków,
• unikanie zbyt intensywnej aktywności fizycznej lub odpowiednie przygotowanie do nadmiernego wysiłku,
• unikanie spożywania alkoholu,
• opiekę diabetologa i regularne wykonywanie badań.