DHEA-SO4

Badanie stężenia DHEA-SO4 (siarczanu dehydroepiandrosteronu) to pomiar we krwi poziomu jednego z najważniejszych hormonów androgenowych, produkowanego niemal wyłącznie przez korę nadnerczy. Jest to forma siarczanowa hormonu DHEA, charakteryzująca się znacznie większą stabilnością i dłuższym czasem obecności we krwi, co czyni ją idealnym wskaźnikiem do oceny produkcji androgenów przez nadnercza.

DHEA-SO4, często nazywany „hormonem matką”, sam w sobie wykazuje słabe działanie androgenne (męskie). Jego główna rola polega na tym, że jest prekursorem, czyli substancją wyjściową, z której w tkankach obwodowych (np. w skórze, tkance tłuszczowej, gruczołach płciowych) powstają inne, znacznie silniejsze hormony płciowe – testosteron (u obu płci) oraz estrogeny (głównie u kobiet).

Stężenie DHEA-SO4 w organizmie zmienia się w charakterystyczny sposób w ciągu życia. Jest wysokie u noworodków, następnie gwałtownie spada wraz z wiekiem. Ponowny wzrost rozpoczyna się około 6.-8. roku życia (proces ten nazywamy adrenarche – „dojrzewaniem nadnerczowym”), osiągając szczyt w okresie młodej dorosłości (20-30 lat). Po 30. roku życia jego poziom zaczyna systematycznie spadać, co jest jednym z biochemicznych markerów starzenia się organizmu. Badanie stężenia DHEA-SO4 jest więc kluczowym narzędziem w ocenie funkcji nadnerczy i diagnostyce zaburzeń związanych z nadmiarem lub niedoborem androgenów.

Badanie DHEA-SO4 jest zlecane w przypadku podejrzenia zaburzeń hormonalnych, których przyczyną może być nieprawidłowa funkcja nadnerczy.

Główne wskazania do wykonania badania to:

• Diagnostyka przyczyn hirsutyzmu, czyli występowania u kobiet nadmiernego owłosienia w miejscach typowych dla mężczyzn (np. na twarzy, klatce piersiowej, brzuchu).
• Diagnostyka przyczyn wirylizacji, czyli pojawienia się u kobiety bardziej nasilonych cech męskich, takich jak obniżenie głosu, powiększenie łechtaczki, trądzik o ciężkim przebiegu, łysienie typu męskiego.
• Diagnostyka zaburzeń miesiączkowania. W przypadku nieregularnych cykli, rzadkich miesiączek (oligomenorrhea) lub ich braku (amenorrhea).
• Różnicowanie przyczyn hiperandrogenizmu. Badanie pozwala ustalić, czy źródłem nadmiaru androgenów są nadnercza (wysokie DHEA-SO4) czy jajniki (prawidłowe DHEA-SO4 przy podwyższonym testosteronie), co jest kluczowe np. w diagnostyce zespołu policystycznych jajników (PCOS).
• Podejrzenie guza kory nadnerczy. Bardzo wysokie stężenie DHEA-SO4 może wskazywać na obecność guza produkującego androgeny.
• Podejrzenie wrodzonego przerostu nadnerczy (WPN), choroby genetycznej prowadzącej do zaburzeń w produkcji hormonów nadnerczowych.
• Ocena przyczyn przedwczesnego lub opóźnionego dojrzewania płciowego.

Badanie to jest szczególnie pomocne u kobiet z objawami nadmiaru androgenów oraz u osób z podejrzeniem chorób nadnerczy. Powinny je wykonać:

• Kobiety z hirsutyzmem, trądzikiem i łysieniem androgenowym. Badanie DHEA-SO4 jest podstawowym elementem diagnostyki w celu ustalenia źródła nadmiaru męskich hormonów, które są przyczyną tych problemów.
• Kobiety z nieregularnymi miesiączkami i problemami z płodnością. Jest to ważne badanie w diagnostyce różnicowej zespołu policystycznych jajników (PCOS) oraz innych przyczyn zaburzeń owulacji. Około 20-30% kobiet z PCOS ma podwyższone stężenie DHEA-SO4.
• Dzieci z objawami przedwczesnego dojrzewania. Pojawienie się owłosienia łonowego przed 8. rokiem życia u dziewczynek lub 9. u chłopców wymaga oceny funkcji nadnerczy.
• Osoby z podejrzeniem guza lub przerostu nadnerczy. Nagłe pojawienie się objawów wirylizacji i bardzo wysokie stężenie DHEA-SO4 to sygnały alarmowe, które wymagają pilnej diagnostyki obrazowej nadnerczy.
• Osoby z objawami niedoczynności kory nadnerczy. Przewlekłe zmęczenie, osłabienie, spadek libido – niskie stężenie DHEA-SO4 (wraz z niskim kortyzolem) może wskazywać na niewydolność nadnerczy, np. w przebiegu choroby Addisona.

Jest to przede wszystkim badanie diagnostyczne, wykonywane jednorazowo w celu ustalenia przyczyny objawów. W niektórych przypadkach, np. w monitorowaniu leczenia wrodzonego przerostu nadnerczy lub terapii guza, lekarz może zlecać cykliczne powtarzanie badania. Nie jest to badanie wykonywane rutynowo w celach profilaktycznych.

Przygotowanie do badania stężenia DHEA-SO4 jest bardzo proste.

• Badanie nie wymaga bycia na czczo. Natomiast warto zachować 2-3h odstępu między posiłkiem a pobraniem krwi. Takie działanie zapobiega tzw. próbce „lipemicznej" czyli takiej, w której znajduje się zbyt wysoka poposiłkowa ilość tłuszczów.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Krew można pobrać o dowolnej porze dnia. W przeciwieństwie do DHEA czy kortyzolu, stężenie DHEA-SO4 nie wykazuje istotnych wahań dobowych, co czyni je stabilnym i wiarygodnym wskaźnikiem.
• U kobiet badanie można wykonać w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego.

Na stężenie DHEA-SO4 wpływa przede wszystkim wiek i ogólny stan zdrowia.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Wiek to najważniejszy czynnik. Stężenie naturalnie i znacznie spada po 30. roku życia.
  • •
    Mężczyźni mają zazwyczaj nieco wyższe stężenia niż kobiety.
  • •
    Ciąża i antykoncepcja hormonalna mogą nieznacznie obniżać stężenie DHEA-SO4.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stany podwyższające stężenie to guzy kory nadnerczy (rak, gruczolak), wrodzony przerost nadnerczy, zespół Cushinga, zespół policystycznych jajników (PCOS).
  • •
    Stany obniżające stężenie to pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona), wtórna niedoczynność kory nadnerczy (spowodowana chorobami przysadki), niedoczynność tarczycy, przewlekły stres.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Podwyższać stężenie może suplementacja DHEA.
  • •
    Leki mogące obniżać stężenie to insulina, doustne środki antykoncepcyjne, kortykosteroidy.

• Wysoki poziom DHEA-SO4 wskazuje na nadmierną produkcję androgenów przez nadnercza. W zależności od stopnia podwyższenia i objawów klinicznych, może to sugerować:
• • •
    Zespół policystycznych jajników (PCOS), w którym często obserwuje się łagodny lub umiarkowany wzrost DHEA-SO4.
  • •
    Nieklasyczną postać wrodzonego przerostu nadnerczy, która może objawiać się podobnie do PCOS.
  • •
    Guz kory nadnerczy, zwłaszcza jeśli stężenie jest bardzo wysokie. Jest to sygnał alarmowy wymagający pilnej dalszej diagnostyki.
• Niski poziom DHEA-SO4 może wskazywać na niewydolność kory nadnerczy, np. w przebiegu choroby Addisona lub w wyniku uszkodzenia przysadki mózgowej, która nie stymuluje nadnerczy do pracy. Niski poziom jest też naturalnym elementem procesu starzenia i może być związany z pogorszeniem samopoczucia, spadkiem libido czy osłabieniem funkcji poznawczych.