Zauważasz na swojej skórze niepokojące znamię i nie potrafisz stwierdzić, czy jest to pieprzyk, czy może coś poważniejszego, np. czerniak? Nowotwór skóry faktycznie może przypominać pieprzyki, jednak po uważnym przyjrzeniu się dobrze móc odróżnić jedno od drugiego. Przeczytaj artykuł i dowiedz się, kiedy umówić się na wycięcie znamion oraz jak bronić się przed nowotworem skóry!
Co to jest czerniak?
Czerniak to nowotwór złośliwy komórek barwnikowych (melanocytów). Kojarzymy go ze zmianami skórnymi, jednak nie zawsze występuje w skórze. Czasami może być zlokalizowany także na błonach śluzowych: w oku, jamie ustnej, czy na wargach sromowych.
Czerniak – objawy
Czerniaka skóry rozpoznamy po ciemnych znamionach i owrzodzeniu na skórze. Najczęściej występuje na nogach, plecach lub karku. Może jednak pojawić się także na innych miejscach na ciele (np. pod paznokciem), także tych, które zwykle nie mają kontaktu z promieniowaniem słonecznym, np. pośladki.
Samopoczucie przy czerniaku zmienia się dopiero gdy zmiany skórne sięgają głęboko pod skórę i zaczynają rozprzestrzeniać się np. do węzłów chłonnych. Wówczas czerniak może dawać inne, mniej specyficzne objawy, np. osłabienie lub opuchliznę węzłów chłonnych.
Jak wygląda czerniak?
W zależności od rodzaju czerniaka zmiany nowotworowe na skórze mogą przybierać postać:
- Guzka (najczęściej na tułowiu) otoczonego perełkowatym wałem o porcelanowej barwie, pośrodku którego może występować bliznowacenie.
- Drobnych, zaczerwienionych grudek, które złuszczają się i pokrywają strupem, a następnie zaczynają przypominać brodawki. Pacjenci często opisują je jako ranki, które powstały przy goleniu i nie chcą się zagoić.
Czasami czerniak dotyka błon śluzowych: oka czy jamy ustnej.
ABCDE czerniaka, czyli jak rozpoznać czerniaka
American Academy of Dermatology stworzyło ABCDE czerniaka, czyli kryteria oceny znamion, które mają pomóc w samodzielnej kontroli zdrowia i odróżnieniu pieprzyka od czerniaka.
- A jak asymetria – czerniak ma nieregularny i nierówny kształt: nie będzie zatem owalny czy okrągły, a bardziej będzie przypominać rozlaną plamkę z atramentu.
- B, czyli brzegi (ang. border) – krawędzie pieprzyka objętego zmianami nowotworowymi będą nieregularne, poszarpane.
- C od ang. color – czerniak jest wielobarwny. Dominuje w nim kolor brązowy, czarny lub opalony z białymi, czerwonymi lub niebieskimi przebarwieniami.
- D jak ang. diameter, czyli średnica, która wynosi więcej niż 6 mm – to grubość przeciętnego ołówka lub długopisu.
- E jak ewolucja – nowotwór skóry zmienia swoją wielkość, kształt i kolor. Dlatego tak ważne jest regularne oglądanie pieprzyków na swoim ciele, aby móc zauważyć wszelkie anomalie.
Pobierz PDF, który pomoże Ci rozpoznać czerniaka i przypomni o profilaktyce nowotworu skóry.
Czerniak a pieprzyk – jak je odróżnić?
Pieprzyk różni się od czerniaka wyżej wymienionymi kryteriami. Zwykły pieprzyk jest okrągły lub owalny, ma gładkie krawędzie, jednolity kolor, niezmienną formę i zwykle jest mniejszy od zmian nowotworowych. Jednak nowotwór może formować się na tych już istniejących znamionach – dzieje się tak w 30% przypadków.
⚠️ Szczególną uwagę powinieneś(-aś) zwrócić na te pieprzyki i znamiona, które stale ulegają uszkodzeniom na skutek noszonych ubrań czy biżuterii. Przykładem może być pieprzyk na szyi, który stale ociera się o naszyjnik lub kołnierz koszuli, znamię w okolicy biustu, które czerwieni się od materiału stanika, itp. Uszkodzone punkty na skórze sprzyjają rozwojowi nowotworu, dlatego warto usunąć te zmiany.
Jak szybko rozwija się czerniak?
Badacze z University of Iowa potwierdzili, że czerniak jest nowotworem bardzo agresywnym. Komórki nowotworowe są w ciągłym ruchu. W rzeczywistości nie powinniśmy zastanawiać się, ile lat rozwija się czerniak, lecz ile tygodni lub miesięcy. Australijska rządowa strona naszego odpowiednika MZ podaje, że zagrożenie dla życia może pojawić się już po 6 tygodniach od rozpoczęcia wzrostu komórek czerniaka. Wszystko jednak zależy od typu i stadium rozwoju czerniaka.
Po jakim czasie czerniak daje przerzuty?
Badania znamion
Swoje ciało w poszukiwaniu niepokojących pieprzyków możesz badać samodzielnie – specjaliści zalecają robić to 1 raz w miesiącu. W obejrzeniu się z tyłu pomóc Ci może druga osoba lub lustro. Pamiętaj, by przyjrzeć się również podeszwom stóp, paznokciom, dłoniom i skórze głowy! Samobadanie jest bardzo ważne: wczesne wykrycie niepokojących zmian w 95% oznacza całkowite wyleczenie czerniaka.
Wszelkie niepokojące zmiany przyrównaj do kryteriów ABCDE. Jeśli spełniają chociaż część z nich, przedyskutuj to z dermatologiem. Czego spodziewać się na wizycie? Z pewnością lekarz zada Ci takie pytania jak:
- Czy chodzisz na solarium lub często się opalasz?
- Czy korzystasz z kremów z filtrem?
- Czy doświadczyłeś poparzenia słonecznego w dzieciństwie lub później?
- Czy w Twojej rodzinie były przypadki czerniaka?
- Czy jedno z Twoich znamion było kiedyś uszkodzone?
- Kiedy zauważyłeś niepokojące Cię znamię?
- Czy któreś z Twoich znamion w ostatnim czasie uległo zmianie?
Potem obejrzy zmianę pod dermatoskopem – to nieinwazyjne i bezbolesne badanie, które polega na spojrzeniu na skórę pod dużym powiększeniem. Jeśli Twoje obawy potwierdzą się, specjalista zleci wycięcie znamienia oraz badanie histopatologiczne wyciętego materiału. To właśnie to badanie pozwoli ustalić stopień zaawansowania czerniaka lub odróżnić go od innych nowotworów skóry.
Jak wygląda wycinanie znamion?
Wycinanie znamion to krótki zabieg, który odbywa się pod znieczuleniem miejscowym. Trwa zaledwie kilkanaście minut. Czasami usuwa się również okoliczne (w promieniu 0,5 – 2 cm od czerniaka) zmiany skórne w celach profilaktycznych.
Wycięcie czerniaka – co dalej?
Jeśli zauważysz zmiany skórne w ich wczesnym stadium, zabieg usunięcia znamion wystarczy. Po takim zabiegu ważne są regularne badania kontrolne zlecone przez onkologa. Przez pierwsze 2 – 3 lata od diagnozy należy wykonywać co 2 – 3 miesiące, później co 3 – 6 miesięcy, a po upływie 5 lat: co 6 – 12 miesięcy.
Badania dodatkowe
Jeśli badanie znamion potwierdziło czerniaka, lekarz może zlecić dodatkowe badania, które pomogą ocenić stopień zaawansowania nowotworu i wykluczyć bądź potwierdzić jego obecność w innych partiach ciała. Takimi badaniami mogą być:
- badania krwi:
- RTG klatki piersiowej,
- USG,
- rezonans magnetyczny,
- tomografia komputerowa,
- badanie kości,
- biopsja węzłów chłonnych.
Pamiętaj: czerniak jest uleczalny. Co więcej: ryzyko nawrotu choroby jest niskie (wg badań wynosi 13,4%)!
Leczenie czerniaka w bardziej zaawansowanych stadiach
Jeśli czerniak dotknął już okolicznych węzłów chłonnych lub dalszych partii ciała, leczenie nowotworu może obejmować:
- immunoterapię;
- wycięcie przerzutów czerniaka, jeśli dotyczą np. tylko jednego narządu i są nieliczne;
- chemioterapię.
Długość życia z czerniakiem
American Cancer Society podaje, że 5 lat od diagnozy (tzw. wskaźnik 5-letniego przeżycia względnego) przeżywa aż 93% pacjentów! Przeżywalność z czerniakiem oka w ciągu 5 lat od diagnozy jest minimalnie mniejsza, ale wciąż wysoka i wynosi 82%. Jednak rokowania czerniaka zależą w dużej mierze od tego, na jakim stadium nowotwór został wykryty.
Źródło: American Cancer Society
Stadium czerniaka | 5-letnia przeżywalność (od momentu 1. diagnozy) |
|---|---|
czerniak znajduje się tylko w skórze | 99% |
czerniak w skórze i okolicznych węzłach chłonnych | 68% |
czerniak z przerzutami do innych narządów | 30% |
Ogólna średnia przeżywalność czerniaka | 93% |
Czerniak – przyczyny i profilaktyka
Czerniakowi możemy skutecznie zapobiegać nie tylko poprzez comiesięczne oglądanie swoich znamion, ale także ograniczając czynniki ryzyka rozwoju tego nowotworu, którym jest przede wszystkim długa ekspozycja na promieniowanie słoneczne – przestrzegaj zatem zasad bezpiecznego opalania.
- W okresie letnim w Polsce i w krajach tropikalnych unikaj słońca w godzinach 10:00 – 12:00 – wtedy pali najmocniej.
- Stosuj krem z filtrem o wartości minimum 30, najlepiej wodoodporny.
- Jeśli cały dzień przebywasz na dworze, krem z filtrem nakładaj ponownie co 2 godziny – nawet w pochmurne dni – oraz zawsze po pływaniu.
- Przebywając na słońcu, noś okulary przeciwsłoneczne oraz nakrycie głowy o daszku minimum 7,5 cm.
- Kiedy dni zaczynają robić się coraz cieplejsze i bardziej słoneczne, stopniowo przyzwyczajaj organizm do słońca i każdego dnia powoli zwiększaj długość przebywania na zewnątrz.
- Relaks nad wodą, na plaży lub w śniegu zwiększa prawdopodobieństwo opalenia się. Woda, piasek i śnieg odbijają promienie słoneczne – zadbaj o odpowiednią ochronę.
- Zrezygnuj z solarium. Jeśli uwielbiasz brązową skórę, zdecyduj się na bezpieczniejsze alternatywy, np. kremy samoopalające.
Zachęcamy do pobrania PDF-a ze wskazówkami dot. samobadania zmian skórnych oraz profilaktyki czerniaka. Wydrukuj go i powieś na lodówce lub miej go zawsze pod ręką, na telefonie, zwłaszcza jeśli jesteś w grupie ryzyka tego nowotworu skóry, czyli:
- masz naturalnie jasną karnację lub rude czy blond włosy;
- masz wiele piegów i znamion na ciele;
- w dzieciństwie doświadczyłeś oparzenia słonecznego;
- trudno się opalasz;
- regularnie korzystasz (lub korzystałeś) z solarium;
- pracujesz na słońcu – jesteś pracownikiem budowy, ogrodnikiem lub sportowcem outdoorowym;
- w Twojej rodzinie występowały przypadki czerniaka.
Czerniak u dzieci
Wyżej wymienione zasady opalania stosuj nie tylko u siebie, ale także u swoich najbliższych, w szczególności u dzieci. Ich skóra jest bardziej wrażliwa i podatna na oparzenia słoneczne, które zwiększają ryzyko czerniaka w przyszłości. Specjaliści mówią, że 3-krotne oparzenia przed ukończeniem 15 r.ż. zwiększają ryzyko zachorowania na czerniaka aż pięciokrotnie!
Masz wpływ na swoje zdrowie. Profilaktyka nie boli, a może bardzo pomóc! Poświęć 20 minut w miesiącu na samodzielne badanie znamion. Może zdecydujesz się robić to z partnerem? Wasze zdrowie jest w Waszych rękach!
