Najczęstsze choroby genetyczne u człowieka
Zespół Downa
Zespół Downa występuje w przypadku jednego na siedemset-tysiąc urodzeń (częstotliwość schorzenia różni się w zależności od źródła). Co ciekawe, choroba ta pojawia się z podobną częstotliwością niezależnie od rasy, kultury i klimatu. [2] Nazywana jest trisomią 21, ponieważ dochodzi do niej, gdy w 21. parze chromosomów pojawia się trzeci, nadprogramowy chromosom.
Naukowcy wciąż szukają przyczyn Zespołu Downa - wiadomo jedynie, że prawdopodobieństwo wystąpienia choroby jest skorelowane z wiekiem matki. Ryzyko urodzenia chorego dziecka rośnie u kobiet po 35. roku życia. Według obecnego stanu wiedzy styl życia rodziców, dieta czy przyjmowane leki nie mają wpływu na pojawienie się choroby. [3]
Zespół Downa można zdiagnozować już we wczesnej ciąży za pomocą określonych badań prenatalnych. Jednym z nich jest badanie SANCO.
Mukowiscydoza
To najczęściej występująca wśród rasy kaukaskiej choroba genetyczna. Po odkryciu i opisaniu tej choroby (1938 r.) jej rozpoznanie wiązało się z bardzo złym rokowaniem - 70% chorych dzieci umierało w pierwszym roku życia z powodu niedrożności jelit czy niewydolności oddechowej. [4] Obecnie, dzięki odpowiedniej terapii, możliwe jest wydłużenie życia pacjenta.
Mukowiscydoza to choroba genetyczna, w której głównym problemem jest powstawanie dużych ilości śluzu w układzie oddechowym. Taki stan utrudnia oddychanie i sprzyja częstym infekcjom. Wielu chorym na mukowiscydozę towarzyszy również niewydolność wątroby oraz rozwój zmian w układzie pokarmowym, mogących prowadzić do m.in. niewydolności trzustki.
Do diagnostyki mukowiscydozy służy badanie mutacji w genie CFTR, dostępne w katalogu uPacjenta.
Rdzeniowy zanik mięśni (SMA)
Najczęstsze choroby genetyczne u człowieka to również SMA. SMA to ciężka choroba genetyczna, prowadząca do nieodwracalnego uszkodzenia neuronów ruchowych, wskutek którego dochodzi do osłabienia, a nawet zaniku mięśni szkieletowych. U osób z SMA dochodzi do niedowładu mięśni, trudności z połykaniem oraz niewydolności układu oddechowego.
Najczęstszą i najostrzejszą postacią SMA jest ta, która pojawia się w pierwszych tygodniach lub miesiącach życia dziecka. [5] Daje się ona rozpoznać po ograniczonych ruchach maluszka - dziecko ma trudności z unoszeniem głowy, ssaniem, przewracaniem się na bok, nienaturalnie cicho płacze. W tej postaci choroby największym zagrożeniem jest osłabienie mięśni oddechowych prowadzące do śmierci. Wykrycie rdzeniowego zaniku mięśni u noworodków jest możliwe dzięki badaniu przesiewowemu w kierunku SMA.
Zespół Gilberta
Nie każda choroba genetyczna powoduje poważne konsekwencje zdrowotne. Częstym schorzeniem, dotykającym nawet 3-10% populacji, jest Zespół Gilberta. Jego głównym objawem jest podwyższone stężenie bilirubiny we krwi i okresowo występująca żółtaczka. Schorzenie to jest o tyle problematyczne, że nie daje żadnych charakterystycznych objawów, przez co może być łatwo mylone z innymi, poważnymi chorobami, w których występuje podwyższony poziom bilirubiny.
Diagnostyka zespołu Gilberta pozwala uniknąć błędnego rozpoznania schorzeń wątrobowych, w tym żółtaczek, oraz inwazyjnej diagnostyki, np. biopsji wątroby. Chorobę tę można rozpoznać za pomocą badania genetycznego mutacji w genie UGT1A1.
Hemochromatoza dziedziczna
To dziedziczna choroba, w której dochodzi do nadmiernego wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego. Hemochromatoza dziedziczna często nie jest prawidłowo diagnozowana. Jej pierwsze objawy - osłabienie, utrata wagi, bóle stawów - nie są charakterystyczne. Tymczasem rozwój choroby może mieć poważne konsekwencje w postaci upośledzenie funkcjonowania wątroby, trzustki, zaburzeń glikemii czy nowotworów. Szacuje się, że ryzyko zgonu u osób z hemochromatozą, które nie są leczone, wzrasta w ciągu 5 lat do 60%. [6]
Jeśli objawy kliniczne wskazują na hemochromatozę, u pacjenta wykonuje się badanie w kierunku tej choroby metodą biologii molekularnej.
Ocena genetycznej predyspozycji do innych chorób
Choroby genetyczne to zazwyczaj choroby rzadkie. Warto jednak pamiętać, że istnieją schorzenia, w których czynnik genetyczny odgrywa dużą rolę - zbadanie predyspozycji w kierunku nowotworów czy schorzeń kardiologicznych może ratować zdrowie, a nawet życie.
Poniżej znajdziesz przykładowe badania, które pomagają ocenić predyspozycje genetyczne do poważniejszych schorzeń:
- Termolabilny wariant MTHFR to badanie, które pomaga ocenić ryzyko żylnej choroby zatorowo-zakrzepowej. Określa predyspozycje do podwyższonego poziomu homocysteiny i nadkrzepliwości.
- Pakiet BRCA1, BRCA2 met. biologii molekularnej służy ocenie ryzyka wystąpienia raka piersi oraz jajnika. Rak piersi stanowi drugą - po raku płuc - najczęstszą przyczyną zgonów związanych z chorobami onkologicznymi u kobiet.
- Pakiet nowotworowy dla mężczyzn oraz pakiet nowotworowy dla kobiet - zawierające badania w kierunku raka piersi i jajnika (u kobiet), prostaty (u mężczyzn) oraz nowotworów żołądka, trzustki, jelita grubego.
Temat chorób genetycznych bywa niejasny i trudny do zrozumienia - również dla specjalistów, którzy mogą mieć problemy z diagnostyką tego typu schorzeń. Z pomocą przychodzą badania genetyczne, które wspierają diagnostykę kliniczną i ułatwiają identyfikację przyczyn problemów zdrowotnych.
Źródła:
- J. Kaisermann, Klasyfikacja chorób genetycznych, Cambridge Stanford Books, https://books.google.pl/books?id=4guyDwAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=choroby+genetyczne&hl=pl&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=choroby%20genetyczne&f=false, data dostępu: 22.02.2022.
- A. Chowaniec-Rylke, Czy da się wyleczyć zespół Downa? Odnajdywanie sprawczości w systemie biomedycznym przez rodziców osób z zespołem Downa, Zeszyty Etnologii Wrocławskiej nr 2 (25), 93-110, dostęp: https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Zeszyty_Etnologii_Wroclawskiej/Zeszyty_Etnologii_Wroclawskiej-r2016-t-n2_(25)/Zeszyty_Etnologii_Wroclawskiej-r2016-t-n2_(25)-s93-110/Zeszyty_Etnologii_Wroclawskiej-r2016-t-n2_(25)-s93-110.pdf, data dostępu: 22.02.2022.
- Tamże.
- Cofta S., Living better and longer with cystic fibrosis, Adv Respir Med 2016, nr 84.
- https://www.termedia.pl/lekarzspecjalista/SMA-choroba-rzadka-dziedziczna,40113.html, data dostępu: 22.02.2022.
- https://hematoonkologia.pl/aktualnosci/news/id/4790-hemochromatoza-podstepnie-udaje-inne-choroby-i-dlugo-daje-niespecyficzne-objawy, data dostępu: 22.02.2022.
