Kwas foliowy

Badanie stężenia kwasu foliowego (witaminy B9) we krwi to pomiar poziomu jednej z najważniejszych witamin z grupy B. Jest ona niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania każdej komórki naszego ciała, ponieważ odgrywa fundamentalną rolę w procesach wzrostu, rozwoju i regeneracji. Organizm nie potrafi jej magazynować w dużych ilościach, dlatego musi być regularnie dostarczana z pożywieniem.

Główne zadania kwasu foliowego to:

• Synteza DNA i podziały komórkowe. Kwas foliowy jest absolutnie niezbędny do tworzenia nowych komórek. Bierze udział w syntezie i naprawie materiału genetycznego (DNA). Jego rola jest kluczowa wszędzie tam, gdzie komórki szybko się dzielą: w szpiku kostnym (produkcja krwinek), w układzie odpornościowym oraz u rozwijającego się płodu.
• Zapobieganie wadom cewy nerwowej u płodu to najważniejsza i najbardziej znana funkcja kwasu foliowego. Jego odpowiednie stężenie w organizmie matki przed poczęciem i w pierwszych tygodniach ciąży drastycznie zmniejsza ryzyko wystąpienia u dziecka ciężkich, wrodzonych wad ośrodkowego układu nerwowego, takich jak rozszczep kręgosłupa czy bezmózgowie.
• Produkcja krwinek (hematopoeza). Współpracując ściśle z witaminą B12, kwas foliowy jest konieczny do prawidłowego dojrzewania czerwonych krwinek. Jego niedobór, podobnie jak niedobór witaminy B12, może prowadzić do anemii megaloblastycznej.
• Metabolizm homocysteiny. Razem z witaminami B12 i B6, kwas foliowy uczestniczy w przemianie homocysteiny do metioniny. Zbyt wysokie stężenie homocysteiny jest uznawane za czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, takich jak miażdżyca, zawał serca czy udar mózgu.

Badanie jest absolutnie kluczowe dla wszystkich kobiet w wieku rozrodczym, które planują ciążę lub nie stosują skutecznej antykoncepcji. Zapewnienie odpowiedniego stężenia kwasu foliowego jeszcze przed zapłodnieniem to najlepsza inwestycja w zdrowie przyszłego dziecka.

Warto wykonać badanie również w przypadku występowania objawów, które mogą wskazywać na jego niedobór.

• Objawy związane z anemią megaloblastyczną (bardzo podobne do objawów niedoboru witaminy B12):
• • •
    Przewlekłe zmęczenie, osłabienie, apatia.
  • •
    Bladość skóry i błon śluzowych.
  • •
    Zawroty głowy, trudności z koncentracją.
  • •
    Duszność, zwłaszcza przy wysiłku.
• Objawy ze strony przewodu pokarmowego:
• • •
    utrata apetytu,
  • •
    spadek masy ciała,
  • •
    pieczenie i bolesność języka,
  • •
    afty w jamie ustnej,
  • •
    biegunki.

Istnieją grupy osób, dla których kontrola stężenia kwasu foliowego jest szczególnie ważna.

• Kobiety planujące ciążę i w ciąży oraz mężczyźni planujący dziecko. Odpowiednia suplementacja i stężenie kwasu foliowego przed i w trakcie ciąży to najskuteczniejsza metoda profilaktyki wad cewy nerwowej u dziecka. W okresie okołokoncepcyjnym odpowiedni poziom folianów jest ważny również u przyszłych ojców.
• Osoby ze zdiagnozowaną niedokrwistością megaloblastyczną. Badanie pozwala ustalić, czy przyczyną anemii jest niedobór kwasu foliowego, czy witaminy B12. Jest to kluczowe, ponieważ leczenie jest inne, a pomyłka może mieć tragiczne skutki (patrz sekcja „Co mogą oznaczać wyniki poza zakresem?”).
• Osoby nadużywające alkoholu. Alkohol upośledza wchłanianie i metabolizm folianów, prowadząc do ich szybkiego niedoboru.
• Osoby z chorobami przewodu pokarmowego. Celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna i inne schorzenia jelit mogą prowadzić do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych, w tym kwasu foliowego.
• Osoby stosujące niektóre leki. Metotreksat (stosowany w chorobach reumatycznych i onkologii) oraz niektóre leki przeciwpadaczkowe mogą zaburzać metabolizm kwasu foliowego.
• Osoby z podwyższonym stężeniem homocysteiny. Badanie pomaga ocenić, czy przyczyną wysokiej homocysteiny jest niedobór folianów.

Częstotliwość badania zależy od celu jego wykonania:

• Przed ciążą, zarówno u kobiet jak i u mężczyzn zaleca się jednorazowe wykonanie badania w okresie planowania ciąży, aby upewnić się co do prawidłowego stężenia.
• W diagnostyce anemii wykonuje się je jednorazowo w panelu badań razem z witaminą B12 i morfologią krwi.
• W monitorowaniu, u pacjentów z grup ryzyka (np. z chorobami jelit, na niektórych lekach), częstotliwość badania ustala lekarz.

Prawidłowe przygotowanie do badania jest kluczowe dla uzyskania miarodajnego wyniku.

• Badanie należy wykonać na czczo, co najmniej 12-14 godzin po ostatnim posiłku (ostatni posiłek zaleca się o godzinie 18:00).
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody. Ułatwi to pobranie krwi.
• Należy odstawić wszystkie preparaty zawierające kwas foliowy (w tym multiwitaminy i witaminy z grupy B) na co najmniej 24 godziny przed badaniem.
• Należy unikać spożywania alkoholu na 24 godziny przed badaniem.

Na stężenie kwasu foliowego we krwi może wpływać wiele czynników.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Spożycie produktów bogatych w foliany (zielone warzywa liściaste, nasiona roślin strączkowych, pełnoziarniste produkty zbożowe) lub żywności fortyfikowanej.
  • •
    W ciąży i podczas laktacji zapotrzebowanie na kwas foliowy znacząco wzrasta.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stany obniżające stężenie to alkoholizm, zespoły złego wchłaniania (celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna), niedoczynność tarczycy, choroby nowotworowe, łuszczyca. Hemoliza (rozpad krwinek w próbce) może fałszywie zawyżyć wynik.
  • •
    Stany podwyższające stężenie są rzadkie. Mogą towarzyszyć niedoborowi witaminy B12 (tzw. „pułapka folianowa”).
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki obniżające stężenie, takie jak metotreksat, niektóre leki przeciwpadaczkowe (fenytoina, karbamazepina), sulfasalazyna.
  • •
    Suplementacja kwasem foliowym podwyższa jego stężenie we krwi.

Wynik badania zawsze musi być zinterpretowany w odniesieniu do Twojego stanu klinicznego i wyników innych badań, zwłaszcza witaminy B12.

• Obniżone stężenie (niedobór). Niski poziom kwasu foliowego jest stanem wymagającym interwencji. Może prowadzić do:
• • •
    Zwiększonego ryzyka wad cewy nerwowej u płodu. To najpoważniejsza konsekwencja niedoboru u kobiet planujących ciążę.
  • •
    Anemii megaloblastycznej, objawiającej się osłabieniem, zmęczeniem i bladością.
  • •
    Wzrostu stężenia homocysteiny, co zwiększa ryzyko chorób serca i naczyń.
• Podwyższone stężenie najczęściej jest wynikiem suplementacji. Bardzo wysokie stężenia mogą maskować niedobór witaminy B12, dlatego zawsze należy oceniać oba parametry łącznie.