Ospa wietrzna — objawy, leczenie, szczepionka

Ospa wietrzna – co to za choroba?

Ospa wietrzna to choroba wywoływana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (łac. Varicella zoster virus VZV) z rodziny Herperviridae. Jest wysoce zakaźna, szybko rozprzestrzenia się drogą kropelkową (kichanie, kaszel, mówienie). Wraz z ruchami powietrza przenosi się nawet na odległość kilkudziesięciu metrów – stąd nazwa ospa wietrzna (wiatrówka). Wirusem można się również zarazić poprzez bezpośredni kontakt z pęcherzami. 

Jak długo chory zaraża?

Kto jest szczególnie narażony na zachorowanie?

• Niemowlęta i małe dzieci;
• dorośli, którzy nie zachorowali na ospę wietrzną w dzieciństwie;
• osoby, które nie zostały zaszczepione na ospę wietrzną;
• wszyscy, którzy mają kontakt z dużymi grupami dzieci: pracownicy żłobków, przedszkoli, szkół, szpitali dziecięcych, domów dziecka;
• kobiety ciężarne;
• osoby z obniżoną odpornością: zakażone wirusem HIV, nowotworem, po przeszczepach, w trakcie i po chemioterapii, stosujące leki immunosupresyjne oraz sterydy.

Ospa wietrzna – objawy

Od momentu zarażenia do pojawienia się pierwszych objawów zwykle mija 10-21 dni (średnio 14). U noworodków i niemowląt objawy mogą wystąpić szybciej. Natomiast u osób z niedoborem odporności czas wylęgania choroby może wynosić nawet 35 dni. Na początku objawy nie wskazują jednoznacznie na ospę wietrzną. U chorych pojawia się gorączka, ból głowy, zmęczenie i brak apetytu. Może też dojść do powiększenia węzłów chłonnych.

Ospa wietrzna – pierwsze objawy

• Gorączka,
• zmęczenie,
• utrata apetytu,
• bóle głowy,
• nieżyt nosa,
• ból brzucha,
• powiększenie węzłów chłonnych.

Charakterystycznym objawem ospy wietrznej jest wysypka tzw. osutka pęcherzowa, która najczęściej pojawia się w drugiej dobie po wystąpieniu pierwszych objawów. Na początku zmiany skórne widoczne są na plecach, klatce piersiowej oraz twarzy. Następnie rozprzestrzeniają się na całe ciało. Wysypka pojawia się w miejscach intymnych oraz na owłosionej skórze głowy. Zmiany obecne są również na błonach śluzowych – w jamie ustnej, krtani, jelitach, powiekach, ujściu cewki moczowej oraz na wewnętrznych wargach sromowych.

Ospa wietrzna u dzieci

Ospa u dzieci najczęściej występuje do 10 r.ż. i to u nich ma najłagodniejszy przebieg. Duże skupiska dzieci (żłobki, przedszkola, szkoły) i szybkie rozprzestrzenianie się wirusa sprzyjają zakażeniom. Szacuje się, że 9/10 dzieci, które miało kontakt z wirusem, zachoruje na ospę wietrzną. Jeśli podejrzewasz wiatrówkę u dziecka, skonsultuj się z pediatrą.

Ospa wietrzna u niemowlaka

Podobnie jak u starszych dzieci, również u niemowląt ospa wietrzna ma raczej łagodny przebieg. Jeśli karmisz maleństwo piersią, jest niższa szansa na zachorowanie, ze względu na obecne w mleku przeciwciała. W przypadku zachorowania objawy ospy wietrznej mogą być dla maluszka uciążliwe. Towarzysząca dziecku wysypka potrafi być bardzo swędząca, dlatego trzeba zadbać o krótkie przycięcie paznokci, aby dziecko nie rozdrapywało krostek. W czasie choroby kąp dziecko w letniej wodzie i dokładnie osuszaj skórę.

Ospa wietrzna u nastolatków i dorosłych

Objawy ospy wietrznej u nastolatków i dorosłych są takie same jak u dzieci, ale jej przebieg może być cięższy a powikłania groźniejsze. Szczególnie u dorosłych istnieje większe ryzyko zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia kości, stawów, mięśnia sercowego, nerek i wątroby. Na szczęście ospa wietrzna u dorosłych występuje niezwykle rzadko. Większość dorosłych przeszła ospę w dzieciństwie lub została zaszczepiona.

Ospa wietrzna a ciąża

Wirus ospy wietrznej jest groźny zarówno dla kobiet w ciąży, jak i dla rozwijającego się płodu. Jeśli planujesz zajść w ciążę, a nie byłaś szczepiona i nie przeszłaś wiatrówki, rozważ szczepienie ochronne. Lekarze zalecają, aby starania o dziecko rozpocząć nie wcześniej niż miesiąc po przyjęciu ostatniej dawki szczepionki. Szczepienie powinny rozważyć szczególnie kobiety, które starają się o kolejne dziecko. Jeśli starsza pociecha uczęszcza do żłobka, przedszkola lub szkoły, jest większa szansa, że przyniesie wirusa ospy do domu.

Zachorowanie na ospę wietrzną w trakcie ciąży zwiększa ryzyko poronienia i wystąpienia wad płodu. Może także dojść do rozwoju ospy wrodzonej u dziecka. Choroba objawia się niską masą urodzeniową, wadami neurologicznymi, zmianami skórnymi, wadami oczu, deformacją kończyn oraz upośledzeniem umysłowym.

Ospa wietrzna a inne choroby

Objawy ospy wietrznej są raczej charakterystyczne, ale niektóre zmiany skórne mogą budzić wątpliwości. W jakich chorobach występuje wysypka podobna do ospy?

Ospa wietrzna a półpasiec

Ospa wietrzna i półpasiec to dwie różne choroby, ale wywoływane przez tego samego wirusa. Na wiatrówkę najczęściej chorują dzieci do 10. roku życia, natomiast na półpasiec częściej zapadają dorośli. Po przebyciu ospy wietrznej wirus pozostaje w organizmie i jeśli tylko napotka odpowiednie warunki, uaktywni się i wywoła chorobę. Półpasiec pojawia się u osób o obniżonej odporności, np.: niedożywionych, zakażonych wirusem HIV, przyjmujących leki immunosupresyjne, podczas chemio- i radioterapii oraz kobiet w ciąży.

Półpasiec łatwo odróżnić od ospy wietrznej. W obu chorobach jednym z objawów jest wysypka (osutka pęcherzykowa). W przypadku ospy wietrznej zajmuje całe ciało, łącznie z owłosioną skórą głowy i błonami śluzowymi. Natomiast w przypadku półpaśca wysypka pojawia się na brzuchu, tułowiu i plecach, i to tylko po jednej stronie ciała.

Ospa wietrzna a bostonka

W ospie wietrznej zmiany występuje na całym ciele i ma charakter grudkowo-krostkowy. W przypadku bostonki zmiany są podłużne i występują głównie na dłoniach i stopach. Dowiedz się więcej o bostonce.

Ospa wietrzna a małpia ospa

Ospa wietrzna i małpia ospa wywoływane są przez dwa zupełnie różne wirusy. Pierwsze objawy w obu przypadkach są podobne, ale podczas małpiej ospy dochodzi również do powiększenia węzłów chłonnych, co nie ma miejsca w wiatrówce. Inaczej też wygląda zmiany skórne. W ospie wietrznej zmiany są drobne o charakterze grudkowo-krostkowym i rozsiane po całym ciele. W małpiej ospie zmiany ewoluują. Na początku pojawiają się plamy, następnie krostki, które z czasem przechodzą w pęcherze wypełnione płynem.

Ospa wietrzna — leczenie

Ospę wietrzną u osób z prawidłową odpornością leczy się objawowo. Zaleca się stosowanie leków przeciwgorączkowych, przeciwbólowych i przeciwświądowych. Zmiany skórne warto smarować preparatami wysuszającymi, które przyspieszą gojenie i zminimalizują ryzyku powstania blizn. Większość maści na ospę wietrzną wykazuje również działanie przeciwświądowe.

Czym smarować krosty? Jak złagodzić swędzenie?

Podczas choroby należy ściśle dbać o higienę skóry. Wskazane są codziennie prysznice, ewentualnie krótkie kąpiele, natomiast lepiej unikać długiego moczenia się w wannie. Zarówno zbyt długi kontakt wysypki z wodą, jak i zaniechanie kąpieli w trakcie choroby zwiększa ryzyko nadkażeń bakteryjnych. Do kąpieli można dodać sody oczyszczonej lub niegotowanych płatków owsianych, dzięki czemu złagodzimy swędzenie. Krosty można smarować maścią kalaminową, która łagodzi podrażnienia i zmniejsza świąd.

Jak leczyć ospę wietrzną na wargach sromowych?

Swędząca wysypka w miejscach intymnych, szczególnie na wargach sromowych, powoduje olbrzymi dyskomfort. Środki, jakimi radzisz sobie z wysypką na ciele, nie zawsze mogą być nakładane na miejsca intymne. Co możesz zrobić? Jest kilka sprawdzonych sposobów.

Podczas ospy wietrznej unikaj długich kąpieli, ale jak najbardziej wskazane są nasiadówki w naparze z rumianku. Dodaj do wody kilka kropli nadmanganianu potasu (barwi wodę na różowo), który działa odkażająco. Miejsca intymne możesz też smarować maścią z lidokainą, która wykazuje działanie przeciwbólowe. Ulgę, ale też szybsze gojenie zmian skórnych, zapewni noszenie bawełnianej bielizny.

Jeśli ospa wietrzna dotyczy dziecka w wieku niemowlęcym, na czas choroby warto zrezygnować z pieluszek. Skóra, która nie ma zapewnionej swobodnej wymiany powietrza, trudniej się goi. Do tego ciągły kontakt z wilgocią sprzyja nadkażeniom bakteryjnym zmian skórnych. Co zatem możesz zrobić, jeśli rezygnacja z pieluszek nie wchodzi w grę?

• Często wymieniaj pieluszki, aby skóra była sucha;
• delikatnie przemywaj i dokładnie osuszaj skórę podczas każdej zmiany pieluszki;
• przed nałożeniem pampersa, posmaruj skórę płynnym pudrem na bazie tlenku cynku — jest to substancja lecznicza, która osusza zmiany, działa odkażająco, przeciwświądowo i łagodzi podrażnienia.

Co stosować na gorączkę podczas ospy?

Podczas ospy wietrznej nie można stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) takich jak ibuprofen i aspiryna. NLPZ zwiększają ryzyko zespołu Reye’a – groźnych powikłań objawiających się patologicznymi zmianami w wielu narządach. Śmiertelność w przypadku zespołu Reye’a wynosi 50%.

Co zatem można podać dziecku na gorączkę i jak złagodzić ból? Najbezpieczniejszym rozwiązaniem będą leki oparte na paracetamolu. Te również obniżają gorączkę i działają przeciwbólowo, ale nie zwiększają ryzyka powikłań.

Dlaczego w trakcie ospy nie mogę podać dziecku ibuprofenu?

Ibuprofen jest składnikiem wielu leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, również tych dla dzieci. Należy do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. W wielu przypadkach przynosi ulgę w chorobie, jednak podczas ospy wietrznej pod żadnym pozorem nie podawaj go dziecku. Dlaczego?Stosowanie ibuprofenu podczas ospy wietrznej znacznie zwiększa ryzyko powikłań. Lek sprawia, że zmiany skórne są bardziej podatne na zakażenie. Może to prowadzić do poważnych zakażeń bakteryjnych, w konsekwencji do martwicy skóry i tkanek miękkich. Zobacz, w jakich sytuacjach nie można stosować ibuprofenu.

Kiedy można mówić o końcu choroby?

Okres wylęgania, czyli czas od zakażenia do pojawienia się pierwszych objawów choroby, trwa zazwyczaj 10-21 dni. Chory zaczyna zarażać innych 2 dni przed wystąpieniem pierwszych objawów i zaraża do momentu, kiedy wyschnie ostatnia zmiana, co trwa średnio 6 dni. W ciągu następnych 2 tygodni zmiany się goją, a strupki odpadają samoistnie.

Szczepionka na ospę wietrzną

W Stanach Zjednoczonych i w wielu krajach Europy szczepienia przeciwko ospie wietrznej są obowiązkowe. W Polsce szczepionka znajduje się na liście zalecanych szczepień ochronnych. Według Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego szczepionka obowiązkowa jest dla kilku grup:

• dzieci do 12. roku życia, które znajdują się w grupie ryzyka, czyli:
• zakażonych wirusem HIV;
• chorych na ostrą białaczkę limfoblastyczną w okresie reemisji;
• przed chemioterapią;
• przed terapią lekami immunosupresyjnymi;
• z upośledzeniem odporności;
• uczęszczających do żłobków i klubów dziecięcych;
• przebywające w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, pielęgnacyjno-leczniczych, opiekuńczo-wychowawczych, opiekuńczo-terapeutycznych;
• przebywające w domach dziecka i ośrodkach przedadopcyjnych;
• przebywające w domach pomocy społecznej;
• przebywających w domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży.

U osób, które nigdy nie przeszły ospy wietrznej i nie zostały w przeszłości zaszczepione, szczepienie jest jedynie zalecane. Szczepionkę podaje się w dwóch dawkach. Pierwszą dawkę można podać już w 10. miesiącu życia, chociaż zaleca się odczekać aż dziecko skończy 1 rok. Drugą dawkę szczepionki można podać po minimum 6 tygodniach od przyjęcia pierwszej, a najlepiej po 3 miesiącach.

Szczepionka na ospę wietrzną jest bezpieczna i bardzo dobrze tolerowana. Skuteczność szczepienia po przyjęciu dwóch dawek wynosi ponad 95%. U osób zdrowych między 5. a 42. dniem po szczepieniu czasami pojawia się niewielka wysypka. Zwykle jest to około 50 zmian. U osób z obniżoną odpornością dodatkowo może wystąpić gorączka. Szczepiąc dziecko przeciwko ospie wietrznej, nie tylko uchronimy je przed powikłaniami i hospitalizacją, ale również przed uciążliwymi objawami choroby.

Ile kosztuje szczepionka na ospę wietrzną?

W 2021 roku średni koszt szczepionki na ospę wietrzną wynosił 270 zł. Jest to cena za jedną dawkę, a zalecane są dwie, dlatego trzeba liczyć się z wydatkiem rzędu 540 zł. Wiele grup dzieci do 12. roku życia, w tym dzieci uczęszczające do żłobków i klubów dziecięcych mają refundowane szczepienie.

Powikłania po ospie wietrznej

Powikłania po ospie wietrznej występują niezwykle rzadko. Częściej dotykają dorosłych niż dzieci. Jednak wirus w organizmie pozostaje i w przyszłości może wywołać półpasiec.

Możliwe powikłania po ospie wietrznej:

• bakteryjne zakażenia skóry i tkanek miękkich, w tym zakażenia paciorkowcami z grupy A;
• trwałe blizny;
• zapalenie ucha środkowego;
• zapalenie płuc;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
• zapalenie mózgu i móżdżku;
• zapalenie mięśnia sercowego;
• zapalenie nerek;
• zapalenie kości i stawów;
• małopłytkowość;
• półpasiec;
• zespół Reye’a.

Ryzyko powikłań zminimalizujemy, jeśli w trakcie choroby będziemy przestrzegać zaleceń lekarza. Należy też pamiętać, że podczas wiatrówki nie można zażywać niesteroidowych leków przeciwzapalnych (aspiryna, ibuprofen).