Małpia ospa – czy jest groźna?

Małpia ospa — co to za choroba?

Małpia ospa jest wywoływana przez wirusa małpiej ospy (MPXV) należącego do rodzaju Orthopoxvirus z rodziny Poxviridae. Jest chorobą odzwierzęcą, co oznacza, że zarażamy się nią od zwierząt, ale może być też przenoszona między ludźmi. Wbrew nazwie głównymi nosicielami wirusa nie są małpy, tylko gryzonie, głównie wiewiórki i szczury. Nazwa choroby nawiązuje do naczelnych, ponieważ to właśnie u małp w 1958 roku pierwszy raz zaobserwowano symptomy choroby. Pierwsze przypadki wśród ludzi wykryto 12 lat później w 1970 roku.

Małpia ospa: status 2024

Obecnie mówi się o nowym, groźniejszym szczepie małpiej ospy. Jego przypadki notowane są poza Afryką (głównym siedliskiem choroby). 15 sierpnia Szwecja poinformowała o wykryciu zakażenia na swoim terytorium. Pojawiają się też doniesienia z Azji: 14 sierpnia do Tajlandii przybył Europejczyk zakażony małpią ospą, choroba ta dotarła zatem również do Azji.

Główny Inspektorat Sanitarny obecnie aktualizuje wytyczne w zakresie postępowania w przypadku zakażenia wirusem mpox. Eksperci epidemiolodzy tłumaczą jednak, że choć wirus ma potencjał epidemiczny, jednak ryzyko jego transmisji w Europie jest nieduże - zwłaszcza, jeśli pojedyncze przypadki zostaną szybko wykryte i odizolowane.

Wirus prawdopodobnie nie zagrozi większości z nas - warto jednak przygotować swój organizm na kontakt z różnymi patogenami i wykonać pakiet badań sprawdzających odporność. A osoby, które martwią się o swoje zdrowie po powrocie z wakacji w Afryce czy Azji, mogą wykonać pakiet badań po powrocie ze strefy tropikalnej.

Małpia ospa – drogi zakażenia

Człowiek wirusem małpiej ospy może się zarazić od chorych zwierząt lub ludzi. W przypadku zwierząt do zakażenia dochodzi w wyniku fizycznego kontaktu z wydzielinami lub płynami ustrojowymi (krew, ślina). Obecnie w Europie małpia ospa nie przenosi się drogą odzwierzęcą. Między ludźmi wirus małpiej ospy przenosi się drogą kropelkową, w wyniku bezpośredniego kontaktu ze skórą chorego oraz podczas kontaktów intymnych. Przebywanie w tym samym pomieszczeniu, a w szczególności używanie tych samych przedmiotów (ręczników, pościeli, ubrań, sztućców oraz innych przedmiotów, które mają kontakt z ustami lub ze skórą) również może prowadzić do zakażenia.

Nie ma jednoznacznych danych na temat tego, jak długo chora osoba zaraża. Nie jest też pewne, czy osoby przechodzące małpią ospę bezobjawowo stanowią zagrożenie dla innych. Natomiast pewne jest, że najszybciej można zarazić się od osób, u których występują zmiany skórne. Dlatego dopóki zmiany całkowicie nie znikną, a skóra się nie zagoi, osoby chore powinny pozostać na kwarantannie.

Małpia ospa – objawy

Od momentu zakażenia do pojawienia się pierwszych objawów zwykle mija 7-14 dni. W niektórych przypadkach pierwsze symptomy choroby mogą się pojawić nawet po 21 dniach. Na początku objawy są nieswoiste, co oznacza, że mogą wystąpić również w przypadku innych chorób. Należą do nich: gorączka, ból głowy, mięśni, pleców, ogólne osłabienie i spadek energii. Dochodzi też do miejscowego powiększenia węzłów chłonnych, co odróżnia małpią ospę od ospy wietrznej.

Pierwsze objawy małpiej ospy:

• wysoka gorączka >38,5⁰C;
• ból głowy;
• ból mięśni;
• ból pleców;
• ogólne osłabienie i spadek energii;
• powiększenie węzłów chłonnych.

Objawy małpiej ospy po 1-3 dniach od wystąpienia pierwszych symptomów choroby

Po 1-3 dniach od wystąpienia pierwszych objawów dochodzą zmiany skórne. Pojawia się wysypka. Na początku zmiany są płaskie, przypominają „zwykłe” plamy na skórze. Następnie wypełniają się płynem i powstają pęcherze. Z czasem zmiany wysychają i odpadają, a pod spodem tworzy się nowa warstwa skóry.

Na początku wysypka pojawia się na twarzy, w jamie ustnej, następnie rozprzestrzenia się na całe ciało. Zmiany pokrywają wewnętrzną część dłoni, podeszwy stóp, pachwiny, genitalia, okolice odbytu, oczy, usta i gardło. W ciężkich przypadkach wysypka pojawia się także na owłosionej skórze głowy. Po małpiej ospie pozostają blizny, które mogą się utrzymywać nawet kilka lat.

Objawy małpiej ospy po 1-3 dniach od pojawienia się pierwszych objawów:

•       wysypka w postaci plamistych wykwitów, z czasem zmieniających się w pęcherze wypełnione płynem;
•       bóle głowy;
•       bóle mięśni;
•       bóle gardła;
•       kaszel;
•       osłabienie.

Choroba trwa zazwyczaj od 2 do 4 tygodni.

Małpia ospa u dzieci

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia dzieci są bardziej narażone na zakażenie niż dorośli. Objawy choroby, szczególnie zmiany skórne, często mogą być mylone z objawami innych chorób zakaźnych np. bostonki czy ospy wietrznej. Dlatego jeśli podejrzewamy u dziecka małpią ospę, należy zasięgnąć porady lekarza.

Małpia ospa a ciąża

Kobiety w ciąży, podobnie jak dzieci, są bardziej narażone na zakażenie wirusem małpiej ospy. Choroba może mieć u nich cięższy przebieg. Jest też większa szansa na wystąpienie cięższych powikłań. Zarażenie stanowi także zagrożenie dla płodu — zarówno w trakcie ciąży, jak i porodu. Nie ma pewności, czy wirus może przenosić się wraz z mlekiem matki, jednak bliski kontakt matki i dziecka podczas karmienia zwiększa szansę na zakażenie. W związku z tym lekarze zalecają, aby kobiety chore na małpią ospę w okresie laktacji powstrzymały się od karmienia piersią.

Małpia ospa ­­– leczenie

Nie ma leku na małpią ospę, dlatego stosuje się leczenie objawowe. Najczęściej są to leki przeciwwirusowe: cydofowir, brincidofovir, tekowirymat, jednak obecnie nie ma wystarczających badań, aby ocenić ich skuteczność w przypadku małpiej ospy. W razie potrzeby można zastosować też leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwświądowe.

Jak leczyć pęcherzyki z płynem na skórze?

W przypadku zmian w jamie ustnej pomóc mogą płukanki z solą. Na zmiany skórne dobre będą ciepłe kąpiele z dodatkiem sody oczyszczonej lub soli magnezowej (EPSOM). W przypadku bolących zmian w okolicach odbytu i jamie ustnej stosować można również lidokainę w formie maści. Jest to lek o silnym miejscowym działaniu przeciwbólowym. Pęcherzyki z płynem na skórze można przemywać środkiem odkażającym.

Małpia ospa – powikłania

W większości przypadków małpia ospa przebiega łagodnie. Najczęstszymi powikłaniami są blizny, które utrzymują się na skórze nawet kilka lat. W przypadku ciężkiego przebiegu choroby dodatkowo może dojść do uszkodzenia narządów wewnętrznych. Śmiertelność małpiej ospy wynosi 3-6%.

Czy małpia ospa jest groźna?

Na pewno jest to choroba, której nie można lekceważyć.

Małpia ospa a inne choroby

Pierwsze objawy nie wskazują jednoznacznie na małpią ospę, dlatego w początkowej fazie może być mylona z innymi chorobami.

Małpia ospa a ospa wietrzna

Ospa wietrzna, potocznie zwana wiatrówką, jest wywoływana przez zupełnie innego wirusa niż małpia ospa. Jest chorobą wieku dziecięcego i bardzo łatwo przenosi się drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt. Obie choroby łatwo od siebie odróżnić, ponieważ w przypadku ospy wietrznej nie dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych. Inaczej też wyglądają zmiany skórne. Wysypka w ospie wietrznej jest raczej drobna, ma postać pęcherzyków lub grudek. Zmiany są swędzące i rozsiane po całym ciele. W przypadku małpiej ospy na skórze najpierw pojawiają się plamy, które z czasem zamieniają się w pęcherze wypełnione płynem.

Małpia ospa a półpasiec

Półpasiec jest wywoływany przez tego samego wirusa co ospa wietrzna, jednak objawy obu chorób znacznie się różnią. W przypadku półpaśca wysypką pokryta jest tylko jedna strona ciała.

Małpia ospa a bostonka

Wysypka występująca w przypadku małpiej ospy może być mylona z bostonką, szczególnie że w obu przypadkach zmiany pojawiają się na dłoniach i stopach. Jednak charakterystycznym objawem przy zakażeniu wirusem małpiej ospy są powiększone węzły chłonne, co nie ma miejsca w przypadku bostonki.

Małpia ospa a HIV

Osoby zakażone wirusem HIV, które nie są objęte odpowiednim leczeniem, mają osłabiony system odpornościowy. To oznacza, że nie tylko są bardziej podatne na zarażenie wirusem małpiej ospy, ale także mogą przechodzić chorobę ciężej niż osoby zdrowe. Natomiast osoby objęte prawidłowym leczeniem przechodzą małpią ospę tak samo, jak osoby zdrowe, a nawet — dzięki przyjmowanym lekom na HIV — ich system odpornościowy może lepiej radzić sobie z innymi infekcjami.

Kiedy małpia ospa zaczęła rozprzestrzeniać się na świecie, u wielu osób każda nowa zmiana na skórze zaczęła budzić podejrzenia. Szczególnie wiele obaw pojawiło się u osób będących nosicielami wirusa HIV. Dlaczego? 

Zarażenie wirusem HIV daje wiele objawów. Część z nich obejmuje zmiany skórne. Najczęściej jest to wysypka grudkowo-plamista, obejmująca twarz, tułów i dłonie. Może też wystąpić łojotokowe zapalenie skóry, atopowe zapalenie skóry lub łuszczyca. Zmiany w przypadku zakażenia wirusem HIV mogą mieć różną postać, natomiast w przypadku małpiej ospy są charakterystyczne. Zaczynają się na twarzy, a następnie rozprzestrzeniają na całe ciało. Na początku mają charakter plamkowy. Z czasem zamieniają się w grudki i wypukłe pęcherze wypełnione płynem. Na koniec tworzą się strupki, po których pozostają blizny.

Małpia ospa w Polsce i w Europie

Według danych za lipiec 2022 roku w Europie wykryto w sumie ponad 10,5 tysiąca przypadków małpiej ospy, z czego 40 w Polsce. Według rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2022 roku osoby chore na małpią ospę lub z podejrzeniem choroby muszą być poddane hospitalizacji. Natomiast osoby, które miały kontakt z osobą chorą, mają obowiązek 21-dniowej kwarantanny. Podobnie jest w innych krajach Unii Europejskiej oraz w Wielkiej Brytanii. 

Na razie nie są planowane ograniczenia w podróży, a tym bardziej lockdown. Jednak każdego dnia rejestruje się nowe przypadki małpiej ospy, dlatego nie jest wykluczone, że w przyszłości zostaną wprowadzone obostrzenia, jak to miało miejsce w przypadku COVID-19.

Aktualne informacje na temat małpiej ospy w Polsce i na świecie można znaleźć na stronie Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control).

Małpia ospa – szczepionka

Nie istnieje dedykowana szczepionka przeciwko małpiej ospie, ale w niektórych krajach stosuje się szczepionkę przeciwko ospie prawdziwej, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się wirusa – oba wirusy są ze sobą spokrewnione. Według Centrum Kontroli i Profilaktyki Chorób CDC (Centers for Disease Control and Prevention) z siedzibą w USA szczepionka przeciwko ospie prawdziwej chroni przed małpią ospą w 85%.

W niektórych krajach, na przykład w Holandii, gdzie odnotowano liczne przypadki zakażeń, grupy szczególnie narażone na zarażenie wirusem małpiej ospy, są poddawane obowiązkowym szczepieniom. Przeważnie są to pracownicy służby zdrowia oraz osoby aktywnie seksualnie.

Warto przypomnieć, że w Polsce do 1980 roku były obowiązkowe szczepienia przeciwko ospie prawdziwej. Szczepionka dawała niemal 100% ochronę przed zachorowaniem do 5 lat od momentu zaszczepienia. Po tym czasie jej skuteczność zaczynała spadać, jednak w dalszym ciągu chroniła organizm przed zaostrzonym przebiegiem infekcji. Szczepiąc się dzisiaj przeciwko ospie prawdziwej, zyskujemy odporność przeciwko małpiej ospie na poziomie około 85%.

Czy zatem można powiedzieć, że osoby zaszczepione ponad 42 lata temu są bardziej odporne na wirusa małpiej ospy? Ciężko jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Z badań wynika, że szczepionka przeciwko ospie prawdziwej działa od 1 do 75 lat, przy czym w większości przypadków jest to okres 20-40 lat. Okres ochronny zależy między innymi od rodzaju podanej szczepionki, a także od indywidualnych cech organizmu.