TIBC

Badanie TIBC, czyli całkowita zdolność wiązania żelaza (z ang. Total Iron Binding Capacity), to test laboratoryjny, który pośrednio mierzy stężenie transferyny – kluczowego białka odpowiedzialnego za transport żelaza we krwi. Transferyna, produkowana w wątrobie, działa jak „taksówka” dla żelaza: odbiera je z jelit (z pożywienia) oraz ze śledziony (z rozpadu starych krwinek) i dostarcza do miejsc, gdzie jest ono potrzebne, głównie do szpiku kostnego w celu produkcji hemoglobiny i nowych czerwonych krwinek.

Wynik TIBC nie mówi nam, ile żelaza jest aktualnie we krwi, ale pokazuje, ile żelaza transferyna jest w stanie maksymalnie związać i transportować. Innymi słowy, odzwierciedla on liczbę „wolnych miejsc” w „taksówkach” dla żelaza.

Interpretacja TIBC opiera się na prostej zasadzie:

• Gdy w organizmie brakuje żelaza, wątroba stara się to zrekompensować i produkuje więcej transferyny, aby wychwycić każdą dostępną cząsteczkę żelaza. W efekcie rośnie liczba „wolnych miejsc”, a wynik TIBC jest wysoki.
• Gdy w organizmie jest nadmiar żelaza lub gdy toczy się przewlekły stan zapalny, produkcja transferyny spada. W efekcie jest mniej „wolnych miejsc”, a wynik TIBC jest niski.

Badanie TIBC jest zlecane głównie w ramach diagnostyki niedokrwistości (anemii) oraz przy podejrzeniu zaburzeń metabolizmu żelaza.

Można zlecić badanie, gdy:

• Wyniki podstawowej morfologii krwi są nieprawidłowe i wskazują na anemię (niski poziom hemoglobiny, hematokrytu, małe i blade czerwone krwinki – MCV, MCH, MCHC).
• Występują objawy sugerujące niedobór żelaza, takie jak:
• • •
    Przewlekłe zmęczenie, osłabienie, bladość skóry i błon śluzowych.
  • •
    Łamliwość włosów i paznokci, zajady w kącikach ust.
  • •
    Bóle i zawroty głowy, problemy z koncentracją.
  • •
    Spaczony apetyt (np. ochota na jedzenie kredy, lodu).
• Występują objawy mogące sugerować nadmiar żelaza (hemochromatozę), np. bóle stawów, zmęczenie, bóle brzucha.
• Podejrzewana jest anemia chorób przewlekłych, która towarzyszy długotrwałym stanom zapalnym, chorobom autoimmunologicznym czy nowotworom.
• Konieczne jest monitorowanie leczenia preparatami żelaza lub leczenia hemochromatozy.

Badanie to jest kluczowe w diagnostyce różnicowej przyczyn niedokrwistości. Kto powinien się na nie zgłosić?

• Osoby ze zdiagnozowaną anemią o niejasnej przyczynie. TIBC, w połączeniu z żelazem i ferrytyną, pozwala precyzyjnie odróżnić anemię z niedoboru żelaza od anemii chorób przewlekłych, co ma fundamentalne znaczenie dla wyboru leczenia.
• Kobiety z obfitymi miesiączkami i kobiety w ciąży, są to grupy szczególnie narażone na niedobór żelaza z powodu zwiększonej utraty lub zapotrzebowania na ten pierwiastek.
• Osoby na dietach eliminacyjnych (np. wegańskiej, wegetariańskiej). Diety te mogą wiązać się z niższym spożyciem lub gorszą przyswajalnością żelaza.
• Osoby z chorobami przewodu pokarmowego. Schorzenia takie jak celiakia czy choroby zapalne jelit mogą upośledzać wchłanianie żelaza, prowadząc do jego niedoboru.
• Pacjenci z chorobami przewlekłymi. U osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów, chorobami nerek czy nowotworami, ocena gospodarki żelazowej jest ważnym elementem kompleksowej opieki.

Badanie TIBC wykonuje się zazwyczaj jednorazowo w ramach panelu diagnostycznego. Jego powtarzanie może być zalecone przez lekarza i specjalistę medycznego w celu monitorowania skuteczności leczenia niedoboru żelaza lub w trakcie terapii chorób przewlekłych. Nie jest to badanie wykonywane rutynowo w celach profilaktycznych u osób bez objawów i czynników ryzyka.

Aby uzyskać wiarygodny wynik, należy przestrzegać kilku kluczowych zasad.

• Badanie wykonaj na czczo, co najmniej 8-12 godzin po ostatnim posiłku.
• Krew należy pobrać w godzinach porannych, najlepiej między 7:00 a 10:00. Stężenie żelaza, które jest potrzebne do interpretacji TIBC, ulega wahaniom dobowym.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Należy odstawić preparaty zawierające żelazo na co najmniej 24-48 godzin przed badaniem.
• W dniu poprzedzającym badanie unikaj intensywnego wysiłku fizycznego.

Na wynik TIBC mogą wpływać różne stany fizjologiczne i chorobowe.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    W późnym okresie ciąży TIBC fizjologicznie wzrasta.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stany podwyższające TIBC to łównie niedobór żelaza.
  • •
    Stany obniżające TIBC to przewlekłe stany zapalne, choroby nowotworowe, choroby nerek (zespół nerczycowy, gdzie dochodzi do utraty transferyny z moczem), niedożywienie, hemochromatoza (genetyczna choroba związana z nadmiarem żelaza).
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki mogące podwyższać TIBC to doustne środki antykoncepcyjne.

Wynik badania TIBC nigdy nie jest interpretowany w oderwaniu od stężenia żelaza i ferrytyny. Dopiero zestawienie tych parametrów daje pełny obraz.

• Wysoka wartość TIBC najczęściej wskazuje na niedobór żelaza w organizmie. Organizm, „czując” brak tego pierwiastka, zwiększa produkcję transferyny, aby jak najefektywniej wychwytywać jego resztki. Wysokie TIBC, niskie żelazo i niska ferrytyna to klasyczny obraz niedokrwistości z niedoboru żelaza.
• Niska wartość TIBC może sugerować kilka różnych stanów:
• • •
    Niskie TIBC, niskie żelazo i prawidłowa/wysoka ferrytyna to typowy obraz anemii chorób przewlekłych. W tym przypadku w organizmie toczy się stan zapalny, który blokuje żelazo w magazynach (stąd wysoka ferrytyna) i jednocześnie hamuje produkcję transferyny.
  • •
    Niskie TIBC, wysokie żelazo i wysoka ferrytyna mogą wskazywać na hemochromatozę, czyli przeładowanie organizmu żelazem. Nadmiar żelaza powoduje wysycenie transferyny i hamuje jej dalszą produkcję.
  • •
    Niskie TIBC może też towarzyszyć niedożywieniu lub stanom z utratą białka (np. przez nerki).