Selen, ilościowo

Badanie stężenia selenu (Se) to pomiar we krwi poziomu jednego z najważniejszych dla zdrowia pierwiastków śladowych. Mimo że organizm potrzebuje go w niewielkich ilościach, selen jest absolutnie kluczowym składnikiem wielu enzymów i białek (selenoprotein), które pełnią fundamentalne role w utrzymaniu wewnętrznej równowagi organizmu.

Główne zadania selenu to:

• Wsparcie funkcji tarczycy. Selen jest niezbędny do prawidłowej produkcji i przemiany hormonów tarczycowych. Gruczoł tarczowy jest organem o najwyższej koncentracji selenu w całym ciele. Jego niedobór może zaburzać pracę tarczycy i nasilać procesy autoimmunologiczne, np. w chorobie Hashimoto.
• Działanie antyoksydacyjne. Selen jest kluczowym składnikiem peroksydazy glutationowej – jednego z najsilniejszych enzymów antyoksydacyjnych. Chroni on komórki przed uszkodzeniami powodowanymi przez wolne rodniki i stres oksydacyjny, spowalniając procesy starzenia.
• Wzmocnienie odporności. Odpowiedni poziom selenu jest konieczny do prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego. Wspiera on zarówno odpowiedź komórkową, jak i produkcję przeciwciał, pomagając w walce z infekcjami.
• Wpływ na płodność. U mężczyzn selen jest ważny dla produkcji i ruchliwości plemników.
• Stężenie selenu w organizmie zależy głównie od diety, a zawartość tego pierwiastka w produktach spożywczych jest ściśle związana z jego ilością w glebie. Gleby w Polsce i wielu regionach Europy są ubogie w selen, co może sprzyjać powstawaniu niedoborów. Badanie jego stężenia pozwala ocenić, czy Twój organizm jest odpowiednio zaopatrzony w ten cenny mikroelement.

Badanie stężenia selenu wykonuje się w przypadku podejrzenia jego niedoboru lub nadmiaru, a także w monitorowaniu leczenia i suplementacji.

Warto wykonać badanie, jeśli obserwujesz u siebie niespecyficzne objawy, które mogą wskazywać na niedobór selenu:

• Przewlekłe zmęczenie, osłabienie mięśni.
• Obniżona odporność, częste infekcje.
• Problemy z tarczycą lub zdiagnozowana choroba Hashimoto.
• Pogorszenie kondycji włosów i paznokci, ich łamliwość i wypadanie.
• Problemy z płodnością (zwłaszcza u mężczyzn).
• Zaburzenia nastroju, obniżona koncentracja.

Badanie jest również wskazane przy podejrzeniu nadmiaru selenu (selenozy), która może być skutkiem nieprawidłowej suplementacji. Objawy to m.in.:

• Charakterystyczny czosnkowy zapach z ust.
• Metaliczny posmak w ustach.
• Nudności, biegunka.
• Zmiany na paznokciach.
• Drażliwość, zmęczenie, zaburzenia neurologiczne.

Badanie to jest szczególnie ważne dla osób z grup ryzyka niedoboru lub tych, które chcą świadomie zadbać o swoją dietę i suplementację.

• Osoby z chorobami tarczycy, zwłaszcza pacjenci z chorobą Hashimoto i niedoczynnością tarczycy. Odpowiedni poziom selenu jest kluczowy dla prawidłowej funkcji tego gruczołu i może wpływać na poziom przeciwciał anty-TPO.
• Osoby z obniżoną odpornością. Jeśli często łapiesz infekcje, warto sprawdzić, czy przyczyną nie jest niedobór tego ważnego dla odporności pierwiastka.
• Osoby na dietach eliminacyjnych. Diety ubogie w ryby, mięso czy produkty zbożowe mogą nie dostarczać odpowiedniej ilości selenu.
• Pacjenci z chorobami jelit i zaburzeniami wchłaniania. Schorzenia takie jak celiakia czy choroba Leśniowskiego-Crohna mogą upośledzać przyswajanie mikroelementów.
• Osoby planujące suplementację selenem. Selen ma wąski indeks terapeutyczny, co oznacza, że różnica między dawką leczniczą a toksyczną jest niewielka. Nigdy nie należy rozpoczynać suplementacji „w ciemno”. Badanie przed i w trakcie suplementacji pozwala na bezpieczne i skuteczne wyrównanie ewentualnych niedoborów.
• Pary starające się o dziecko. Selen wpływa na płodność zarówno kobiet, jak i mężczyzn.

Częstotliwość badania zależy od jego celu.

• Diagnostycznie wykonuje się je jednorazowo, w celu oceny wyjściowego stężenia.
• Przed rozpoczęciem świadomej suplementacji.
• W monitorowaniu suplementacji warto oznaczyć stężenie kontrolne po kilku miesiącach od rozpoczęcia przyjmowania preparatu, aby ocenić jej skuteczność i uniknąć ryzyka przedawkowania.

• Badanie należy wykonać na czczo, co najmniej 8 godzin po ostatnim posiłku.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Przed badaniem warto wypić szklankę niegazowanej wody. Odpowiednie nawodnienie organizmu ułatwia pobranie krwi, zwłaszcza u osób, u których występują z tym trudności.
• Suplementy diety zawierające selen warto odstawić na co najmniej 3 dni przed badaniem.

Na stężenie selenu może mieć wpływ kilka czynników.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Dieta to główny czynnik determinujący poziom selenu. Najbogatsze źródła to orzechy brazylijskie, ryby i owoce morza, podroby, jaja i produkty pełnoziarniste.
  • •
    Miejsce zamieszkania. Zawartość selenu w glebie w danym regionie geograficznym ma bezpośredni wpływ na jego ilość w lokalnej żywności.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stany obniżające stężenie to choroby zapalne jelit, celiakia, niewydolność nerek, choroby wątroby.
  • •
    Stany podwyższające stężenie są związane głównie z nadmierną suplementacją lub ekspozycją zawodową (np. w przemyśle elektronicznym, szklarskim).

• Niski poziom selenu wskazuje na jego niedobór, który może przyczyniać się do:
• • •
    Zaburzeń funkcjonowania tarczycy, zwłaszcza u osób z chorobą Hashimoto.
  • •
    Osłabienia układu odpornościowego i zwiększonej podatności na infekcje.
  • •
    Osłabienia mięśni, w tym mięśnia sercowego (kardiomiopatia).
  • •
    Problemów z płodnością u mężczyzn.
  • •
    Pogorszenia nastroju i funkcji poznawczych.
• Wysoki poziom selenu jest stanem toksycznym (selenoza), prawie zawsze spowodowanym nierozważną i nadmierną suplementacją. Jego objawy to m.in. czosnkowy oddech, metaliczny smak w ustach, nudności, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, a w cięższych przypadkach nawet uszkodzenie układu nerwowego.