Progesteron

Badanie stężenia progesteronu we krwi to pomiar poziomu jednego z najważniejszych żeńskich hormonów płciowych. Progesteron, często nazywany „hormonem ciążowym”, odgrywa absolutnie kluczową rolę w regulacji cyklu miesiączkowego i utrzymaniu ciąży. Jest on produkowany głównie przez ciałko żółte – strukturę, która powstaje w jajniku po owulacji, a w trakcie ciąży jego produkcję przejmuje łożysko. Niewielkie ilości tego hormonu wytwarzane są również przez nadnercza.

Główne zadania progesteronu w organizmie kobiety to:

• Przygotowanie macicy na przyjęcie zarodka. Po owulacji wysokie stężenie progesteronu powoduje zmiany w błonie śluzowej macicy (endometrium), przygotowując ją na implantację (zagnieżdżenie się) zapłodnionej komórki jajowej. Stwarza idealne warunki do rozwoju ciąży.
• Utrzymanie wczesnej ciąży. Progesteron odpowiada za podtrzymanie ciąży na jej początkowym etapie. Hamuje skurcze mięśnia macicy, zapobiegając poronieniu, a także stymuluje rozwój gruczołów mlecznych.
• Regulacja cyklu miesiączkowego. Spadek stężenia progesteronu pod koniec cyklu (w przypadku braku zapłodnienia) jest sygnałem do rozpoczęcia miesiączki.
• Badanie stężenia progesteronu pozwala ocenić, czy w danym cyklu doszło do owulacji i czy ciałko żółte funkcjonuje prawidłowo, produkując wystarczającą ilość hormonu, by umożliwić zajście w ciążę i jej utrzymanie.

Badanie progesteronu wykonuje się w ściśle określonych momentach cyklu miesiączkowego lub ciąży, aby uzyskać wiarygodne i użyteczne klinicznie informacje. Jego stężenie zmienia się bowiem diametralnie w zależności od fazy cyklu.

Główne wskazania do wykonania badania to:

• Potwierdzenie owulacji, to najczęstsze wskazanie. Pomiar progesteronu w drugiej połowie cyklu pozwala ocenić, czy doszło do jajeczkowania. Jest to kluczowy element diagnostyki niepłodności.
• Ocena wydolności ciałka żółtego. Jeśli stężenie progesteronu w fazie lutealnej jest zbyt niskie, może to wskazywać na tzw. niewydolność ciałka żółtego, co utrudnia zagnieżdżenie zarodka i utrzymanie ciąży.
• Diagnostyka przyczyn nieregularnych miesiączek lub ich braku. Badanie pomaga w ocenie, czy cykle są owulacyjne.
• Monitorowanie wczesnej ciąży, zwłaszcza u kobiet z historią poronień lub z plamieniami/krwawieniami. Prawidłowe stężenie progesteronu jest ważnym wskaźnikiem dobrze rozwijającej się ciąży.
• Różnicowanie ciąży prawidłowej i pozamacicznej. W połączeniu z badaniem beta-HCG, niskie stężenie progesteronu może sugerować ciążę rozwijającą się nieprawidłowo lub poza jamą macicy.
• Monitorowanie owulacji w cyklach stymulowanych w ramach leczenia niepłodności.

• Dla kobiet starających się o dziecko to podstawowe badanie w diagnostyce niepłodności. Potwierdzenie owulacji jest pierwszym i kluczowym krokiem na drodze do rodzicielstwa.
• Kobietom z nieregularnymi cyklami miesiączkowymi badanie pozwala sprawdzić, czy przyczyną nieregularnych krwawień są cykle bezowulacyjne, co wymaga dalszej diagnostyki i leczenia.
• Kobietom z historią poronień. Niewydolność ciałka żółtego i zbyt niskie stężenie progesteronu mogą być przyczyną wczesnych utrat ciąży. Ocena jego poziomu pomaga w identyfikacji problemu.
• Kobietom we wczesnej ciąży z niepokojącymi objawami. W przypadku wystąpienia plamień, krwawień lub bólu brzucha na początku ciąży, stężenie progesteronu (obok beta-HCG) pomaga w ocenie jej żywotności i ryzyka poronienia.
• Kobietom doświadczającym objawów mogących wskazywać na niski progesteron. Plamienia przedmiesiączkowe, skrócona druga faza cyklu czy objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) mogą być związane z niedoborem progesteronu.

Częstotliwość i termin badania są kluczowe i zawsze powinny być ustalane z lekarzem.

• W celu potwierdzenia owulacji badanie wykonuje się jednorazowo w szczycie fazy lutealnej. W typowym, 28-dniowym cyklu jest to najczęściej między 21. a 23. dniem cyklu. W przypadku cykli o innej długości, badanie wykonuje się na około 7 dni przed spodziewaną miesiączką.
• W monitorowaniu ciąży, w razie potrzeby lekarz może zlecić serię pomiarów co kilka dni na początku ciąży.
• W diagnostyce niepłodności lekarz może zalecić wykonanie badania w kilku kolejnych cyklach, aby ocenić powtarzalność owulacji.

• Na badanie należy zgłosić się na czczo, co najmniej 8 godzin po ostatnim posiłku.
• Rano przed badaniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych (7:00-10:00), ponieważ progesteron wydzielany jest pulsacyjnie i jego stężenie może się wahać w ciągu dnia.

Na stężenie progesteronu wpływają przede wszystkim naturalne zmiany w cyklu miesiączkowym i ciąży.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Faza cyklu miesiączkowego jest to najważniejszy czynnik. W fazie folikularnej (pierwsza połowa cyklu) stężenie jest bardzo niskie. Po owulacji gwałtownie rośnie, osiągając szczyt w połowie fazy lutealnej, a następnie spada tuż przed miesiączką.
  • •
    Stężenie progesteronu stale rośnie przez cały okres ciąży, osiągając bardzo wysokie wartości w III trymestrze.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stany podwyższające stężenie to ciąża, ciąża mnoga, niektóre torbiele jajników, zaśniad groniasty, niektóre nowotwory jajnika i nadnerczy.
  • •
    Stany obniżające stężenie to cykle bezowulacyjne, niewydolność ciałka żółtego, zagrażające poronienie, ciąża pozamaciczna, stan przedrzucawkowy, wewnątrzmaciczne obumarcie płodu.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Suplementacja progesteronem, niektóre leki stosowane w stymulacji owulacji podwyższają stężenie.
  • •
    Niektóre leki hormonalne (np. antykoncepcyjne), leki przeciwgrzybicze obniżają stężenie.

Interpretacja niskiego wyniku zależy od fazy cyklu.

• Niskie stężenie w fazie lutealnej (ok. 7 dni po owulacji) może wskazywać na brak owulacji w danym cyklu lub na niewydolność ciałka żółtego. Oznacza to, że organizm nie produkuje wystarczającej ilości hormonu, aby odpowiednio przygotować macicę do ciąży, co może być przyczyną niepłodności lub wczesnych poronień.
• • •
    Niskie stężenie we wczesnej ciąży jest sygnałem alarmowym i może wskazywać na zagrożenie poronieniem lub na ciążę pozamaciczną.
• Podwyższone stężenie w fazie lutealnej zazwyczaj jest to dobry znak, potwierdzający przebytą owulację i dobrą funkcję ciałka żółtego.
• • •
    Bardzo wysokie stężenie (poza ciążą) może wskazywać na obecność niektórych torbieli jajników lub, w rzadkich przypadkach, na schorzenia nowotworowe jajników lub nadnerczy.