Parathormon (intact)

Parathormon (PTH) to hormon produkowany przez cztery małe gruczoły, zwane przytarczycami, które zlokalizowane są na szyi, zazwyczaj na tylnej powierzchni tarczycy. Jego głównym i kluczowym dla naszego życia zadaniem jest utrzymanie prawidłowego stężenia wapnia i fosforu we krwi. Można go porównać do precyzyjnego termostatu wapniowego naszego organizmu.

Gdy stężenie wapnia we krwi spada, przytarczyce natychmiast uwalniają PTH. Hormon ten działa na trzy sposoby, aby podnieść poziom wapnia do normy:

• Uwalnia wapń zmagazynowany w kościach.
• Zmniejsza wydalanie wapnia z moczem przez nerki.
• Stymuluje nerki do produkcji aktywnej formy witaminy D, która z kolei zwiększa wchłanianie wapnia z pożywienia w jelitach.

Gdy stężenie wapnia wraca do normy, produkcja PTH jest hamowana.

• Jednocześnie PTH wpływa na obniżenie stężenia fosforanów we krwi poprzez zwiększenie ich wydalania z moczem.
• To doskonały przykład pętli ujemnego sprzężenia zwrotnego, która zapewnia idealną równowagę dla prawidłowej mineralizacji kości.

Badanie krwi mierzy stężenie tzw. intakt PTH (iPTH), czyli całej, biologicznie aktywnej cząsteczki hormonu, co pozwala na precyzyjną ocenę funkcji przytarczyc.

Badanie parathormonu zaleca się niemal zawsze w odpowiedzi na nieprawidłowy wynik stężenia wapnia i fosforu we krwi. Jest to kluczowy krok w znalezieniu przyczyny zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej.

Główne wskazania do badania:

• Nieprawidłowe stężenie wapnia to najważniejsze wskazanie. Badanie PTH wykonuje się zarówno przy zbyt wysokim stężeniu wapnia (hiperkalcemia), jak i przy zbyt niskim (hipokalcemia), aby ustalić, czy przyczyna leży w przytarczycach, czy w innym miejscu.
• Podejrzenie nadczynności przytarczyc. Objawy mogą być niespecyficzne i obejmować przewlekłe zmęczenie, osłabienie, depresję, bóle kości i stawów, bóle brzucha, zaparcia, kamicę nerkową, wzmożone pragnienie i częste oddawanie moczu.
• Podejrzenie niedoczynności przytarczyc. Objawy to głównie drętwienie i mrowienie (zwłaszcza wokół ust i w palcach), bolesne kurcze mięśni (tężyczka), niepokój, lęk, sucha skóra.
• Diagnostyka metabolicznych chorób kości, takich jak zaawansowana osteoporoza.
• Monitorowanie pacjentów z przewlekłą chorobą nerek, u których często dochodzi do rozwoju tzw. wtórnej nadczynności przytarczyc.

Badanie PTH jest ważnym elementem specjalistycznej diagnostyki. Polecamy je w szczególności:

• Osobom, u których w badaniach laboratoryjnych stwierdzono nieprawidłowe stężenie wapnia i fosforu.
• Pacjentom z objawami, które mogą wskazywać na nadczynność lub niedoczynność przytarczyc.
• Pacjentom ze zdiagnozowaną przewlekłą chorobą nerek, zwłaszcza w zaawansowanych stadiach.
• Osobom z nawracającą kamicą nerkową.
• Pacjentom z ciężką osteoporozą, u których należy wykluczyć hormonalne przyczyny utraty masy kostnej.
• Osobom po operacji tarczycy, u których istnieje ryzyko przypadkowego uszkodzenia lub usunięcia przytarczyc.

Częstotliwość badania parathormonu zależy od sytuacji klinicznej.

• W diagnostyce zazwyczaj badanie wykonuje się jednorazowo, zawsze w połączeniu z jednoczesnym pomiarem stężenia wapnia i fosforu.
• U pacjentów po operacji przytarczyc lub z przewlekłą chorobą nerek, częstotliwość badania ustala lekarz endokrynolog lub nefrolog. Kontrole mogą odbywać się co kilka miesięcy, aby oceniać skuteczność leczenia.

Parathormon jest hormonem o krótkim czasie półtrwania i jego stężenie podlega wahaniom, dlatego prawidłowe przygotowanie jest bardzo ważne.

• Badanie należy wykonać na czczo, co najmniej 8-12 godzin po ostatnim posiłku.
• Badanie zdecydowanie należy wykonać rano, najlepiej między godziną 7:00 a 9:00. Wydzielanie PTH podlega rytmowi dobowemu, a najwyższe stężenia osiąga w godzinach wczesnoporannych.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Przed pobraniem krwi warto odpocząć przez kilkanaście minut w pozycji siedzącej.

Na stężenie PTH we krwi wpływa wiele czynników, które lekarz musi uwzględnić przy interpretacji wyniku.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Rytm dobowy. Najwyższe stężenie występuje wczesnym rankiem, najniższe późnym rankiem.
  • •
    Stężenie wapnia we krwi to główny regulator. Niski wapń stymuluje, a wysoki hamuje wydzielanie PTH.
  • •
    Niskie stężenie magnezu może hamować wydzielanie PTH.
  • •
    Wysokie stężenie fosforanów stymuluje wydzielanie PTH.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Nadczynność przytarczyc może być pierwotna (spowodowana gruczolakiem przytarczyc), wtórna (w odpowiedzi na niski wapń, np. w niewydolności nerek lub przy niedoborze witaminy D) lub rzadko trzeciorzędowa.
  • •
    Niedoczynność przytarczyc najczęściej jest wynikiem uszkodzenia gruczołów podczas operacji tarczycy.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki takie jak fosforany, leki przeciwdrgawkowe, sterydy, lit czy leki moczopędne mogą wpływać na stężenie PTH.

Wynik badania parathormonu jest bezwartościowy bez jednoczesnej oceny stężenia wapnia. Dopiero zestawienie tych dwóch parametrów pozwala na prawidłową interpretację.

• Wysoki PTH i wysoki wapń – taki obraz najczęściej wskazuje na pierwotną nadczynność przytarczyc. Oznacza to, że jeden z gruczołów (zazwyczaj z powodu łagodnego guza – gruczolaka) produkuje nadmiar PTH w sposób autonomiczny, nie reagując na hamujące działanie wysokiego stężenia wapnia.
• Wysoki PTH i niski (lub prawidłowy) wapń wskazują na wtórną nadczynność przytarczyc. Jest to prawidłowa, kompensacyjna reakcja organizmu na stan, który powoduje obniżenie poziomu wapnia. Najczęstsze przyczyny to przewlekła choroba nerek oraz ciężki niedobór witaminy D.
• Niski PTH i niski wapń jest charakterystyczny dla niedoczynności przytarczyc. Gruczoły są uszkodzone i nie są w stanie wyprodukować odpowiedniej ilości hormonu, aby podnieść niski poziom wapnia.
• Niski PTH i wysoki wapń sugerują, że przytarczyce działają prawidłowo (hamują produkcję PTH w odpowiedzi na wysoki wapń), a przyczyna hiperkalcemii leży gdzie indziej, np. w chorobie nowotworowej produkującej substancje podobne do PTH, lub w zatruciu witaminą D.