Fosfataza zasadowa

Badanie stężenia fosfatazy zasadowej, nazywanej też fosfatazą alkaliczną (ALP), to pomiar aktywności enzymu, który odgrywa istotną rolę w wielu procesach metabolicznych w organizmie. Enzym ten występuje w różnych formach, zwanych izoenzymami, które są charakterystyczne dla poszczególnych tkanek.

Główne źródła fosfatazy zasadowej we krwi to:

• Wątroba i drogi żółciowe. Izoenzym wątrobowy jest produkowany w komórkach wyściełających przewody żółciowe.
• Kości. Izoenzym kostny jest wytwarzany przez osteoblasty – komórki odpowiedzialne za tworzenie i mineralizację kości.
• Jelita. Izoenzym jelitowy, którego stężenie może wzrastać po tłustym posiłku.
• Łożysko. W trakcie ciąży pojawia się izoenzym łożyskowy.

Badanie aktywności ALP jest zlecane w celu oceny funkcji wątroby i dróg żółciowych oraz w diagnostyce chorób układu kostnego.

Można wykonać badanie, jeśli występują u Ciebie objawy, które mogą wskazywać na:

• Choroby wątroby lub dróg żółciowych:
• • •
    Żółtaczka (zażółcenie skóry i oczu).
  • •
    Ból w prawej, górnej części brzucha.
  • •
    Nudności, wymioty.
  • •
    Ciemne zabarwienie moczu i odbarwione stolce.
  • •
    Uporczywy świąd skóry, który jest typowy dla cholestazy.
• Choroby kości:
• • •
    Bóle kości, zwłaszcza o charakterze przewlekłym.
  • •
    Deformacje kostne.
  • •
    Częste lub patologiczne złamania, które występują przy niewielkim urazie.

Badanie to jest szczególnie ważne w diagnostyce pacjentów z określonymi objawami lub z grup ryzyka chorób wątroby i kości.

• Osoby z objawami chorób wątroby i dróg żółciowych. ALP jest bardzo czułym wskaźnikiem cholestazy (zastoju żółci), spowodowanej np. kamicą przewodową, zapaleniem dróg żółciowych czy nowotworami. Jego wysoki poziom jest silnym sygnałem do dalszej diagnostyki obrazowej (np. USG).
• Pacjenci z podejrzeniem chorób kości. Aktywność ALP wzrasta w stanach wzmożonej przebudowy kośćca. Jest pomocna w diagnostyce takich schorzeń jak choroba Pageta, krzywica u dzieci, osteomalacja (rozmiękanie kości) u dorosłych, a także w ocenie przerzutów nowotworowych do kości.
• Dzieci i młodzież w okresie wzrostu. U dzieci i nastolatków obserwuje się fizjologicznie wysoki poziom ALP, co jest związane z intensywnym wzrostem kości. Badanie pomaga w ocenie, czy ten wzrost jest prawidłowy, oraz w diagnostyce ewentualnych zaburzeń, np. krzywicy.
• Kobiety w ciąży. W II i III trymestrze ciąży poziom ALP naturalnie wzrasta z powodu produkcji izoenzymu łożyskowego. Wiedza o tym jest istotna w interpretacji wyników.
• Pacjenci z podwyższonym stężeniem GGTP, jeśli podwyższone jest zarówno ALP, jak i GGTP, niemal na pewno wskazuje to na wątrobową lub żółciową przyczynę problemu. Jeśli podwyższone jest tylko ALP, a GGTP jest w normie, przyczyny należy szukać w układzie kostnym.

Częstotliwość badania zależy od stanu klinicznego.

• Profilaktycznie badanie fosfatazy zasadowej jest częścią panelu prób wątrobowych, które warto wykonywać raz w roku.
• Diagnostycznie zazwyczaj wykonuje się je jednorazowo w celu ustalenia przyczyny objawów.
• W monitorowaniu chorób przewlekłych, u pacjentów z chorobami wątroby lub kości, lekarz ustala indywidualny harmonogram kontroli, aby monitorować postęp choroby i efekty leczenia.

Aby uzyskać wiarygodny wynik, należy odpowiednio przygotować się do badania.

• Badanie należy wykonać na czczo, co najmniej 8-12 godzin po ostatnim posiłku. Spożycie posiłku, zwłaszcza tłustego, może spowodować przejściowy wzrost aktywności izoenzymu jelitowego.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody. Ułatwi to pobranie krwi.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych (7:00-10:00).

Na aktywność fosfatazy zasadowej wpływa wiele czynników, dlatego jej wynik należy interpretować z uwzględnieniem wieku, płci i stanu fizjologicznego.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Dzieci i młodzież w okresie intensywnego wzrostu mają fizjologicznie znacznie wyższe wartości ALP (nawet 3-4 krotnie) niż dorośli.
  • •
    Aktywność ALP rośnie w II i III trymestrze ciąży.
  • •
    Tłusty posiłek może podnieść poziom izoenzymu jelitowego.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stany podwyższające stężenie związane z wątrobą i drogami żółciowymi to kamica dróg żółciowych, zapalenie dróg żółciowych, nowotwory, pierwotna marskość żółciowa, polekowe i toksyczne uszkodzenie wątroby.
  • •
    Stany podwyższające stężenie związane z kośćmi to choroba Pageta, krzywica, osteomalacja, nowotwory kości, przerzuty do kości, gojenie się złamań, nadczynność przytarczyc.
  • •
    Inne stany podwyższające stężenie to choroby jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego), zawał serca, niektóre nowotwory.
  • •
    Stany obniżające stężenie to niedoczynność tarczycy, niedożywienie (zwłaszcza niedobór cynku i magnezu), ciężka niedokrwistość, hipofosfatazja (rzadka choroba genetyczna).
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Podwyższać stężenie mogą leki przeciwpadaczkowe, antybiotyki, werapamil, niektóre leki hormonalne.

• Podwyższone stężenie. Wzrost aktywności fosfatazy zasadowej jest ważnym sygnałem diagnostycznym. Aby ustalić jego źródło, warto ocenić jej stężenie razem z wynikiem GGTP:
• • •
    Wysokie ALP i wysokie GGTP silnie wskazuje na przyczynę leżącą w wątrobie lub drogach żółciowych. Najczęściej jest to sygnał cholestazy, czyli problemu z prawidłowym odpływem żółci.
  • •
    Wysokie ALP i prawidłowe GGTP z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na kostne podłoże problemu. Może to być związane z intensywną przebudową kości, procesem zapalnym w kościach lub chorobą nowotworową.

• Obniżone stężenie. Niska aktywność ALP występuje rzadko, ale może być istotna klinicznie. Może wskazywać na niedożywienie, niedobory cynku lub magnezu, a także na rzadkie choroby genetyczne (hipofosfatazja) lub zaburzenia hormonalne (niedoczynność tarczycy).