CEA

Badanie stężenia CEA (antygenu karcynoembrionalny, z ang. Carcinoembryonic Antigen) to pomiar we krwi poziomu specyficznego białka, które jest zaliczane do grupy tzw. markerów nowotworowych. CEA jest glikoproteiną, która w warunkach fizjologicznych produkowana jest w dużych ilościach w życiu płodowym, głównie przez komórki przewodu pokarmowego i trzustki. Po urodzeniu jej produkcja gwałtownie spada i u zdrowych dorosłych osób jej stężenie we krwi jest bardzo niskie lub niewykrywalne.

Ponowna, wzmożona produkcja i wzrost stężenia CEA we krwi może pojawić się w przebiegu niektórych chorób, przede wszystkim nowotworowych. Komórki rakowe, zwłaszcza te wywodzące się z przewodu pokarmowego (jelito grube), mogą odzyskać zdolność do produkcji tego płodowego białka.

Należy z całą mocą podkreślić, że badanie CEA nie jest testem przesiewowym służącym do wczesnego rozpoznawania raka u osób bezobjawowych. Jego swoistość i czułość są do tego celu zbyt niskie. Jego największa wartość i podstawowe zastosowanie to:

• Monitorowanie skuteczności leczenia onkologicznego: spadek stężenia CEA po operacji lub w trakcie chemioterapii jest dobrym sygnałem prognostycznym, wskazującym na odpowiedź na leczenie.
• Wczesne sygnalizowanie wznowy choroby. Systematyczny wzrost stężenia CEA w kolejnych, seryjnych pomiarach u pacjenta po zakończonym leczeniu może być pierwszym sygnałem powrotu choroby, często na wiele miesięcy przed pojawieniem się objawów klinicznych czy zmian w badaniach obrazowych.

Badanie stężenia CEA wykonuje się w ściśle określonych sytuacjach klinicznych, głównie w onkologii.

Główne wskazania do wykonania badania to:

• Przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego oznaczenie wyjściowego stężenia CEA u pacjenta ze zdiagnozowanym nowotworem (zwłaszcza rakiem jelita grubego lub odbytu). Wysoki poziom przed operacją może być związany z większym zaawansowaniem choroby i gorszym rokowaniem.
• Monitorowanie odpowiedzi na leczenie. Seryjne pomiary CEA w trakcie i po zakończeniu terapii (operacji, chemioterapii, radioterapii) pozwalają ocenić jej skuteczność.
• Długoterminowa obserwacja po leczeniu. Regularne, cykliczne badanie CEA (np. co 3-6 miesięcy) jest kluczowym elementem nadzoru onkologicznego po leczeniu raka jelita grubego. Narastające stężenie CEA jest sygnałem alarmowym, który skłania do natychmiastowego poszerzenia diagnostyki w poszukiwaniu wznowy lub przerzutów.
• Pomocniczo w diagnostyce niektórych objawów lub nowotworów. Choć CEA nie służy do stawiania diagnozy, jego bardzo wysoki poziom u osoby z niejasnymi objawami może ukierunkować dalsze poszukiwania w stronę nowotworów przewodu pokarmowego.

Badanie to jest przeznaczone głównie dla pacjentów onkologicznych lub osób z obciążeniem rodzinnym.

• Pacjenci ze zdiagnozowanym rakiem jelita grubego i odbytnicy to najważniejsza grupa. CEA jest podstawowym markerem wykorzystywanym do oceny rokowania i monitorowania tej choroby.
• Podwyższone stężenie CEA może występować również w innych nowotworach, takich jak rak płuca, piersi, trzustki, żołądka, jajnika czy rak rdzeniasty tarczycy. W tych przypadkach również może służyć jako narzędzie do monitorowania.
• W przypadku pacjentów z podejrzeniem przerzutów nowotworowych o nieznanym punkcie wyjścia wysokie stężenie CEA może pomóc ukierunkować diagnostykę w poszukiwaniu pierwotnego ogniska nowotworu.

Częstotliwość badania CEA jest zawsze ustalana przez lekarza onkologa i zależy od rodzaju nowotworu, etapu leczenia i indywidualnego ryzyka pacjenta.

• Przed leczeniem wykonuje się je jednorazowo w celu ustalenia wartości wyjściowej.
• Po operacji radykalnej pierwsze badanie kontrolne wykonuje się zazwyczaj po kilku tygodniach od zabiegu.
• W trakcie nadzoru onkologicznego, u pacjentów po leczeniu raka jelita grubego badanie wykonuje się regularnie, np. co 3 miesiące przez pierwsze 2-3 lata, a następnie co 6 miesięcy. O regularności zawsze decyduje lekarz onkolog.

Przygotowanie do badania jest proste, ale kluczowe jest unikanie palenia papierosów.

• Zaleca się, aby badanie wykonać na czczo, co najmniej 8 godzin po ostatnim posiłku.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.

Czynniki patologiczne:

• Stanem podwyższającym stężenie (nowotworowym) jest rak jelita grubego i odbytnicy, rak płuca, piersi, trzustki, żołądka, jajnika i rak rdzeniasty tarczycy.
• Łagodny, ale często istotny wzrost CEA może być także spowodowany przez:
• • •
    Choroby zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna).
  • •
    Choroby wątroby (zapalenie, marskość).
  • •
    Przewlekłe zapalenie trzustki.
  • •
    Choroby płuc (przewlekła obturacyjna choroba płuc – POChP).
  • •
    Polipy jelita grubego.
  • •
    Chorobę wrzodową żołądka.

Czynniki fizjologiczne:

• Palenie papierosów to najczęstsza nienowotworowa przyczyna podwyższonego CEA.

Wzrost stężenia CEA jest sygnałem, który zawsze wymaga uwagi, ale jego interpretacja zależy od kontekstu klinicznego.

• U pacjenta ze zdiagnozowanym nowotworem:
• • •
    Przed leczeniem wysoki poziom może korelować z większym zaawansowaniem choroby.
  • •
    Brak spadku po operacji może sugerować, że zabieg nie był radykalny i w organizmie pozostały komórki nowotworowe.
  • •
    Wzrost w trakcie obserwacji jest to sygnał alarmowy, który może jako pierwszy wskazywać na wznowę choroby lub pojawienie się przerzutów.
• U osoby bez diagnozy onkologicznej:
• • •
    Niewielki wzrost najczęściej jest spowodowany paleniem papierosów lub łagodnymi chorobami zapalnymi (jelit, wątroby, trzustki).
  • •
    Znaczny wzrost jest bardziej niepokojący i skłania do pilnego poszerzenia diagnostyki w kierunku poszukiwania przyczyny wzrostu stężenia (rozważenie ukrytego nowotworu, zwłaszcza w obrębie przewodu pokarmowego).