CA 15-3

Antygen nowotworowy CA 15-3 (ang. Cancer Antigen 15-3) to białko (glikoproteina), które jest produkowane przez różne komórki organizmu, w szczególności przez komórki gruczołu piersiowego. W przebiegu raka piersi jego stężenie we krwi może znacząco wzrosnąć, co czyni go jednym z najważniejszych markerów wykorzystywanych w opiece nad pacjentkami z tym nowotworem.

Głównym i nieocenionym zastosowaniem badania CA 15-3 jest monitorowanie przebiegu leczenia u pacjentek ze zdiagnozowanym, zaawansowanym rakiem piersi. Zmiany jego stężenia w czasie są dla onkologa cenną informacją o dynamice choroby.

Wykonanie badania CA 15-3 zaleca się w ściśle określonych sytuacjach onkologicznych.

Główne wskazania do badania:

• Monitorowanie leczenia zaawansowanego lub przerzutowego raka piersi to najważniejsze zastosowanie tego markera. Seryjne pomiary stężenia CA 15-3 pozwalają lekarzowi ocenić, czy nowotwór odpowiada na zastosowaną terapię (chemioterapię, hormonoterapię, leczenie biologiczne). Spadek stężenia jest dobrym sygnałem, natomiast jego wzrost może wskazywać na progresję choroby.
• Wczesne sygnalizowanie wznowy choroby. U pacjentek po zakończonym leczeniu raka piersi (zwłaszcza w II i III stadium zaawansowania), regularne monitorowanie CA 15-3 może pomóc we wcześniejszym zasygnalizowaniu nawrotu, często przed pojawieniem się objawów klinicznych czy zmian w badaniach obrazowych.
• Pomocniczo w ocenie rokowania u pacjentek ze zdiagnozowanym rakiem piersi. Wyjściowe stężenie markera może dostarczyć dodatkowych informacji.
• W nadzorze onkologicznym u nosicielek mutacji BRCA1/BRCA2. U kobiet z bardzo wysokim, genetycznie uwarunkowanym ryzykiem raka piersi, badanie CA 15-3 bywa wykorzystywane jako jeden z elementów regularnej kontroli, zawsze w połączeniu z badaniami obrazowymi (mammografia, rezonans magnetyczny).

Badanie to jest przeznaczone dla bardzo konkretnej grupy pacjentek, jako element specjalistycznej opieki onkologicznej.

• Pacjentkom ze zdiagnozowanym rakiem piersi, zwłaszcza w stadium zaawansowanym lub z przerzutami, w celu monitorowania skuteczności terapii.
• Kobietom po zakończonym radykalnym leczeniu raka piersi, w ramach długoterminowej obserwacji i wczesnego wykrywania ewentualnej wznowy.
• Kobietom z grupy bardzo wysokiego, dziedzicznego ryzyka raka piersi (nosicielkom mutacji w genach BRCA1 i BRCA2), w ramach specjalistycznego nadzoru onkologicznego.
• W wybranych przypadkach, w diagnostyce różnicowej, gdy istnieje podejrzenie przerzutów raka piersi o nieznanym punkcie wyjścia.

Częstotliwość wykonywania badania CA 15-3 jest ściśle uzależniona od etapu choroby i planu leczenia.

• W monitorowaniu leczenia harmonogram ustala lekarz onkolog. W trakcie aktywnej terapii kontrole mogą odbywać się co kilka miesięcy.
• W pierwszych latach po zakończeniu leczenia, badanie może być wykonywane co kilka miesięcy, a w kolejnych latach rzadziej, np. raz w roku.

Przygotowanie do badania jest bardzo proste.

• Badanie nie wymaga bycia na czczo. Natomiast warto zachować 2-3h odstępu między posiłkiem a pobraniem krwi. Takie działanie zapobiega tzw. próbce „lipemicznej", czyli takiej, w której znajduje się zbyt wysoka poposiłkowa ilość tłuszczów.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Krew można pobrać o dowolnej porze dnia. W przypadku badań seryjnych (monitorowania), zaleca się pobieranie krwi za każdym razem o podobnej porze, aby zapewnić pełną porównywalność wyników.

Stężenie CA 15-3 może wzrastać w wielu różnych, nie tylko nowotworowych, sytuacjach.

• Rak piersi (główna przyczyna onkologiczna).
• Inne nowotwory, takie jak rak jajnika, rak trzonu macicy, rak płuca, rak trzustki, rak żołądka.
• Łagodne zmiany w piersiach (np. torbiele, gruczolakowłókniaki).
• Endometrioza.
• Stany zapalne narządów miednicy mniejszej.
• Choroby wątroby (ostre i przewlekłe zapalenie, marskość).
• Przewlekła choroba nerek.
• Choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy).
• Ciąża (zwłaszcza III trymestr) i okres laktacji.

Wynik badania CA 15-3 jest ważną wskazówką dla onkologa, ale nigdy nie stanowi samodzielnej diagnozy i musi być interpretowany w kontekście pełnego obrazu klinicznego pacjentki.

• Podwyższone stężenie to niespecyficzny sygnał, który wymaga wnikliwej interpretacji. U kobiety bez zdiagnozowanego nowotworu, podwyższony wynik CA 15-3 nie oznacza raka piersi. Może być spowodowany wieloma stanami łagodnymi, zwłaszcza chorobami ginekologicznymi czy schorzeniami wątroby.
• • •
    W kontekście monitorowania leczenia raka piersi kluczowa jest dynamika zmian stężenia w czasie:
    – Narastające stężenie jest niepokojącym sygnałem, który może wskazywać na progresję choroby lub jej nawrót.
    – Spadające stężenie świadczy o dobrej odpowiedzi na leczenie.
    – Stabilne stężenie może oznaczać stabilizację choroby.
• Wynik w zakresie referencyjnym nie wyklucza obecności raka piersi i nie powinno to uśpić naszej czujności. We wczesnych stadiach choroby, a także u około 20-30% pacjentek z zaawansowanym rakiem, stężenie tego markera może być prawidłowe. W monitorowaniu po leczeniu utrzymujący się niski poziom jest wynikiem pożądanym.