Tryptaza

Tryptaza to enzym magazynowany w ziarnistościach mastocytów, zwanych też komórkami tucznymi. Mastocyty to komórki układu odpornościowego, które odgrywają centralną rolę w reakcjach alergicznych i zapalnych. W momencie aktywacji – na przykład przez alergen u osoby uczulonej – mastocyty gwałtownie uwalniają swoją zawartość, w tym histaminę i właśnie tryptazę.

Badanie stężenia tryptazy we krwi ma dwa główne zastosowania kliniczne, które zależą od momentu pobrania krwi:

• W trakcie ciężkiej, uogólnionej reakcji alergicznej (anafilaksji), dochodzi do masowego uwolnienia tryptazy do krwiobiegu. Jej stężenie gwałtownie rośnie, osiągając szczyt po około 1-2 godzinach od początku objawów, a następnie wraca do normy w ciągu 24 godzin. Pomiar tryptazy w tym oknie czasowym jest obiektywnym, biochemicznym dowodem, że doszło do anafilaksji, co pomaga odróżnić ją od innych stanów, które mogą ją imitować (np. omdlenie wazowagalne, atak paniki).
• Mastocytoza to rzadka choroba polegająca na nadmiernym gromadzeniu się i aktywności mastocytów w organizmie. U pacjentów z tą chorobą podstawowe, spoczynkowe stężenie tryptazy (mierzone w okresie bez objawów) jest często przewlekle podwyższone.

Wykonanie badania stężenia tryptazy zaleca się w ściśle określonych sytuacjach klinicznych, głównie w alergologii i hematologii.

• Po wystąpieniu objawów ciężkiej, uogólnionej reakcji alergicznej (anafilaksji), w celu potwierdzenia jej mechanizmu. Objawy te pojawiają się nagle i mogą obejmować:
• • •
    Zmiany skórne (pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, zaczerwienienie).
  • •
    Duszność, świszczący oddech.
  • •
    Gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego, zawroty głowy, utratę przytomności.
  • •
    Nudności, wymioty, ból brzucha.
  • •
    Kluczowy jest czas pobrania krwi: optymalnie między 30. minutą a 2.-3. godziną od początku objawów.
• W diagnostyce w kierunku mastocytozy, u pacjentów z objawami takimi jak:
• • •
    Nawracające epizody „czerwienienia się” (flushing), świąd skóry, pokrzywka barwnikowa.
  • •
    Niewyjaśnione bóle brzucha, biegunki.
  • •
    Nawracające omdlenia, spadki ciśnienia.
• Osteoporoza w młodym wieku. W tym przypadku bada się poziom podstawowy, w okresie wolnym od objawów.
• U pacjentów z historią ciężkich, zagrażających życiu reakcji anafilaktycznych po użądleniu owadów (pszczoły, osy, szerszenia), w celu oceny, czy podłożem nie jest utajona mastocytoza.

Badanie to jest przeznaczone dla pacjentów w trakcie specjalistycznej diagnostyki alergologicznej lub hematologicznej. Polecane jest:

• Osobom, które przebyły ciężką reakcję anafilaktyczną, zwłaszcza jeśli jej przyczyna nie jest jasna.
• Pacjentom, u których lekarz podejrzewa mastocytozę lub inne, rzadsze zaburzenie związane z komórkami tucznymi.
• Osobom z ciężkimi, ogólnoustrojowymi reakcjami na użądlenia owadów, u których alergolog chce ocenić ryzyko i zaplanować dalsze postępowanie (np. odczulanie).
• Pacjentom przygotowywanym do odczulania na jady owadów, jako element oceny bezpieczeństwa terapii.

Częstotliwość badania zależy od jego celu.

• W diagnostyce anafilaksji zgodnie z zaleceniami, powinno się pobrać dwie lub trzy próbki:
• • •
    Pierwszą w oknie czasowym od 30 minut do 3 godzin po rozpoczęciu reakcji.
  • •
    Drugą kontrolną, po ponad 24 godzinach od ustąpienia objawów, aby ocenić podstawowe stężenie tryptazy. Porównanie tych dwóch wyników jest kluczowe.

Przygotowanie do badania zależy od celu, w jakim jest ono wykonywane.

W diagnostyce mastocytozy (pomiar podstawowy/spoczynkowy):

• Zaleca się, aby badanie wykonać na czczo.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Krew można pobrać o dowolnej porze dnia, jednak najlepiej w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Unikaj ostrej reakcji alergicznej. Na badanie zgłoś się w okresie, kiedy nie występują u ciebie objawy ostrej reakcji alergicznej (np. po użądleniu owada, spożyciu alergenu pokarmowego czy innej sytuacji, która mogłaby sztucznie podnieść poziom tryptazy).

Wynik stężenia tryptazy jest bardzo specyficznym wskaźnikiem.

• Czas pobrania próbki, to najważniejszy czynnik w diagnostyce anafilaksji. Krew pobrana zbyt wcześnie (<15 min) lub zbyt późno (>6h) może dać wynik fałszywie ujemny.
• Choroby:
• • •
    Anafilaksja i mastocytoza to główne przyczyny wzrostu stężenia.
  • •
    Niektóre nowotwory szpiku mogą również prowadzić do podwyższenia stężenia tryptazy.
  • •
    Przewlekła choroba nerek. Upośledzone wydalanie może prowadzić do niewielkiego wzrostu stężenia podstawowego.

Interpretacja wyniku tryptazy jest ściśle zależna od kontekstu klinicznego – przede wszystkim od tego, czy badanie było wykonane w trakcie ostrych objawów, czy w okresie bezobjawowym.

• Przejściowy wzrost (wysoki poziom w trakcie objawów i powrót do normy w próbce kontrolnej), jest to obiektywne potwierdzenie, że przyczyną objawów była anafilaksja spowodowana masywną aktywacją i degranulacją komórek tucznych.
• Przewlekle podwyższone stężenie podstawowe (w okresie bez objawów) wskazuje na wysokie prawdopodobieństwo mastocytozy. Jest to jedno z mniejszych kryteriów diagnostycznych tej choroby i stanowi wskazanie do pilnego skierowania pacjenta do hematologa w celu pogłębienia diagnostyki.
• Wynik w zakresie referencyjnym w diagnostyce anafilaksji nie wyklucza reakcji, zwłaszcza jeśli krew pobrano w nieoptymalnym czasie. Anafilaksja może również zachodzić w innych mechanizmach (niezależnych od mastocytów).
• W diagnostyce mastocytozy, prawidłowy poziom podstawowy czyni tę diagnozę znacznie mniej prawdopodobną, ale jej nie wyklucza (zwłaszcza w przypadku mastocytozy ograniczonej do skóry).