Sód

Badanie stężenia sodu (Na) we krwi to pomiar poziomu najważniejszego elektrolitu znajdującego się w płynach zewnątrzkomórkowych, czyli w przestrzeni poza komórkami Twojego ciała, głównie w osoczu krwi i płynie międzytkankowym. Sód pełni rolę głównego strażnika równowagi wodnej organizmu.

Jego kluczowe funkcje to:

• Regulacja gospodarki wodnej. Sód decyduje o tym, gdzie w organizmie znajduje się woda. Mówiąc prościej, „woda podąża za sodem”. Dzięki temu pierwiastek ten utrzymuje prawidłową objętość płynów ustrojowych i zapobiega zarówno odwodnieniu, jak i przewodnieniu.
• Utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi poprzez wpływ na objętość krwi krążącej. Sód jest jednym z kluczowych regulatorów ciśnienia tętniczego.
• Przewodnictwo nerwowe i praca mięśni. Sód jest niezbędny do tworzenia i przesyłania impulsów elektrycznych w komórkach nerwowych oraz do prawidłowego kurczenia się mięśni, w tym mięśnia sercowego.
• Równowaga kwasowo-zasadowa – pomaga utrzymać odpowiednie pH organizmu.

Badanie stężenia sodu jest jednym z podstawowych oznaczeń biochemicznych. Lekarz zleca je w przypadku wystąpienia objawów, które mogą wskazywać na zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej.

Zgłoś się na badanie, jeśli obserwujesz u siebie niespecyficzne, ale niepokojące symptomy:

• Zmiany stanu świadomości: dezorientacja, splątanie, nadmierna senność lub drażliwość. Mózg jest wyjątkowo wrażliwy na wahania poziomu sodu.
• Nudności, wymioty, bóle głowy.
• Osłabienie, zmęczenie, apatia.
• Skurcze lub drżenie mięśni.

Są też bardziej charakterystyczne objawy, które mogą naprowadzić na konkretny rodzaj zaburzenia:

• W przypadku podejrzenia hiponatremii (niskiego sodu) utrata apetytu, czy zaburzenia równowagi.
• W przypadku podejrzenia hipernatremii (wysokiego sodu) wzmożone, trudne do ugaszenia pragnienie, suchość w ustach i błon śluzowych, rzadkie oddawanie moczu.

Kontrola stężenia sodu jest szczególnie ważna w określonych grupach pacjentów.

• Osoby z chorobami serca. W zaawansowanej niewydolności serca organizm ma tendencję do zatrzymywania wody, co może prowadzić do „rozcieńczenia” sodu i rozwoju hiponatremii.
• Osoby z chorobami nerek. Nerki są głównym organem regulującym poziom sodu. Ich ostra lub przewlekła niewydolność prowadzi do poważnych zaburzeń jego stężenia.
• Pacjenci z marskością wątroby często cierpią na wodobrzusze i obrzęki, którym towarzyszy hiponatremia.
• Osoby przyjmujące leki moczopędne (diuretyki). Leki te, stosowane w leczeniu nadciśnienia czy niewydolności serca, bezpośrednio wpływają na wydalanie sodu i wody przez nerki, co wymaga regularnego monitorowania.

Częstotliwość badania sodu ustala lekarz na podstawie stanu klinicznego.

• Profilaktycznie badanie może być elementem corocznego przeglądu zdrowia, zwłaszcza u osób z grup ryzyka (choroby serca, nerek, leczenie diuretykami).
• W chorobach przewlekłych, u pacjentów z niewydolnością serca czy nerek, kontrola może być konieczna co kilka miesięcy lub częściej, w zależności od stabilności stanu.
• W stanach ostrych, w szpitalu stężenie sodu może być monitorowane nawet kilka razy na dobę, aby na bieżąco korygować zaburzenia i dostosowywać płynoterapię.

Aby wynik badania był jak najbardziej wiarygodny, warto przestrzegać kilku prostych zasad.

• Zaleca się, aby na badanie wykonać na czczo, czyli 8-12 godzin po ostatnim posiłku. Jest to szczególnie ważne, jeśli wraz z sodem oznaczane są inne parametry, np. glukoza.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych.
• Przed badaniem pij normalne ilości płynów, chyba że lekarz zaleci inaczej.
• Nigdy nie odstawiaj samodzielnie leków! Tylko zgodnie z zaleceniami lekarza.

Na stężenie sodu we krwi wpływa przede wszystkim bilans wody w organizmie, a także praca nerek i układu hormonalnego.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Odwodnienie zagęszcza krew i podnosi stężenie sodu, z kolei przewodnienie („zatrucie wodne”) je obniża.
  • •
    Skrajnie wysokie lub niskie spożycie soli może w niewielkim stopniu wpłynąć na wynik.
  • •
    Intensywne pocenie się prowadzi do utraty wody i sodu.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stany podwyższające stężenie (hipernatremia) to głównie stany odwodnienia (niedostateczna podaż wody, gorączka, wymioty, biegunka), moczówka prosta (niedobór hormonu wazopresyny), nadczynność kory nadnerczy (zespół Cushinga, zespół Conna).
  • •
    Stany obniżające stężenie (hiponatremia) to niewydolność serca, marskość wątroby, niewydolność nerek, zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny (SIADH), niedoczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona).
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki mogące obniżać stężenie: leki moczopędne (zwłaszcza tiazydy), niektóre leki przeciwdepresyjne (SSRI), karbamazepina.
  • •
    Leki mogące podwyższać stężenie: preparaty litu, duże dawki glikokortykosteroidów.

Każde odchylenie od normy w stężeniu sodu jest sygnałem zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i wymaga konsultacji.

• Obniżone stężenie (hiponatremia) to najczęstsze zaburzenie elektrolitowe spotykane w praktyce klinicznej. Zazwyczaj nie oznacza ono rzeczywistego braku sodu w organizmie, a raczej nadmiar wody w stosunku do sodu, czyli „rozcieńczenie” krwi. Może wskazywać na:
• • •
    niewydolność serca, nerek lub wątroby,
  • •
    zaburzenia hormonalne (np. SIADH, niedoczynność tarczycy),
  • •
    skutki uboczne przyjmowania leków (głównie moczopędnych).

• Podwyższone stężenie (hipernatremia) prawie zawsze świadczy o odwodnieniu, czyli niedoborze wody w stosunku do ilości sodu w organizmie. Może być wynikiem:
• • •
    niedostatecznego spożycia płynów (zwłaszcza u osób starszych i niemowląt),
  • •
    nadmiernej utraty wody przez skórę (gorączka, poty), przewód pokarmowy (biegunka) lub nerki (moczówka prosta).