Proteinogram

Proteinogram, znany również jako elektroforeza białek surowicy, to specjalistyczne badanie laboratoryjne, które pozwala na znacznie głębszą analizę niż standardowy pomiar białka całkowitego. Wykorzystuje ono zjawisko przemieszczania się cząsteczek w polu elektrycznym, aby precyzyjnie rozdzielić wszystkie białka obecne w osoczu na pięć głównych grup (frakcji), w zależności od ich wielkości i ładunku elektrycznego.

Wynik badania przedstawiany jest w postaci wykresu z charakterystycznymi „szczytami”, które odpowiadają poszczególnym frakcjom:

• Albumina. Największa frakcja, stanowiąca ponad połowę wszystkich białek. Produkowana w wątrobie, odpowiada za utrzymanie płynów w naczyniach krwionośnych i transport wielu substancji.
• Globuliny alfa-1 i alfa-2. Grupy te zawierają tzw. białka ostrej fazy, których stężenie rośnie w odpowiedzi na stan zapalny (np. alfa-1-antytrypsyna, haptoglobina).
• Globuliny beta. W tej frakcji znajdują się m.in. białka transportujące żelazo (transferyna) oraz składniki układu odpornościowego.
• Globuliny gamma. To niezwykle ważna frakcja, składająca się głównie z immunoglobulin (przeciwciał) – kluczowych cząsteczek naszego układu odpornościowego.

Analiza proteinogramu pozwala nie tylko ocenić ilość białka w każdej z frakcji, ale przede wszystkim zidentyfikować nieprawidłowe wzorce ich dystrybucji, a zwłaszcza wykryć obecność tzw. białka monoklonalnego (białka M), które jest sygnałem poważnych chorób.

Proteinogram nie jest badaniem profilaktycznym. Zlecany jest jako narzędzie pogłębionej diagnostyki, najczęściej po stwierdzeniu nieprawidłowości w innych, podstawowych badaniach lub przy podejrzeniu konkretnych schorzeń.

Główne wskazania do badania:

• Podejrzenie nowotworów układu krwiotwórczego, a zwłaszcza szpiczaka mnogiego lub innych tzw. gammapatii monoklonalnych. Objawy, które mogą na to naprowadzać, to m.in. bóle kości, patologiczne złamania, osłabienie, nawracające infekcje, niewydolność nerek.
• Nieprawidłowy wynik stężenia białka całkowitego – w celu wyjaśnienia, która frakcja białek jest zaburzona.
• Znacznie podwyższony odczyn Biernackiego (OB), zwłaszcza trzycyfrowy.
• Diagnostyka i monitorowanie przewlekłych stanów zapalnych oraz chorób autoimmunologicznych (np. tocznia rumieniowatego układowego, RZS).
• Podejrzenie zaawansowanej choroby wątroby, np. marskości.
• Diagnostyka przyczyn niedokrwistości o niejasnym pochodzeniu.
• Ocena niedoborów odporności u pacjentów z nawracającymi, ciężkimi infekcjami.

Badanie to jest przeznaczone dla pacjentów w trakcie zaawansowanej diagnostyki hematologicznej, reumatologicznej, nefrologicznej czy hepatologicznej. Przepisywane jest:

• Pacjentom z podejrzeniem szpiczaka mnogiego lub innych chorób rozrostowych układu chłonnego.
• Osobom z niewyjaśnionymi bólami kostnymi, niedokrwistością, podwyższonym OB lub objawami niewydolności nerek.
• Pacjentom z przewlekłymi chorobami zapalnymi lub autoimmunologicznymi, w celu oceny aktywności choroby.
• Osobom z zaawansowanymi, przewlekłymi chorobami wątroby.
• Pacjentom z ciężkimi, nawracającymi infekcjami, u których podejrzewa się wrodzone lub nabyte niedobory odporności.

Częstotliwość badania jest ściśle uzależniona od celu, w jakim jest ono wykonywane.

• W diagnostyce zazwyczaj badanie wykonuje się jednorazowo, aby ustalić rozpoznanie.
• W monitorowaniu, u pacjentów ze zdiagnozowaną gammapatią monoklonalną (np. szpiczakiem mnogim), proteinogram jest kluczowym narzędziem do śledzenia postępów choroby i odpowiedzi na leczenie. Częstotliwość ustala lekarz hematolog i może się ona wahać od jednego badania co 3 miesiące do jednego w roku.

Prawidłowe przygotowanie do badania jest istotne dla uzyskania miarodajnego wyniku.

• Na badanie należy zgłosić się na czczo, po 8-12 godzinach od ostatniego posiłku.
• Badanie najlepiej wykonać w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Pamiętaj o odpowiednim nawodnieniu organizmu w dniu poprzedzającym badanie.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.

Wynik proteinogramu odzwierciedla złożone procesy zachodzące w organizmie.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    W ciąży może dojść do fizjologicznych zmian w stężeniach poszczególnych frakcji białek.
  • •
    Odwodnienie może prowadzić do fałszywie zawyżonych stężeń wszystkich frakcji.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Są one istotą interpretacji badania i zostały opisane w kolejnej sekcji. Niemal każda poważna choroba przewlekła (zapalna, nowotworowa, choroba wątroby, nerek) znajduje swoje odzwierciedlenie w obrazie proteinogramu.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Niektóre leki, w tym preparaty hormonalne czy kortykosteroidy, mogą wpływać na stężenie poszczególnych frakcji białek.

Proteinogram to badanie, którego interpretacja polega na analizie charakterystycznych wzorców i zmian w proporcjach poszczególnych frakcji.

• Obniżenie frakcji albumin to najczęstsza nieprawidłowość. Może wskazywać na niedożywienie, ciężkie choroby wątroby (upośledzenie produkcji) lub choroby nerek z utratą białka (zespół nerczycowy).
• Podwyższenie frakcji alfa-1 i alfa-2 to typowy obraz dla ostrych stanów zapalnych, infekcji czy urazów. Białka w tych frakcjach to tzw. białka ostrej fazy.

Zmiany we frakcji gamma-globulin:

• Wzrost poliklonalny jest wtedy, kiedy obserwujemy szeroki, rozlany wzrost całej frakcji gamma. Wskazuje to na ogólną stymulację układu odpornościowego, typową dla przewlekłych stanów zapalnych, chorób autoimmunologicznych czy marskości wątroby.
• Wzrost monoklonalny (obecność białka M) to najważniejsze i najbardziej alarmujące znalezisko. Na wykresie pojawia się wysoki, wąski „szpic”. Oznacza on, że jeden klon komórek plazmatycznych zaczął produkować w niekontrolowany sposób ogromne ilości jednego, identycznego rodzaju przeciwciała. Jest to cecha charakterystyczna dla szpiczaka mnogiego i innych gammapatii monoklonalnych.
• Obniżenie frakcji gamma-globulin może wskazywać na wrodzone lub nabyte niedobory odporności, które zwiększają podatność na ciężkie infekcje.
• Mostek beta-gamma to charakterystyczne „zlanie się” frakcji beta i gamma, typowe dla zaawansowanej marskości wątroby.