Lipaza

Badanie stężenia lipazy to pomiar aktywności we krwi kluczowego enzymu trawiennego, produkowanego niemal wyłącznie przez trzustkę. Głównym zadaniem lipazy jest rozkładanie tłuszczów (trójglicerydów) dostarczanych z pożywieniem na mniejsze cząsteczki – kwasy tłuszczowe i glicerol, które mogą być wchłonięte w jelitach. Bez sprawnego działania lipazy trawienie tłuszczów byłoby niemożliwe.

W warunkach fizjologicznych do krwiobiegu przedostają się jedynie śladowe ilości tego enzymu. Sytuacja zmienia się diametralnie, gdy dochodzi do uszkodzenia lub stanu zapalnego komórek trzustki. Wówczas bariera ochronna zostaje przerwana, a lipaza zaczyna masowo przenikać do krwi, co prowadzi do gwałtownego wzrostu jej aktywności.

Badanie to, obok pomiaru stężenia amylazy, jest fundamentem diagnostyki chorób trzustki. Lipaza jest jednak uważana za wskaźnik bardziej swoisty (specyficzny) dla trzustki niż amylaza, ponieważ amylaza jest produkowana w znaczących ilościach również przez ślinianki. Ponadto, podwyższone stężenie lipazy utrzymuje się we krwi dłużej, co zwiększa szansę na uchwycenie problemu. Nagły, wysoki wzrost aktywności lipazy jest silnym sygnałem wskazującym na ostre zapalenie trzustki.

Badanie stężenia lipazy jest zlecane przede wszystkim w warunkach szpitalnych lub w trybie pilnym u pacjentów z objawami, które mogą wskazywać na ostry stan zapalny trzustki.

Jest ono niezbędne, jeśli doświadczasz:

• Nagłego, bardzo silnego, przeszywającego bólu w nadbrzuszu (górna, środkowa część brzucha).
• Bólu opasującego, który promieniuje w kierunku pleców, często opisywanego jako „obejmujący jak obręcz”.
• Nudności i uporczywych wymiotów, które nie przynoszą ulgi.
• Wzdęcia, zatrzymania gazów i stolca oraz silnej tkliwości brzucha przy dotyku.
• Gorączki, przyspieszonego bicia serca i ogólnego, ciężkiego stanu.

Badanie lipazy może być również pomocne w diagnostyce:

• Przewlekłego zapalenia trzustki, choć w tej chorobie jej stężenie może być tylko nieznacznie podwyższone lub nawet prawidłowe.
• Niedrożności lub urazu jelit.
• Podejrzenia raka trzustki lub torbieli na trzustce.
• Innych stanów chorobowych jamy brzusznej, w celu różnicowania przyczyn bólu.

Badanie to nie jest elementem profilaktyki. Wykonuje się je u osób z konkretnymi, najczęściej bardzo nasilonymi dolegliwościami.

• Osoby z objawami sugerującymi ostre zapalenie trzustki to absolutnie podstawowa grupa pacjentów. Nagły, silny ból brzucha promieniujący do pleców, połączony z wymiotami, to klasyczny obraz kliniczny wymagający natychmiastowej oceny enzymów trzustkowych.
• Osoby z diagnozą kamicy żółciowej. Ucieczka kamienia z pęcherzyka żółciowego i zablokowanie przewodu trzustkowego to jedna z najczęstszych przyczyn ostrego zapalenia trzustki.
• Osoby nadużywające alkoholu. Spożywanie alkoholu, zwłaszcza przewlekłe lub w dużych ilościach, jest drugim głównym czynnikiem ryzyka, który może wywołać zapalenie trzustki.
• Pacjenci po urazach brzucha lub pewnych zabiegach medycznych. Urazy lub inwazyjne procedury w obrębie jamy brzusznej (jak endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna – ECPW) mogą prowadzić do uszkodzenia trzustki, a badanie lipazy pozwala ocenić jego skalę.

Badanie lipazy wykonuje się jednorazowo w momencie wystąpienia objawów w celu postawienia diagnozy.

• W diagnostyce ostrego zapalenia trzustki aktywność lipazy zaczyna gwałtownie rosnąć w ciągu 4-8 godzin od początku ataku, osiąga maksimum po około 24-48 godzinach i pozostaje podwyższona przez dłuższy czas niż amylaza, nawet do 8-14 dni.
• W monitorowaniu stanu pacjenta, w warunkach szpitalnych badanie może być powtarzane, aby ocenić dynamikę choroby i odpowiedź organizmu na wdrożone leczenie.

Badanie lipazy jest często zlecane w trybie pilnym, gdzie specjalne przygotowanie nie jest możliwe. Jeśli jednak jest to badanie planowe, należy pamiętać o kilku zasadach:

• Badanie należy wykonać na czczo, po co najmniej 8-12 godzinach od ostatniego posiłku.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Należy bezwzględnie unikać spożywania alkoholu na co najmniej 24 godziny przed badaniem.
• Niektóre leki (np. leki opioidowe, niektóre leki moczopędne) mogą wpływać na wynik, jednak nie odstawiaj żadnych leków bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem.

Aktywność lipazy we krwi może wzrastać nie tylko w chorobach trzustki.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Poziom lipazy generalnie nie podlega znacznym wahaniom fizjologicznym.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stany podwyższające stężenie to głównie ostre i przewlekłe zapalenie trzustki oraz rak trzustki. Ponadto kamica żółciowa, niedrożność jelit, perforacja wrzodu trawiennego, zapalenie otrzewnej, ciężka niewydolność nerek (z powodu upośledzonego wydalania enzymu), niektóre choroby nowotworowe (rak płuca, przełyku).
  • •
    Stany obniżające stężenie to trwałe uszkodzenie komórek trzustki produkujących lipazę, np. w zaawansowanym przewlekłym zapaleniu trzustki lub w mukowiscydozie.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki mogące podwyższać stężenie to opioidowe leki przeciwbólowe (morfina, kodeina), leki moczopędne (tiazydy), indometacyna, niektóre leki stosowane w terapii HIV.

• Podwyższone stężenie (hiperlipazemia), zwłaszcza przekraczające 3-krotnie górną granicę normy, jest silnym wskaźnikiem sugerującym ostre zapalenie trzustki. Jest to poważna choroba, która bezwzględnie wymaga leczenia szpitalnego. Im wyższy poziom lipazy, tym większe prawdopodobieństwo, że przyczyną dolegliwości jest właśnie chora trzustka.
• • •
    Mniej nasilony wzrost stężenia lipazy może towarzyszyć innym schorzeniom, takim jak zaostrzenie przewlekłego zapalenia trzustki, niedrożność jelit czy choroby dróg żółciowych. W przeciwieństwie do amylazy, stężenie lipazy rzadko wzrasta w chorobach ślinianek.
• Niska aktywność lipazy występuje znacznie rzadziej i może wskazywać na trwałe, nieodwracalne zniszczenie tkanki trzustki zdolnej do produkcji enzymów. Taki stan może mieć miejsce w końcowych stadiach przewlekłego zapalenia trzustki lub w chorobach genetycznych, takich jak mukowiscydoza.