Cholesterol całkowity

Badanie stężenia cholesterolu całkowitego (TC lub CHOL) to pomiar łącznej ilości cholesterolu krążącego w Twojej krwi. Cholesterol jest organicznym związkiem z grupy lipidów (tłuszczów), który, wbrew obiegowej opinii, jest absolutnie niezbędny do życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Cholesterol pełni w ciele wiele kluczowych funkcji:

• Jest składnikiem budulcowym, wchodzi w skład błon komórkowych wszystkich komórek, nadając im odpowiednią stabilność i płynność.
• Jest prekursorem ważnych substancji, służy do produkcji hormonów steroidowych (takich jak kortyzol, aldosteron, a także hormony płciowe – testosteron i estrogeny), witaminy D pod wpływem promieni słonecznych oraz kwasów żółciowych, które są niezbędne do trawienia tłuszczów w jelitach.

Nasz organizm pozyskuje cholesterol z dwóch źródeł: większość jest produkowana wewnątrz ciała, głównie w wątrobie, a mniejsza część dostarczana jest z pożywieniem pochodzenia zwierzęcego.

Problem pojawia się, gdy jego stężenie we krwi jest zbyt wysokie ze względu na jego zwiększoną podaż z zewnątrz. Nadmiar cholesterolu, zwłaszcza jego „złej” frakcji LDL, odkłada się w ścianach tętnic, tworząc blaszki miażdżycowe. Proces ten, zwany miażdżycą, prowadzi do zwężenia i usztywnienia naczyń, co jest bezpośrednią przyczyną choroby niedokrwiennej serca, zawału serca i udaru mózgu.

Badanie cholesterolu całkowitego jest więc fundamentalnym, przesiewowym testem, który pozwala na wstępną ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego. Należy jednak pamiętać, że jest to tylko jeden element układanki. Do pełnej i wiarygodnej oceny niezbędna jest analiza całego profilu lipidowego, czyli lipidogramu, który obejmuje również pomiar „dobrego” cholesterolu HDL, „złego” cholesterolu LDL, nie-HDL oraz trójglicerydów.

Kontrola stężenia cholesterolu jest jednym z najważniejszych elementów profilaktyki chorób serca i naczyń, które są główną przyczyną zgonów na świecie. Wysoki cholesterol przez wiele lat nie daje żadnych objawów, po cichu prowadząc do rozwoju miażdżycy.

• Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, badanie cholesterolu całkowitego (najlepiej w ramach pełnego lipidogramu) powinno być wykonywane profilaktycznie u wszystkich zdrowych osób, zwłaszcza u mężczyzn od 40. roku życia i kobiet od 50. roku życia (lub po menopauzie).
• Znacznie wcześniej, nawet już po 20. roku życia, jeśli występują u Ciebie dodatkowe czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego, takie jak:
• • •
    Nadciśnienie tętnicze,
  • •
    Cukrzyca,
  • •
    Otyłość lub nadwaga,
  • •
    Palenie papierosów,
  • •
    Przewlekła choroba nerek,
  • •
    Choroby zapalne o podłożu autoimmunologicznym (np. RZS, toczeń),
  • •
    Występowanie chorób serca lub bardzo wysokiego cholesterolu w bliskiej rodzinie (rodzice, rodzeństwo).
• Badanie wykonuje się również w celu monitorowania skuteczności leczenia – zarówno zmiany stylu życia (diety, aktywności fizycznej), jak i farmakoterapii (np. statynami).

Badanie cholesterolu całkowitego jest polecane praktycznie każdemu dorosłemu człowiekowi w ramach dbania o zdrowie. Istnieją jednak grupy, dla których regularna kontrola jest absolutnie kluczowa.

• Wszystkim dorosłym w ramach profilaktyki. Miażdżyca rozwija się powoli i bezobjawowo przez dekady. Regularna kontrola pozwala ocenić ryzyko i wdrożyć działania zapobiegawcze na wczesnym etapie.
• Osoby z nadwagą, otyłością i zespołem metabolicznym. Zaburzenia metaboliczne bardzo często idą w parze z nieprawidłowym stężeniem lipidów, co drastycznie zwiększa ryzyko chorób serca.
• Pacjenci z cukrzycą. Cukrzyca uszkadza naczynia krwionośne i sprzyja rozwojowi tzw. dyslipidemii aterogennej (niekorzystnego profilu tłuszczów), dlatego ścisła kontrola cholesterolu jest w tej grupie niezbędna.
• Osoby z nadciśnieniem tętniczym. Połączenie wysokiego cholesterolu i wysokiego ciśnienia krwi to duet, który wielokrotnie potęguje ryzyko zawału i udaru.
• Osoby, w których rodzinie występowały choroby serca. Jeśli Twoi rodzice lub rodzeństwo mieli zawał serca w młodym wieku, możesz mieć genetyczne predyspozycje do zaburzeń lipidowych (np. hipercholesterolemii rodzinnej), które wymagają wczesnej diagnostyki.

Częstotliwość kontroli stężenia cholesterolu zależy od Twojego wieku, wyników i ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego.

• Osobom zdrowym, z niskim ryzykiem i prawidłowymi wynikami zaleca się kontrolę co 1-5 lat (częstotliwość zależy od wieku).
• Osoby z podwyższonym ryzykiem lub z wynikami na granicy normy powinny przeprowadzać kontrolę przynajmniej raz w roku.
• Pacjentom w trakcie leczenia (zmianą diety lub lekami) częstotliwość ustala lekarz. Pierwsza kontrola po włączeniu leczenia (np. statyn) ma miejsce zwykle po 4-12 tygodniach, a kolejne, po osiągnięciu celu terapeutycznego, zazwyczaj co 6-12 miesięcy.

Aby wynik badania był wiarygodny, kluczowe jest odpowiednie przygotowanie.

• Badanie należy wykonać na czczo. Oznacza to przerwę od jedzenia na 8-12 godzin przed pobraniem krwi. Można pić niewielkie ilości wody.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Krew najlepiej pobrać w godzinach porannych (7:00-10:00).
• Przez 2-3 dni poprzedzające badanie stosuj swoją normalną, codzienną dietę. Nie wprowadzaj drastycznych zmian. Unikaj jednak bardzo tłustych, obfitych posiłków oraz picia alkoholu.
• Na 24 godziny przed badaniem zrezygnuj z intensywnego wysiłku fizycznego.
• Postaraj się być wypoczęty i unikać stresu w dniu badania.

Na stężenie cholesterolu całkowitego wpływa wiele czynników, od genów po styl życia.

• Czynniki fizjologiczne:
• • •
    Stężenie cholesterolu naturalnie rośnie z wiekiem. U kobiet w wieku rozrodczym, przed menopauzą, poziom cholesterolu jest zazwyczaj niższy niż u mężczyzn w podobnym wieku, co wynika z ochronnego działania estrogenów. Po menopauzie, w związku ze znacznym spadkiem poziomu estrogenów, u kobiet obserwuje się wzrost stężenia cholesterolu, co prowadzi do pogorszenia profilu lipidowego i zwiększa ryzyko chorób układu krążenia.
  • •
    Stężenie cholesterolu fizjologicznie wzrasta w trakcie ciąży.
• Czynniki patologiczne:
• • •
    Stany podwyższające stężenie to niedoczynność tarczycy, zespół nerczycowy, choroby wątroby z cholestazą (zastojem żółci), cukrzyca.
  • •
    Stany obniżające stężenie to nadczynność tarczycy, ciężkie uszkodzenie wątroby, niedożywienie, niektóre choroby nowotworowe.
• Czynniki farmakologiczne:
• • •
    Leki mogące podwyższać stężenie to niektóre leki moczopędne (diuretyki tiazydowe), glikokortykosteroidy, sterydy anaboliczne, doustne środki antykoncepcyjne.
  • •
    Leki mogące obniżać stężenie to statyny, fibraty, ezetymib.

• Podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego (hipercholesterolemia) jest najważniejszym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka rozwoju miażdżycy. Wskazuje na zwiększone zagrożenie chorobą niedokrwienną serca, zawałem serca i udarem mózgu. Sam wynik cholesterolu całkowitego jest jednak tylko ogólną informacją. Nie mówi nam, jaka część tego cholesterolu to „dobra” frakcja HDL, a jaka to „zła” frakcja LDL. Dlatego wynik ten jest punktem wyjścia do dalszej analizy.
• Obniżone stężenie (hipocholesterolemia) występuje znacznie rzadziej i zazwyczaj nie jest powodem do niepokoju, chyba że jest skrajnie niskie. Może towarzyszyć nadczynności tarczycy, ciężkim chorobom wątroby, niedożywieniu lub niektórym chorobom nowotworowym.