CA 19-9

Antygen nowotworowy CA 19-9 (ang. Cancer Antigen 19-9) to białko, które może być produkowane w zwiększonych ilościach przez komórki niektórych nowotworów, a także przez prawidłowe komórki w odpowiedzi na stany zapalne. Jest on przede wszystkim kojarzony z rakiem trzustki i stanowi najważniejszy marker biochemiczny stosowany w tej chorobie. Jego stężenie może być podwyższone również w innych nowotworach przewodu pokarmowego, m.in. dróg żółciowych, pęcherzyka żółciowego, żołądka czy jelita grubego.

Głównym i nieocenionym zastosowaniem badania CA 19-9 jest monitorowanie skuteczności leczenia u pacjentów ze zdiagnozowanym nowotworem oraz wczesne sygnalizowanie ewentualnej wznowy choroby po zakończonej terapii.

Badanie CA 19-9 jest zlecane w bardzo konkretnych sytuacjach klinicznych. Nie jest to test profilaktyczny.

Główne wskazania do badania:

• Monitorowanie leczenia nowotworów to najważniejsze zastosowanie. Regularne pomiary stężenia CA 19-9 pozwalają ocenić odpowiedź organizmu na zastosowaną terapię (operację, chemioterapię, radioterapię). Spadek stężenia jest dobrym sygnałem prognostycznym, podczas gdy jego wzrost może świadczyć o progresji choroby.
• Ocena rokowania. U pacjentów ze świeżo zdiagnozowanym rakiem trzustki, wyjściowe stężenie markera może dostarczyć informacji prognostycznych.
• Monitorowanie po zakończonym leczeniu. Cykliczne badanie pozwala na wczesne wychwycenie ewentualnego nawrotu choroby nowotworowej.
• Pomocniczo w diagnostyce może być stosowany u pacjentów z objawami silnie sugerującymi chorobę nowotworową trzustki lub dróg żółciowych (takimi jak bezbolesna żółtaczka, utrata masy ciała, bóle brzucha promieniujące do pleców), badanie CA 19-9 może być jednym z elementów panelu diagnostycznego, wspierającym badania obrazowe (TK, MRI).

Badanie to jest przeznaczone dla bardzo konkretnej grupy pacjentów również tych z obciążeniem nowotworowym w rodzinie.

• Pacjentom ze zdiagnozowanym rakiem trzustki, dróg żółciowych lub innymi nowotworami przewodu pokarmowego, u których stwierdzono podwyższone stężenie tego markera przed leczeniem.
• Osobom po zakończonym leczeniu onkologicznym (głównie raka trzustki), w ramach regularnej kontroli mającej na celu wczesne wykrycie wznowy.
• Pacjentom w trakcie diagnostyki różnicowej zmian ogniskowych w trzustce lub drogach żółciowych, jako badanie pomocnicze uzupełniające diagnostykę obrazową.

Częstotliwość wykonywania badania CA 19-9 jest ściśle uzależniona od celu.

• W diagnostyce zazwyczaj badanie wykonuje się jednorazowo, jako część panelu badań u pacjenta z objawami.
• W monitorowaniu leczenia, badanie wykonuje się regularnie i cyklicznie. Harmonogram ustala lekarz onkolog prowadzący leczenie. Kontrole mogą odbywać się np. co kilka miesięcy w trakcie aktywnej terapii i w pierwszych latach po jej zakończeniu.

Przygotowanie do badania CA 19-9 nie jest skomplikowane.

• Do badania nie trzeba być na czczo. Natomiast warto zachować 2-3h odstępu między posiłkiem a pobraniem krwi. Takie działanie zapobiega tzw. próbce „lipemicznej" czyli takiej, w której znajduje się zbyt wysoka poposiłkowa ilość tłuszczów.
• Przed pobraniem wypij szklankę niegazowanej wody.
• Badanie można wykonać o dowolnej porze dnia. Jednak w przypadku badań seryjnych (monitorowania), zaleca się pobieranie krwi za każdym razem o podobnej porze, aby zapewnić porównywalność wyników.

Stężenie CA 19-9 może być podwyższone z wielu przyczyn, co jest kluczowe w prawidłowej interpretacji wyniku.

• Czynniki patologiczne:
• • •
    Rak trzustki (podwyższone stężenie u ok. 70-80% pacjentów).
  • •
    Rak dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego.
  • •
    Rak żołądka, rak jelita grubego.
  • •
    Rzadziej inne nowotwory, np. rak wątrobowokomórkowy, rak płuca, rak piersi.
  • •
    Zapalenie trzustki (ostre i przewlekłe).
  • •
    Choroby dróg żółciowych, jak kamica przewodowa, zapalenie dróg żółciowych.
  • •
    Choroby wątroby, czyli ostre i przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby.
  • •
    Choroby zapalne jelit.
  • •
    Mukowiscydoza.
• Czynniki genetyczne:
• • •
    Około 5-10% populacji posiada genotyp (Lewis a-b-), który uniemożliwia produkcję antygenu CA 19-9. U tych osób wynik badania będzie zawsze niski, nawet w przypadku zaawansowanego raka trzustki.

Wynik badania CA 19-9 jest jedynie wskazówką, a nie ostateczną diagnozą. Jego interpretacja musi uwzględniać objawy, wyniki badań obrazowych i inne testy laboratoryjne.

• Podwyższone stężenie CA 19-9 to niespecyficzny sygnał alarmowy. Należy pamiętać, że podwyższony wynik nie jest równoznaczny z chorobą nowotworową. Może on wskazywać na raka, zwłaszcza trzustki, ale równie dobrze może być spowodowany łagodnymi schorzeniami, takimi jak zapalenie trzustki czy niedrożność dróg żółciowych. Z reguły, im wyższe stężenie (zwłaszcza wartości przekraczające kilkaset lub tysiąc U/ml), tym większe prawdopodobieństwo procesu nowotworowego.
• W kontekście monitorowania leczenia, spadek stężenia CA 19-9 jest sygnałem pozytywnym, świadczącym o odpowiedzi na terapię. Z kolei narastające stężenie może wskazywać na progresję choroby lub jej nawrót i wymaga pilnej weryfikacji.
• Prawidłowy wynik stężenia CA 19-9 nie wyklucza obecności nowotworu i nie powinien uśpić naszej czujności. Część guzów (nawet raka trzustki) nie produkuje tego markera w nadmiarze. Ponadto, jak wspomniano, niewielki odsetek populacji w ogóle go nie wytwarza.